'Bire beş' kuralı, yabancı yatırımcıları bezdiriyor

Gamze ŞENER 

Yabancı sermayeli şirketler, Türkiye'de yatırım kararı alırken "bire beş kuralı"na takılıyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın üç yıl önce getirdiği ve bire beş kuralı olarak bilinen, "Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği" bir yabancı çalışanı olan yabancı sermayeli şirketlere, "Beş tane de yerli çalıştıracaksın" zorunluluğu getiriyor. Aynı uygulama, yabancıların çalışma izinlerinin uzatılmasında da sıkıntı doğuruyor. Yetkililer ise firmaların yatırımlarını sorgulamaya başladıklarını ve daha avantajlı pazarlara kaydıklarını belirtiyor. Söz konusu uygulamadan daha çok beyaz yaka çalışanlarının etkilendiği; Çinli bir kargo şirketi ile yabancı bir havayolu şirketinin de konuyu ilk gündem maddesi haline getirdikleri kaydediliyor. 

Bire beş kuralı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından, yabancıların çalışma izinleri kapsamında hazırlanan yönetmeliğin 13'üncü maddesi gereğince, 2 Eylül 2010 yılından bu yana yürürlükte. Ancak bu uygulama, son yıllarda artan yabancı yatırımlar nedeniyle daha çok dikkat çekmeye ve bir sorun haline gelmeye başladı. Bir yabancıya, beş yerli istihdam şartının temel amacının, yerli istihdam artışını özendirmek olduğu belirtilse de sistemin orta vadede çok da kazançlı olmadığı ifade ediliyor. 

DEİK Asya Pasifik Bölge Koordinatörü Gökşin Duman, Çinli bir kargo şirketi ile Uzakdoğulu bir havayolu şirketinin durumdan olumsuz etkilendiği bilgisini verdi. "Siz Türkiye'de bir temsilcilik oluşturup, bir yetkili atıyorsunuz. Tamam ona bir sekreter, bir de şoför istihdam edin, yine de beş yerli çalışana ulaşmanız mümkün değil. Bu da yabancı firmaların Türkiye ofislerini kurarken ve yönetirken birtakım zorluklara neden oluyor" diyen Duman, uygulamadan daha çok eski yatırımcıların etkilendiğini söyledi. Uygulamadan önce Türkiye'ye yatırım yapmış şirketlerin, tüm fizibilite raporlarını bu kural olmadan oluşturduklarının altını çizen Duman, son dönemde artan yabancı yatırımların da sekteye uğrayabileceğini ifade etti. 

'Eski firmalar memnun edilmeli' 

Türkiye'de artan yabancı yatırımlar için sadece teşviğin yeterli olmadığını, aynı zamanda mevcut yatırımcının da memnun edilmesi gerektiğinin altını çizen Duman, "Çünkü genellikle yatırım büyütme kararı onlardan çıkıyor" yorumunu yaptı. 

Çalışma izinlerinin çıkarılması ve uzatılması konusuna da dikkat çeken Duman, şunları söyledi: "Çalışma izinlerinin uzatılması sorunu da çok sık rastlanan bir durum. Eğer kendileri için Türkçe takip yapan bir asistanları yoksa kısa bir süre kala başvuru yapabiliyorlar ve özellikle üst yöneticiler için sorun oluyor. Yabancı bir havayolu şirketi, çalışma izinlerinin uzatılmasıyla ilgili online başvuru yapmıştı ve bu yaklaşık 1 ay sonrası için verilmiş bir randevuydu. Gidip-gelmesi gerekiyordu ve buna benzer sıkıntılar vardı. Bizden destek istediler." 

'Bakanlık zorluk çıkarıyor' 

Çalışma izinlerinin uzatılmasında yaşanan sorunlarla ilgili Ernst Young Türkiye ortaklarından Ethem Kutucular ise "Bire beş kuralının henüz yürürlükte olmadığı zamanda çalışma izni almış olan yabancılar, izinlerini uzatırken aynı uygulamaya tabi oluyor ve bu durum şirketlere kısa dönemde istihdam yükümlülüğü yüklüyor" değerlendirmesini yaptı. Bu yükümlülüğün altına girmek istemeyen yatırımcıların da yatırımlarını, vergisel anlamda Türkiye'den daha avantajlı olan ve pazarına güvendikleri diğer ülkelere kaydırdıklarını söyleyen Kutucular, "Uygulamada kritere sağlanan istisnalar da yetersiz kalıyor hatta mevcut olan istisnaların bakanlıkça kabulünde güçlükler çıkarılıyor" dedi. 

Mevzuatın yeterince açık olmadığını, bu yüzden yabancı yatırımcılara da net bir dayanak gösterilemediğini söyleyen Kutucular, "Kriterler konusunda bilgilendirdiğimiz yabancı yatırımcılar bir duyuru şeklinde öngörülen bu kriterlerin mevzuatta karşılığını göremiyor" yorumunu yaptı. Yeni ya da eski yatırımcıların bire beş kuralını hayata geçirmesinin güç olacağını ifade eden Kutucular, "Yabancı sermayeli şirketler tanımadıkları yeni bir pazara girerken yönetici ve çalışan ekiplerini oluşturmaları zaman aldığından veya şirket politikaları gereği şirketlerini temsil edecek çalışanlarını kendi vatandaşlarından seçebiliyor. Bu durumda bire beş kuralı yatırımcıların planlarını büyük ölçüde etkileyebiliyor" değerlendirmesini yaptı. 

'Bire beş kuralıyla turist olarak gelirler' 

Türkiye'de İsviçre Ticaret Odası Derneği Başkanı Doğan Taşkent, İsviçreli firmaların Türkiye pazarını daha doğru değerlendirmek adına yerel çalışanları tercih ettiği için böyle bir sorunla karşılaşmadığını belirtti. Taşkent, "Ancak bu uygulama büyük şirketlerden ziyade küçük ve orta büyüklükteki şirketleri etkiliyor. Şirketler bazen, yatırım öncesi o ülkenin şartlarını öğrenmek ve değerlendirmek için bir ya da iki kişiyle gelebiliyorlar. Bu süreçte onlara 10 kişi daha çalıştırın demek olumsuz etki yaratacaktır. Yoksa gelmek isteyen de resmi olarak değil, turist olarak gelecektir" dedi.

'Uygulama yatırımcıların iştahını kapatır'

Uygulamanın, birtakım şirketlerin yatırım iştahını azaltacağını belirten DEİK Türk-Belçika İş Konseyi Başkanı Pınar Eczacıbaşı, "Yumuşatılması gerekir. Özellikle bence küçük şirketleri daha çok ilgilendirir. Neticede kar amacı güden şirketler, neden gerek duymadığı halde fazladan istihdam sağlasınlar, yapmazlar. Zaten gelen firmalar biz Türk çalışan istemeyiz diye bakmıyorlar. Bu zorunluluğu doğru bulmuyorum" açıklamasında bulundu.

Çalışma izni olmayan genel müdür...

Türkiye'de çalışma izni almaya çalışanlar, mühendis ve mimar kökenliyse, İçişleri Bakanlığı ilgili meslek örgütünün görüşünü alıyor. Uzakdoğulu bir otomobil markasının bir önceki genel müdürü de bire beş kuralına takılan isimlerden biri. Firmanın Türkiye eski genel müdürünün çalışma izni, görev süresi bittiğinde bile henüz çıkmamıştı.