2010'da 69 ilin bütçesi açık verdi

Naki BAKIR

ANKARA - 2010 yılında da başta İstanbul olmak üzere 12 il, aldığı harcamadan daha fazla gelir aktararak toplamda bütçeye net katkı sağlarken, aktardığı gelir aldığı harcamanın çok altında kalan 69 il bütçe açığı verdirdi. Özellikle Doğu ve Güneydoğu'da kamu düzeni ve güvenliği ile savunma giderlerinin yüksekliği, bütçe giderleriyle gelirleri arasında, bazı illerde 26 kata varan uçurum oluşmasına yol açtı.

DÜNYA'nın hesaplamasına göre, Türkiye'nin ekonomisi en büyük ili olan İstanbul geçen yılın tümünde 254 milyar 28.5 milyon lira olan merkezi yönetim bütçe gelirlerinin 97 milyar 555.6 milyon lirayla tek başına yüzde 38.4'ünü sağladı. İstanbul'un 293 milyar 628.2 milyon liralık toplam bütçe harcamalarından aldığı pay ise 11 milyar 899.5 milyon lirayla yüzde 4.05 düzeyinde kaldı. Böylece İstanbul, geçen yıl bütçeye net 85 milyar 656.1 milyon lira katkı sağladı.

Geçen yıl 28 milyar 11.6 milyon lirayla bütçe gelirlerinin yüzde 11.1'ini yaratan, bütçe harcamalarından ise 2 milyar 322.4 milyon lirayla sadece yüzde 0.8 oranında bir pay alan Kocaeli 25 milyar 789.2 milyon lirayla bütçeye en fazla net katkıyı yapan ikinci il oldu. Bu illeri 17 milyar 659 milyon lira net katkıyla İzmir, 14 milyar 659.4 milyon lirayla Ankara, 2 milyar 296.6 milyon lirayla Bursa, 2 milyar 226.2 milyon lirayla Mersin, 1 milyar 83.5 milyon lirayla Tekirdağ izledi. Aldığı bütçe harcamasından daha fazla bütçeye gelir yaratan diğer illerden Antalya 962.4 milyon, Hatay 384.7 milyon, Muğla, Zonguldak 228.3 milyon ve Kırklareli de 21.8 milyon lira tutarında net katkı sağladı.

Söz konusu 12 ilin yarattığı toplam bütçe geliri 202 milyar 282.5 milyon lirayla toplam gelirlerin yüzde 79.6'sını, bu illere yapılan toplam harcama ise 51 milyar 141.9 milyon lirayla toplam harcamaların yüzde 17.4'ünü oluşturdu. Sağladığı gelirle aldığı bütçe harcaması netleştirildiğinde 12 ilin bütçeye toplamda 151 milyar 140.6 milyon lira net katkı sağladığı belirlendi.

Kocaeli 12 verip 1 aldı

Bütçeye sağlanan gelir ve net katkı tutarında İstanbul başı çekerken, il bazında yaratılan bütçe gelirin o ilin aldığı bütçe harcamasına oranında ise Kocaeli ilk sırada yer aldı. Geçen yıl Kocaeli, aldığı toplam bütçe harcamasının tam 12.1 katı bütçe geliri yarattı.

Bu oran İstanbul'da 8.2 kat, İzmir'de yaklaşık 4 kat, Tekirdağ‘da 2.3 kat, Mersin de 2 kat olarak gerçekleşti. kadar bütçe geliri sağladı. Bursa bütçeye, aldığı harcamadan yüzde 84, Ankara yüzde 78, Antalya yüzde 42, Zonguldak yüzde 27, Hatay yüzde 25, Muğla yüzde 15, Kırklareli yüzde 5 daha fazla gelir aktardı.

69 ilden 36 milyarlık açık

Diğer 69 il ise toplam 28 milyar 267.7 milyon lirayla toplam bütçe gelirinin yüzde 11.1'ini yaratırken, bütçe harcamalarından 64 milyar 351.5 milyon lirayla yüzde 21.9 pay aldı. 69 ilin net olarak 36 milyar 83.8 milyon lira tutarında bütçe açığı yarattığı belirlendi.

2010'da "net" bazda en fazla bütçe harcamasını ise 2 milyar 355.4 milyon lirayla Diyarbakır aldı. Bu ili 2 milyar 11.8 milyonla Van, 1 milyar 580.4 milyon lirayla Erzurum, 1 milyar 293.6 milyonla Şanlıurfa, 1 milyar 121milyon lirayla Elazığ, 1 milyar 73.1 milyonla Hakkari, 1 milyar 72.7 milyonla Samsun, 1 milyar 9.9 milyon lirayla Konya izledi.

Açığın büyüğü merkezden

Geçen yıl merkezi yönetim bütçe  gelirlerinin 23 milyar 938.1 milyon lirayla yüzde 9.2'si merkezden tahsil edilirken, önemli bölümü faiz ödemesi olmak üzere harcamaların da 178 milyar 134.8 milyon lirayla yüzde 60.7'si merkezden yapıldı. Merkezden yapılan tahsilat ve harcamalarda 154 milyar 656.5 milyon liralık bütçe açığı ortaya çıktı. Bu gelişmelerin sonucunda 2010 yılı bütçe açığı 39 milyar 599.7 milyon lira düzeyinde oluştu.

Harcamaların büyük bölümü "güvenlik" gideri

Güvenlik giderleri Doğu ve Güneydoğu'da gelirgider dengesini bozdu. Özellikle Hakkari'ye bütçeye sağladığı gelirin tam 25.5 katı bütçe harcaması yapıldığı belirlendi. İl bazında yapılan bütçe harcamasının o ilden elde edilen bütçe gelirine oranı en yüksek il olan Hakkari'yi, gelire göre 10.6 kat harcama ile Tunceli, 8.5 katla Şırnak, 6.8 katla Bingöl, 6.6 katlık harcama ile Bitlis izledi.

Uzun yıllar terör tehdidi altındaki bu illerde bütçe geliri ile gideri arasında ortaya çıkan uçurum, "kamu düzeni ve güvenliği giderleri" ve "savunma harcamaları" ile bölgedeki kamu personeline ödenen maaşların toplam bütçe giderini büyütmesinden kaynaklandı.

Merkezi yönetim bütçesinde ekonomik sınıflandırmaya göre geçen yıl savunma hizmetleri ile kamu düzeni ve güvenliğine yönelik ödemelerin bütçe harcamaları içinde Bitlis'te yüzde 24.5 olan payı, Bingöl'de yüzde 31.5, Hakkari'de yüzde 33.7, Tunceli'de yüzde 47.6, Şırnak'ta yüzde 51.4'e ulaştı. Fonksiyonel sınıflandırmaya göre de bu illere yapılan bütçe harcamalarının en büyük bölümünü ise Hakkari'de yüzde 40.1, Tunceli'de yüzde 52.2, Bitlis'te yüzde 52.5, Bingöl'de yüzde 53.3 ve Şırnak'ta 56.1'le personel giderleri oluşturdu.

Buna göre söz konusu illere yönelik bütçe harcamalarının bu illerden sağlanan bütçe gelirlerine göre kat kat yüksek olması, eğitim, sağlık, toplum refahı gibi alanlardan çok, güvenlik ve savunma ile bölgedeki kalabalık kamu personeline ödenen maaşlardan kaynaklandığı dikkati çekti.