'Orta sınıf analiziniz' ufkunuzun adıdır

Almanlar harcanabilir gelirlerinin önemli bölümünü evleri için harcıyor: Kira, ev bakımı, temizlik, su ve enerji giderleri için ayda toplamda ayda 700 euro harcanıyor. Bu rakam ortalama bir değer, doğaldır ki kente, semte ve yaşam biçiminin farklı algılamalarına göre harcamalar artabiliyor. Evden sokağa çıkıldığında markalı ayakkabılar, çantalar ve giyisiler yükselen orta sınıfın satın alma kalıbında genişleme yaratan alanları oluşturuyor.

Orta sınıfın yükselmesinin tüketici değer, beklenti ve davranışları üzerinde doğrudan etkisi biliniyor. İş yaşamının neresinde durursak duralım, orta sınıfla ilgili analizimiz yoksa, bilgiye dayalı bir fikre ulaşamayız. Bilgiye dayalı ciddi fikirlerimizi projelere dönüştürüp, onları hayata taşımadığımız sürece gerekli zenginlikleri üreterek refahı artıramayız.

Jonathan Franzen'in 'Aile Sırları' adlı romanı da Orhan Pamuk'un saptamalarına çok benzer ayrıntıları yansıtıyor. ABD gibi gelişmiş bir ekonomide "orta sınıf bir ailenin" hayata ilişkin bağlantılarını, bireysel beklentilerini, insani kıskançlıklarını, bir yere tutunabilme gayretlerini, yaşanan mekanda yapılan değişiklikleri, çocuk sahibi olma ve çocukların eğitimi için katlanılan özverilerini, yeme içme kalıbındaki değişmeleri, değişik yerleri görme tutkularını, yaşamı kolaylaştıran teknik gelişmelerle ilgilerini, eşler arasında değişen ilişki biçimlerini, gelecek endişelerini ve biriktirme çabalarını, dünyada olup bitenlere karşı ilgilerini ve sistemi sorgulamalarını ayrıntılarıyla anlatıyor. Bu ayrıntılar, net ürün üretimi ile net ürün tüketimi arasında uzun dönemli dengesini anlatan "birikim sisteminin" temellerini oluşturuyor. Mal ve hizmet üreterek birikim sisteminin işleyişine paydaş olan herkes orta sınıfın yükselişi ya da çöküşünden doğrudan etkileniyor.

Orta sınıfın toplumsal yaşamı derinden etkilemesi, "orta sınıf analizlerini" iş dünyasında başarılı olmanın "anahtarı" haline geliyor. Franzen'in romanında, orta sınıfta yer alan insanların işlerine aşırı bağımlı hale gelmelerinin yarattığı "yalnızlıklarını", yalnızlığı yenmenin yollarından biri olan "hoby" sahibi olma eğiliminin güçlenmesini okuyucuya aktarıyor. Gelirleri orta sınıfa göre düşük olan toplum kesimlerinin yaşamına girmemiş olan "hoby harcamaları" orta sınıfın yükselişi ile birlikte hızlı bir artış gösteriyor.

Ev dekorasyonu

Bireysel odak olan "hoby harcamalarını" izleyen bir başka alan ise " yaşanan mekanda yapılan değişikliklerin zaman aralığının daralması" ve "kozmopolit ev eşyalarına" olan ilginin artması, mobilya tasarımını, pazarlama koşullarını ve mobilya değiştirme zamanında kısalmayı birlikte getiriyor. Mobilya algısındaki değişmeyi, ev badanası, boyası ve dekorasyonunda da gözlüyoruz.

Orta sınıfın belli ülkelere özgü olmadığını, küresel bir olgu olduğunu ise Almanya'dan aktaracağımız oturma odası betimlemesi kanıtlıyor. Bu betimleme Deutschland Magazine'nin T Sayı 6/2010'da yer alıyor: "Köşe koltuğu ve berjeriyle bir koltuk takımı, mümkünse tarrocata ya da yumurta kabuğu renginde. Açık renk ahşaptan bir vitrin, bir orta sehpa, bir televizyon, internet bağlantısı olan bir bilgisayar. Duvarlar doğal boyalı duvar kağıtlarıyla kaplı, yerde ise koyu mavi bir velours halı serili. Pencerelerin önünde siklamenler, sarmaşıklar ya da orkideler var." Almanlar harcanabilir gelirlerinin önemli bölümünü evleri için harcıyor: Kira, ev bakımı, temizlik, su ve enerji giderleri için ayda toplamda ayda 700 euro harcanıyor. Bu rakam ortalama bir değer, doğaldır ki kente, semte ve yaşam biçiminin farklı algılamalarına göre harcamalar artabiliyor.

