'GDO'lu mısır ithal edilebilir'

Ali Ekber YILDIRIM

İZMİR - GDO'lu (Genetiği Değiştirilmiş Organizma) 3 mısır genine ithalat izni veriliyor. Türkiye Yem Sanayicileri Birliği Derneği İktisadi İşletmesi, Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçılar Birliği Derneği ve Yumurta Üreticileri Merkez Birliği'nin ithal etmek istediği GDO'lu 3 mısır geni ithalatına ilişkin risk değerlendirme raporları hazırlandı. Yasa gereği raporlar kamuoyunun görüşüne açıldı. DÜNYA'nın edindiği bilgilere göre, bu raporlar doğrultusunda 3 mısır genine de ithalat izni verilecek.

Biyogüvenlik Yasası kapsamında oluşturulan Biyogüvenlik Kurulu'nun görevlendirdiği Bilimsel Risk Değerlendirme Komitesi ve Sosyo Ekonomik Değerlendirme Komitesi'nin hazırladığı raporlarda, GDO'lu mısır ithalatının yapılabileceği ifade edildi.

Bilimsel Risk Değerlendirme Komitesi, her 3 GDO'lu mısır için de "zararı yok, ithal edilebilir" kararı verirken, Sosyo Ekonomik Değerlendirme Komitesi ise GDO'lu ürünlerin zararına dikkat çektikten ve yerli üretimin artırılması gerektiğine işaret ettikten sonra, yerli üretimin yetersiz olması nedeniyle GDO'lu mısır ithal edilebileceği görüşüne yer verdi. Komite, GDO ile ilgili ciddi uyarılarda da bulundu.

"Mısır ve küspe olarak ithal edilecek"

Komite raporları doğrultusunda ithalatına izin verilmesine kesin gözüyle bakılan 3 mısır geni iki firma tarafından geliştirildi. Syngenta tohumculuk firması tarafından geliştirilen Bt11 kodlu genetiği değiştirilmiş mısır ve küspesi, Pioneer / Dow AgroScience tarafından geliştirilen DAS 1507 kodlu ve DAS 59122 kodlu genetiği değiştirilmiş mısır ve küspesi hazırlanan raporlar doğrultusunda ithal edilecek. Bilimsel Risk Değerlendirme Komitesi'nin 3 mısır geni için hazırladığı 3 rapor, genin adı, geliştiren firmanın adı dışında neredeyse aynı. Sosyo Ekonomik Değerlendirme Komitesi'nin hazırladığı raporda neredeyse tıpa tıp aynı.

"Sadece yem için değerlendirme yapıldı"

Sygenta tohumculuk firması tarafından geliştirilen Bt11 kodlu genetiği değiştirilmiş mısır ve küspesi ile ilgili Bilimsel Risk Değerlendirme Komitesi'nin hazırladığı raporda özetle şu görüşlere yer verildi:

"Bilimsel Komite, Genetiği değiştirilmiş Bt11 mısır çeşidinin yem olarak kullanım amacıyla ithal edilmesinin risklerini değerlendirmiştir. Genetiği değiştirilmiş Bt11 mısır çeşidine biyoteknolojik yöntemlerle aktarılan genlerin yapısı, DNA dizilimi, promotör ve terminatör bölgeleri, ekstra DNA dizileri ve gen aktarım yöntemi ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu çeşitle ilgili başvuru dosyasında yer alan dokümanlar, risk değerlendirilmesi yapan çeşitli kuruluşların (EFSA, WHO, FAO, FDA, OECD) ve bilimsel araştırmaların sonuçları (alerjik ve toksik etki analizleri, genetik modifikasyonun stabilitesi, morfolojik ve agronomik özellikler, hedef dışı organizmalara etkisi vb.) ile farklı ülkelerde üretim ve Cry1Ab ve pat geni içeren GD Bt11 mısır çeşidi, 9 tüketim durumları göz önünde bulundurulmuştur. Yine bu genetiği değiştirilmiş çeşitle yapılan hayvan besleme çalışmaları da incelenerek yalnızca yem olarak kullanımı sonucu ortaya çıkabilecek riskler değerlendirilmiştir. Ek olarak bu mısır çeşidinin ülkemizde kazayla yayılması durumunda ortaya çıkabilecek tarımsal ve çevresel riskler de göz önünde bulundurulmuştur."

