12 baraj dünyayı değiştiriyor

DİDEM ERYAR ÜNLÜ

Barajlar küresel enerji üretiminin altıda birini gerçekleştiriyorlar; dünya genelindeki ekili toprakların yedide birini suluyorlar. Toplamda California büyüklüğünde bir arazi, barajlar nedeniyle sular altında kaldı. Almanya nüfusuna denk gelen sayıda insan, yaşadıkları yerleri barajlar nedeniyle terk ettiler. Bugün dünya genelinde tam 57 bin büyük baraj var. Bu barajların dünyanın çehresini değiştirdiklerini söylemek yanlış olmaz. 

The Guardian en büyük 12 barajın yarattığı değişime yer vermiş: 

► Hoover: Las Vegas'ı yaratan baraj

Modern mühendisliğin zaferi olarak nitelendirilen Hoover Barajı 1930'lu yıllarda bu yana dünyanın en büyük barajlarından birisi olma özelliğini sürdürüyor. Arizona ve Nevada sınırlarında bulunan 2 bin 80 MW gücündeki baraj, Las Vegas'ın elektrik ihtiyacını karşılıyor. ABD'nin güneybatı bölgesinin tarım ve sanayi gelişimini destekleyen baraj, Colorado Nehri'ndeki balıkçılığı sona erdirdi. Son dönemde küresel ısınma barajın su ve enerji arzını büyük ölçüde etkiliyor. 

►Kariba: Güney Afrika'da "yeni cesur dünya"nın sembolü

Zambiya ile Zimbabve sınırındaki Kariba Boğazı'nda, Zambezi Irmağı üstünde yer alan baraj Dünya Bankası tarafından fonlanan ilk büyük baraj olma özelliğine sahip. "Doğayı kontrol edersek, hızlı bir ekonomik kalkınma gerçekleştiririz" inancıyla inşa edilen Kariba, "yeni cesur dünya"nın sembolü olarak değerlendirildi. Barajın yapımı sırasında 57 bin kişilik Tonga kabilesinin başka yere yerleştirilmesi ve binlerce vahşi hayvanın tahliyesi gerekti. Bu insanlar fakirlik ve açlıkla karşı karşıya kaldılar. 

►Bhakra: Modern Hindistan'ın tapınağı

1960'lı yıllarda, Bhakra Barajı, Hindistan'ın yeşil devriminin sembolü haline geldi ve o dönemin başbakanı Cevahirlal Nehru tarafından "Modern Hindistan'ın Tapınağı" olarak adlandırıldı. Fakat kötü yönetilen sulama sistemleri su basmalarına, kirlenmeye ve ekinlerde azalmaya yol açtı. Bunun üzerine Nehru, dev barajlar inşaa edilmesine karşı çıktı.  

►Chikoy: Rio Negro'daki mezar

Dünya Bankası'nın fonu ile Guatemala'da inşa edilen Chixoy Barajı yüzünden, bölgede yaşayan toplumlar, baskı ve insan hakları ihlallerine maruz kaldırlar. 1982 yılında kadın, erkek ve çocukların oluşturduğu ve sayıları 400'ü aşan yerli halk katledildi. Hükümet, etkilenen toplumlara 154 milyon dolar taziminat ödedi. 

►Banqiao: Yıkılan baraj

Barajlar düzgün bir şekilde inşa edilmediklerinde ya da bakımları yapılmadığında, çökebilirler. 1975 yılında Çin'deki Banqiao Barajı'nın çökmesi yaklaşık 171 bin kişinin hayatını kaybetmesine yol açtı. Yaşanan 100 vakada, bilimadamları baraj inşaatlarını depremlerle ilişkilendiriyor. Örneğin, Çin'de 2008 yılında 80 bin kişinin hayatını kaybetmesine neden olan Sichuan depreminin Zipinghu Barajı inşaatı ile tetiklendiğini ortaya koyan güçlü kanıtlar var. 