Evden sokağa çıkıldığında markalı ayakkabılar, çantalar ve giyisiler yükselen orta sınıfın satın alma kalıbında genişleme yaratan alanları oluşturuyor.

Yükselen orta sınıfın çocuk sayısındaki azalmaya daha önce de değildi. Aileler tek ya da iki çocuk tercih ediyor. Çocukların okul öncesinden başlayarak iyi okullarda eğitim-öğretim alması önem kazanıyor. Ailelerin eğitim konusundaki özverileri, eğitim sektöründe yeni açılımlar, yeni yapılar ve yeni ticari potansiyeller oluşturuyor. Dershaneler, kurslar, özel öğretmenler için önemli paralar harcanıyor. İyi okulları ve iyi bir üniversiteyi bitirmiş olma düzgün bir kariyerin gerek şartı olarak kabul ediliyor.

Yükselen orta sınıfın "ev dışı yaşamları" da köklü değişikliğe uğruyor. Belli zamanlarda ev dışında yemek yenmesi, yemek hizmetini yaygınlaştırıyor. Lokanta seçimi, değişik yemek tatları yaşam kalitesinin göstergesi kabul diliyor. Partiler, davetler, yemekler de orta sınıfın tüketim kalıbı içinde özel bir yer alıyor.

Organik ürünler

Yemek kalıbı değişikliği kadar, yemek kalitesinde de yeni arayışlar ortaya çıkıyor: "Organik ürünlerle ilgili" orta sınıf talebindeki yöneliş, yeni bir iş alanı olarak yeni imkanlar yaratıyor.

Hobilerine, mobilyalarına, giysilerine,çocuklarının eğitimine, ev dışı yaşama zaman ayıran ve harcama yapan orta sınıf, önce yurtiçi gezi turlarına katılıyor; onu yurtdışında turlara katılma ve özel geziler izliyor. Özel ulaşım, demiryolu, havayolu, denizyolu gibi toplu taşıma alanını orta sınıfın kllanılması ekonominin dinamizmini artırıyor. Günlük yaşamın içinde, yaşamı kolaylaştıran "teknik gelişmeler" de orta sınıfın ilgi menzili içinde yer alıyor. Dedektörlerle aramalar gibi uç nokta merakları kadar, asansör ve hızları, bilgisayar kullanımı, yerel yönetim hizmetlerine bilgisayarla erişme, e-mail ile alışveriş, sosyal medyada herkesle her yerde konuşabilme orta sınıfın yeni ilgi alanları.

Orta sınıftaki yükselişin yarattığı ekonomik-odaklı gelişmelerden bir başkası da "geleceği güven altına alma harcamaları". Ağırlıklı olarak bağımsız emek geliriyle geçinen, iş bulmanın kolay oymadığının farkında olan orta sınıf, emeklilik ve sağlık güvencesi için de harcama yapıyor. Sigorta şirketleri ile ilişkiler, emeklilik fonlarına yatırım ve borsada yatırım yapma orta sınıf yaşamının yeni gündemini oluşturuyor.

Orta sınıfta emekli olanlar hastalık teşhisleri, tahliller, ilaç vb. harcamaların yarattığı ekonomik derinliği kavramadan etkin bir girişimcilik söz konusu olamıyor.