"Geleneksel mısır kadar güvenli"

Bilimsel Risk Komitesi raporunda söz konusu genin yem olarak kullanılabileceği görüşüne yer verildikten sonra şu görüş dile getirildi: "Karşılaştırmalı analizler ile genetiği değiştirilmiş Bt11 mısır çeşidinin, geleneksel mısır çeşitleri kadar güvenli olduğu, alerjenite bakımından bir değişikliğe uğramadığı ve besin içeriği ile tarımsal özellikleri açısından da bir fark bulunmadığı saptanmıştır. Genetiği değiştirilmiş Bt11 mısır çeşidinin kazayla çevreye yayılması durumunda, geleneksel çeşitlerden farklı bir çevresel etkinin oluşması olasılığının da çok düşük olduğu sonucuna varılmıştır. Erişilebilen bu bilgiler ışığında, Bilimsel Risk Değerlendirme Komitesi, genetiği değiştirilmiş Bt11 mısır danesi ve mısır özü küspesinin 'yem olarak' kullanılmasının, insan, hayvan ve çevre açısından istenmeyen etkilerinin, genetiği değiştirilmemiş eşdeğer çeşitten daha yüksek olmayacağı kanısına varmıştır." Komite, Pioneer / Dow AgroScience tarafından geliştirilen DAS 1507 kodlu ve DAS 59122 genetiği değiştirilmiş mısır ve küspesi içinde aynı kararı verdi.

"Taşıma ve işlemede risk çıkabilir"

Bilimsel Risk Komitesi raporunda genetiği değiştirilmiş 3 mısır geninin zararlı olmadığı, ithal edilebileceği vurgulanırken bu ürünlere ait tohumların taşınma ve işleme sırasında kazayla çevreye yayılması durumunda ciddi riskler olabileceği belirtilerek:

"Risk yönetiminin planlanması ve bu planın uygulanması Bilimsel Risk Değerlendirme Komitesi'nin sorumluluğu dışındadır. Ancak Komite, İthalatçı firma tarafından sunulan risk yönetim planını, bilimsel içerik yönünden değerlendirir. Genetiği değiştirilmiş mısır çeşidine ait tohumların taşınma ve işlenmesi sırasında kazayla çevreye yayılması sonucu olası çevresel riskler ortaya çıkabilir. Bu durumda 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanunu ve ilgili yönetmelikler uyarınca gerekli önlemler alınmalıdır. İthalatçı firma tarafından sunulması gereken risk yönetim planı ile; mısır çeşidinin çevre, hayvan ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkileri dikkate alınarak, merkezi sistem yolu ile ithalatçı firma tarafından ürünü işleyenler ve kullanıcılar bilgilendirilmelidir. Ürünün dağıtımını yapan ve kullanan kişiler tarafından kaydedilen bilgilerin paylaşılması için ulusal düzeyde bir eşgüdüm ve bilgi sistem ağı kurulmalıdır. Genetiği değiştirilmiş ürünlerin kaza ile ve/veya sabotajla büyük ölçekte çevreye yayılması durumlarında alınacak hızlı ve kapsamlı önlemlerin ulusal afet planlarıyla ilişkilendirilerek değerlendirilmesi ve planlanması uygun olacaktır." görüşüne yer verildi.

İzin verilsin ama denetlensin

Sosyo Ekonomik Değerlendirme Komitesi ise söz konusu GDO'lu 3 mısır geni için halk sağlığı, sosyo ekonomik ve hukuk açısından değerlendirdi. Komite raporunda Türkiye tarımı ve mısır üretimi, kullanım alanları, ithalatı konusunda ayrıntılı bilgilere yer verdi. Raporda GDO'lu ürünlerin halk sağlığına zararlı olabileceği vurgusu yapıldıktan sonra yerli üretimin desteklenmesi ve mısır ihtiyacının yerli üretimle sağlanması önerisinde bulunuldu. Sosyo Ekonomik Değerlendirme Komitesi'nin kararı satır başlarıyla şöyle:

"Sosyo ekonomik değerlendirme komitesi Bt11 mısırın yem olarak ithal edilmesi için izin talebi başvuru dosyası hakkında gerekli bilimsel araştırma ve değerlendirmeleri yapmıştır. Bu değerlendirmeler ışığında komite üyelerince 8 lehte 1 aleyhte olmak üzere kullanılan oylarla, oy çokluğuyla aşağıdaki kararlar alınmıştır.

