Akaryakıt zamları bütçeye yaramadı

ANKARA - Yılın ilk çeyreğinde aşırı pahalanan akaryakıtta tüketimin kısılması ve motorlu taşıt satışlarındaki hızlı düşüş, bütçe performansını olumsuz etkiledi. 

 

Özellikle, bütçenin en büyük gelir kalemlerinden biri olan ve fiyatının büyük bölümü vergiden oluşan akaryakıta art arda yapılan zamların, tüketimin kısılması nedeniyle bütçeye gelir olarak yansımadığı görüldü. Aşırı yüksek vergi oranları ve art arda yapılan zamlar nedeniyle dünyanın en pahalı akaryakıtını kullanan Türk halkı, ilk çeyrekte akaryakıt tüketimini ve motorlu taşıt alımını kıstı.  Bu iki alandan elde edilen Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) gelirleri geçen yıla göre düşüş gösterirken, tüketimdeki yavaşlama paralelinde toplam dolaylı vergi tahsilatı da hız kesti. Bu durum toplam bütçe gelirlerindeki artışın, bütçe giderlerine göre düşük çıkması ve bütçe açığının büyümesinde etkili oldu.  

 

Maliye Bakanlığı verilerinden yapılan hesaplamaya göre petrol ürünleri ve doğalgazdan alınan ÖTV'de tahsilat miktarı, ocak-mart döneminde geçen yılın aynı ayına göre yüzde 0.4 düşerek 6 milyar 957 milyon liraya geriledi. Benzer biçimde motorlu taşıt satışlarından alınan ÖTV'de de üç aylık tahsilât yüzde 11 düşüşle 1 milyar 519 milyon lira oldu. Buna karşılık üç aylık ÖTV tahsilatı alkollü içeceklerde yüzde 26.5 artışla 948 milyon, kolalı gazozlarda yüzde 17 artışla 41.4 milyon, yine önemli gelir kalemlerinden biri olan tütün mamullerinde yüzde 15.9 artışla 3 milyar 938 milyon lira düzeyinde gerçekleşti. Aynı dönemde dayanıklı tüketim malları ve diğer mallardaki toplam ÖTV tahsilatı da yüzde 16.4 artışla 513 milyon liraya ulaştı. Bu gelişmelerle devletin ocak-mart dönemindeki toplam ÖTV geliri, geçen yıla göre sadece yüzde 4.5'lik bir artışla 13 milyar 913 milyon lira düzeyinde gerçekleşti. 

 

Ocak-mart döneminde, ekmekten, benzine, okul kitabından giyime; dahilde mal alımları üzerinden tahsil edilen KDV tutarı geçen yılın eş dönemine göre yüzde 9.2'lik bir artışla 8 milyar 17 milyon lira oldu. Aynı dönemde ithalatta frene basılması nedeniyle ithal ürünlerden tahsil edilen KDV'nin tutarı da sadece yüzde 5.9 artışla 10 milyar 887 milyon lira düzeyinde gerçekleşti. Gümrük vergisi ve diğer adlar altında tahsil edilenlerle birlikte dış ticaretten alınan toplam vergi yüzde 7.9'luk bir artışla 12 milyar 210 milyon lira oldu. 

 

Bir gelir, kar ya da kazanca bağlı olmayıp vatandaşların tükettiği mal ve hizmetlerden alınan toplam dolaylı vergilerde üç aylık tahsilât, banka ve sigorta muameleleri, şans oyunları, özel iletişim vergileri ile damga vergisi ve harçlarla birlikte 41 milyar 195 milyon liraya ulaştı. Dolaylı vergilerde geçen yılın aynı dönemine göre tahsilat artışı yüzde 8'de kaldı.

Aynı dönemde gelir vergisi ve kurumlar vergisi ile motorlu taşıtlar vergisi (MTV) ve veraset intikal gibi mülkiyet üzerinden alınan "doğrudan" vergilerdeki toplam tahsilat ise yüzde 20.6 artışla 23 milyar 254 milyon lira olarak gerçekleşti. Böylece bütçede üç aylık toplam vergi geliri, geçen yılın eş dönemine göre yüzde 12.2 artışla 64 milyar 473 milyon lira oldu. Toplam vergi gelirleri içinde dolaylı vergilerin geçen yıl ilk üç ayda yüzde 66.4 olan payı, bu yıl aynı dönemde yüzde 63.9'a geriledi. Dolaylı vergilerden elde edilen gelirin, toplam bütçe geliri içindeki payı da yüzde 55.5'ten yüzde 53.2'ye indi.

 

Vergi dışındaki kalemlerle birlikte üç ayda 77 milyar 418.4 milyon lira olan toplam merkezi yönetim bütçe geliri, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 12.6 oranında bir büyüme gösterirken, aynı dönemde bütçe harcamaları yüzde 15.1 artışla 83 milyar 849.8 milyon liraya ulaştı. Bunun sonucunda ilk çeyrekte bütçe açığı yüzde 55.9 oranındaki büyümeyle 6 milyar 431.4 milyon liraya yükseldi. Tüketimdeki yavaşlama nedeniyle dolaylı vergi tahsilâtının hız kesmesi, bütçe açığındaki bu büyümede etkili oldu.