Eşler arasında ilişkiler

Orta sınıfın gençleri, yaşlıları, emeklileri gibi değişik kesimlerinin "psikolojik tedavi" eğilimleri de yeni bir iş alanı. Orta sınıfın yükselişi ile birlikte "eşler arasındaki ilişkiler" de yeni bir eksene kayıyor. Eşlerin gelir eşitliği, kadınların ekonomik özgürlükleri, kadın girişimcilerde üst düzeye çıkanların hızla artması, kadın nüfusun ekonomide değer katma düzeyleri geleneksel ilişkileri değiştiriyor; yepyeni karşılıklı-bağımlılık ilişkileri ortaya çıkıyor. Orta sınıfın "dünyadan haberdar olma eğilimi" da yeni ilişki kalıbı yaratıyor. Okudukları gazete ve dergiler yazılı medya tirajlarını belirliyor. Görsel medyadaki raytingler orta sınıfın ilgi alanlarına bağımlı. Elektronik iletişim, sosyal medyaların yaygınlaşması ve derinleşmesinde yeni iletişim kanallarının ilk kullanıcısı olan orta sınıfla yakından ilgili.

Orta sınıfın yükselişi, çekirdek aile yapısı nedeniyle "porsiyon ambalajına" dayanan bir tüketim kalıbını besliyor; bu da ülkelerin GSMH'nin yaklaşık yüzde 5'ini oluşturan ambalaj sektörüne dinamik bir yapı kazandırıyor.

Kağıt-karton, metal, plastik, ahşap, tekstil vb. bütün ambalaj malzemeleri talebini besleyen orta sınıf yeni bir iş alanını da beslemiş oluyor. Sektör, tarım ürünlerinde toplam üretim içinde işlenme ve ambalajlanma oranını artırdığı gibi, fiyat istikrarı, standart üretim ve sürdürebilir üretimin de besleyicisi oluyor. Orta sınıfın "insani kıskançlıkları" da tüketimi etkiliyor. Komşu çocukları ile kendi çocuklarını karşılaştıran orta sınıf aileler, çocuklarının meslek edinmeleri için harcama yarışına giriyor. Aile içi bağların çözülmesi ve güçlü tutulması isteği de yepyeni ilişkilerin kurulmasına yol açıyor. Çocukların büyüklere sormadan yaptıkları evlilikler vb. ilişkiler de yeni algıların kaynağını oluşturuyor.

İnsanların "beklentileri" ve "erişebilirlikleri" arasındaki makas, isteristemez küskünlüklere, kızgınlıklara, haksızlığa uğramış olma duygusunun güçlenmesine yol açıyor. Geçmişe özlem, geleneklere sahip çıkma ve modern hayatın derinliklerine dalma arasında çelişkiler de günlük yaşamın parçası haline geliyor. Aile soy ağaçlarını elden ele dolaştırma, büyük aile yemekleri düzenleme, farklı düğün, dernek düzenlemeleri ile bir araya gelme orta sınıfın tutum ve davranışlarında yer alıyor.

Bütün bu arayışlarda ilerleyebilenler mutlu olurken, geride kalanların mutsuzlukları artıyor. Yitirenlerin sistemde kusur aramaları, sisteme yönetilen eleştiri ve eylemlere katılmaları sıkça görülen tepkiler.

Topluma önderlik etmek isteyenler orta sınıfın eğilimlerini izleyerek, onları kullanarak "siyasi rant" sağlayabiliyor. Orta sınıf analizi Maddi ve kültürel zenginlik üretimin bir yerinde "karar verici konumunda" isek, orta sınıf analizi yapmadan yolumuzu aydınlatmamız çok güç. İyi bir ekonominin, siyasi istikrarın izinden yürüdüğünü biliyoruz. Toplumlarda siyasi istikrar da orta sınıfın gelir ve statüsüne bağlı. Genetik çeşitlilik gibi, toplumların çeşitliliği de sağlamlık ve dayanaklılık yaratır. Orta sınıfın varlığı, yaygınlığı ve çeşitliliği de toplumların sağlamlığının göstergesidir. Orta sınıflar toplumların omurgasıdır; değerleriyle, beklentileriyle ve davranışlarıyla yön veren ve toplumu belirleyen yapılardır. Orta sınıfın toplumsal dirlik ve düzenin omurgası olması nedeniyle, karşılaştığı sorunlar hepimizi yakından ilgilendirmekte. O nedenle bir sonraki yazımız, Tahir'den Wall Street'e orta sınıfın arayışları üzerinde duracağız.