1- İthal izni verilen Bt11 mısır çeşidinin Türkiye'de üretim izni olmadığı için Türkiye'de üretilen mısır çeşitlerinde üretim alanlarından veya piyasaya sunulan mısır dane veya işlenmiş ürünlerinden yıl içerisinde örnekler alınarak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının akredite kabul ettiği laboratuarlarda analizlerinin yaptırılması önerilmektedir. GDO olarak Türkiye'ye yem sanayinde kullanılmak üzere izin verilen mısır çeşitlerine aktarılan genlerin ve bu genlerin kodlanmış olduğu proteinlerin analiz sonuçlarına göre Biyogüvenlik Yasası çerçevesinde Türkiye üretimi yapılan mısır çeşitlerine bulaşık olup olmadığına karar verilmesi gerekir. Bulaşık olma durumunda, ilgili ürünlerin toplatılarak imha edilmesi ve ekim alanlarında risk yönetimi kapsamında karantina tedbirleri uygulanmalıdır.

2- Mısırın piyasaya sunulurken, ürünün etiketi üzerinde aktarılan gen ve ifade edilen transgenik proteinin ne olduğu açıkça belirtilmesi gerekir. Ambalajlı ürünlerde etiket büyüklüğünün yem ürünlerinde toplam ambalaj alanının yüzde 5'ine karşılık gelecek şekilde hazırlanması önerilmektedir. Dökme ürünler için de etiket bilgilerine ilişkin yönetmelik hükmü uygulanmalıdır. Ayrıca yem olarak kullanılacak Bt11 mısırla beslenen hayvanlardan elde edilen ürünlerin etiketlerinde de GDO içeren yemle beslendiğini belirten ibare bulunmalıdır. Bunun için mevzuatta gerekli değişikliğin en kısa zamanda yapılması gerekmektedir.

3-Taşıma ve nakil işlemlerine dayanıklı olduğu kabul edilen ve ürünün her türlü taşıma ve nakli sırasında çevreye dağılımını engelleyebilecek mukavemete sahip ambalaj malzemesinin seçilerek kullanılması önerilmektedir. Bu ambalaj materyalinin her türlü taşıma koşullarına mukavemetli olduğuna dair analiz sonuçlarının ithalatçı firma tarafından sağlanıp, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yetkililerine sunulması zorunlu tutulmalıdır.

4- Tespit edilen izinsiz GDO ürünlerinin kontrollü koşullarda yakılarak imha edilmesi zorunlu tutulmalıdır.

5- Bt11 mısır tohum ve ürünlerinin ülkeye girdikten sonra yanlış veya amaç dışı kullanımlarının denetlemeler sırasında tespit edilmesi durumunda Biyogüvenlik Yasası kapsamında ki yaptırımlar uygulanır. Ayrıca bu durumdaki ürünler toplattırılarak imha edilir. Bu ürünler Türkiye'de piyasaya sürüldükten sonra Bakanlık denetimde piyasa izlenmesi yapılması, herhangi bir gen kaçağının olup olmadığı takip ve varsa tespit edilmelidir. Herhangi bir riskin ortaya çıkması durumunda ilgili bakanlıklarla işbirliği kapsamında acil durum tedbirleri uygulanmalıdır.

6- İthalatçı firmalar tarafından ithal edilen Bt11 mısırın tohum ve ürünlerinin yem olarak ne kadar ve nasıl kullanıldığına dair bilgilerin Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına aylık rapor olarak sunulması ve bakanlığın da bu durumu yerinde denetlemesi gerekmektedir,

7-Tüketicinin geleneksel ürünler ile GDO ürünler arasında serbestçe seçimler yapabilmesini garanti altına almak amacıyla geleneksel ürünlerin üretilmesinin özendirilmesi yönünde bir devlet politikası olarak teşvik edici önlemler alınmalıdır.

8- Mısır ithalatında halen uygulanmakta olan yüzde 130 oranında gümrük vergisi uygulamasına taviz verilmeden devam edilmesi gerekmektedir.

9- İthalat miktar ve zamanının yurtiçi üretimi tehdit etmeyecek şekilde izin verilmelidir."

Sosyo Ekonomik Değerlendirme Komitesi ithalat izni istenen diğer iki mısır geni içinde aynı kararı verdi.

Kamuoyu görüşü alınacak

Her iki komitenin raporları Biyogüvenlik Kurulu'nun "Türkiye Biyogüvenlik Bilgi değişim Mekanizması" internet sayfasında (http://www.tbbdm.gov.tr) yayınlandı. Sivil toplum örgütleri ve yurttaşlar 21 gün içinde internet sitesindeki forma yazarak görüşlerini belirtecekler. Bu görüşler alındıktan sonra Biyogüvenlik Kurulu nihai kararı verecek ve karar Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girecek.