►Yacyreta: Yolsuzluk anıtı

Büyük barajlar çoğu zaman diktatörlerin projeleri oluyor. Hesap verebilirlik olmadığı için de büyük yolsuzluklar yaşanabiliyor. Büyük barajlar normal maliyetini ortalama yüzde 96 oranında aşabiliyor. Arjantin’deki Yacyretá Barajı da 2.5 milyar dolarlık bir bütçe hesaplanmasına rağmen, 15 milyar dolara mal olan bir baraj. Bu nedenden dolayı “yolsuzluk anıtı” olarak anılıyor.  

►Nagymaros: Demokratik süreçleri güçlendiren baraj

1988 yılında 40 bin Macar, Tuna Nehri üzerine inşa edilmesi planlanan Nagymaros Barajı’nı protesto etti. Bir sonraki yıl baraj projesi sonlandı ve Doğu Avrupa’nın genelinde insanların protestoları güç kazanmaya başladı. Doğaya zarar veren barajlara yönelik protestolar Burma ve diğer ülkelerde demokratik süreçlerin artmasına neden oldu. 

►Sardar Sarovar: Dünya Bankası’nı yenen baraj

Hindistan’ın Narmada nehri üzerine inşa edilen Sardar Sarovar Barajı 250 bin kişinin toprağını kaybetmesine neden oldu. Baraj inşaatının sosyal ve çevresel politikalarını ihlal ettiğini gören Dünya Bankası, projeyi 1994 yılında geri çekti. Bu olaydan sonra banka yaklaşık 10 yıl boyunca dev baraj inşaatlarına fon sağlamadı. 

►Üç Boğaz Barajı: Mao’nun rüyasını gerçekleştiren baraj

Çin’in Üç Boğaz Barajı dünyanın en büyük barajı olarak 2008 yılında tamamlandı. 1.2 milyar insanın yaşadığı yeri terk etmesine neden olan dev baraj, sekiz büyük nükleer santral kadar elektrik üretiyor. Baraj, Yangzı nehrinin tüm ekosistemini de yerle bir etmiş durumda. Çin hükümeti projenin yol açtığı sorunları kabul etse de, benzer teknolojileri kullanmaya devam ediyor. 

►Merowe: Çin’in küreselleşen barajları

Çin hükümeti 2003 yılında Sudan’da Merowe Barajı’na fon sağlamaya karar verdi. Baraj inşaatı nedeniyle 50 bin kişi evini kaybetti ve ciddi insan hakları ihlalleri yaşandı. Bugün Çinli şirketler ve bankalar 74 ülkede 330 baraj inşaatında söz sahibi durumdalar. Bu da dünya genelinde bir hidroelektrik santral inşaatı patlaması yaratıyor. 

►Inga 3: Afrika için yeni bir umut ışığı

Dünya Bankası 2014 yılında Congo Nehri üzerindeki Inga 3 Projesi ile dev baraj inşaatlarını desteklemeye yeniden başladı. Projenin yerel etkilerinin son derece sınırlı olduğu ifade ediliyor. Fakir halka zarar vermeyecek olan projenin özellikle maden şirketlerine yarar sağlaması hedefleniyor. 

►Glines Canyon: Kaldırılan baraj

Barajların ciddi çevresel etkileri var ve yararları seneler içinde azalıyor. 1930’lardan bu yana ABD’de bin 150’nin üzerindeki barajın faaliyetlerine son verildi. Bu barajların kurulduğu nehirlerin ekosistemleri bakım altına alındı. 2014 yılında Elwha Nehri üzerinde 64 metre uzunluğundaki Glines Canyon Barajı kaldırıldı.

►Patagonya: Hiçbir zaman inşa edilmeyen barajlar

Son yıllarda, rüzgar ve güneş enerjileri önem kazanıyor. Bu yenilenebilir enerji kaynakları kömür veya hidroelektrikten daha temiz ve insanların elektrik ihtiyacı yaşadıkları bölgelere kurulabiliyorlar. 2014 yılında Şili, Patagonya bölgesinde kurulması planlanan beş barajın inşaatını, kamu baskıları sonucunda durdurdu. Bunun yerine 700 MW’lık enerji kapasitesine sahip güneş ve rüzgar çiftlikleri kurdu.