'Tombul parmak'ın son kurbanı sterlin

Finans piyasalarında paniğe yol açarak birçok kişi, hatta kurum için, korkulu rüyaya dönüşen ve "Tombul parmak" olarak adlandırılan hatalı emirlerin son kurbanı sterlin oldu.

Stelin/dolar paritesi dün Asya piyasalarında 1,26 seviyelerinde işlem görürken, bir anda yüzde 5'in üzerinde değer kaybederek 1,1964'e kadar düştü. Panik etkisinin dağılmasının ardından fiyat kademelerine girilen alımlarla toparlanan sterlin/dolar paritesi, 10-15 dakika içinde kayıplarının büyük kısmını telafi etmiş halde tekrar 1,25 seviyelerine yükseldi.

Analistler, dün Türkiye saati ile (TSİ) 02.05'te gerçekleşen, sterlin/dolar paritesini 1,2610'dan 1,1964'e düşüren satış emirlerinin, piyasaların düşük hacimle işlem gördüğü ve fiyat kademelerinin görece boş ya da az emirle beklediği bir zaman diliminde olması nedeniyle "Tombul parmak" hatasıyla çok büyük bir satış emrinin zincirleme reaksiyonuyla meydana gelmiş olabileceğini ifade ediyor.

"Tombul parmak" olarak nitelendirilen hatalı emirler, genellikle gönderilmek istenen alış ya da satış emrinin sehven çok daha büyüğünün sisteme iletilmesi olarak tanımlanmakta.

Genellikle brokerların kullandıkları klavyelerde "sıfır" ile "3 sıfır" tuşlarının yan yana bulunmasının, çok hızlı şekilde emir girmeye çalışılması sırasında "sıfır" yerine "3 sıfır" tuşuna basılmasıyla yapılan bir hata olduğu biliniyor. Örneğin, sadece 100 adet satış emri gönderecek olan bir broker, iki kez "sıfır" tuşuna basacakken sehven "3 sıfır" tuşuna iki kez basması ile milyon adetlik bir satış emrini sisteme iletmiş oluyor.

Yurt içinde, hisse senetleri piyasasında da çokça görülen "Tombul parmak" hataları, gelişen teknolojiyle azalsa da halen devam etmekte. Özellikle borsada müşteri emir numarası girme zorunluluğu ve sisteme tanımlanan müşteri bazlı emir limitleri ile bu tür hatalar minimize edilirken, limit dahilindeki hataların, çok yoğun işlem yapılan piyasalarda sıfıra düşürülmesi mümkün görünmüyor.

Türkiye ilk "Tombul parmak"la 1995'te tanıştı

Türkiye, ilk "Tombul parmak"la borsada elektronik sisteme geçişin hemen sonrasında 17 Şubat 1995 tarihinde Erdemir hisselerinin işlemi sırasında yapılan hata ile tanışmıştı. Bir brokerın Erdemir hisselerine bin 900 lot emir yollamak isterken 190 bin lotluk alış emri yollaması ile hisse fiyatı tavan yapmıştı. Seansın kapanmasına 3 dakika kala yapılan bu hata ve sonrasındaki işlemler o zamanki adıyla İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) yönetimi tarafından iptal edilmişti.

Daha sonra borsanın en fazla işlem hacmine sahip hisselerin de, çok sığ, halka açıklığı düşük pay hisselerinin işlemi sırasında da defalarca görülen "Tombul parmak" hataları, son dönemde 2014 yılında İş Bankası hisselerindeki işlemle gündeme gelmişti. İş Bankası (C) hisse sırasında 22 Mayıs 2014'te sisteme yollanan emirle fiyat bir dakika için yüzde 10 yükselmiş, devamında önceki seviyesine geri gelmişti.

Uluslararası piyasada ise özellikle forex işlemleri nedeniyle parite ve emtia fiyatlarında daha fazla görülen "Tombul parmak" hataları birçok yatırımcı ve kurumun korkulu rüyası olmaya devam ediyor. Son üç yılda özellikle altının ons fiyatında birkaç kez yaşanan dakikalar içindeki 200 doları aşan dalgalanmalar, neden olduğu panik havası ile yatırımcıların hafızasında yer ediniyor. Bu tür dalgalanmalar kaldıraçlı işlemlerin gerçekleştiği forex piyasasında çok sayıda yatırımcının tüm parasını kaybetmesine, hatta ters pozisyonda kalan bazı kurumların büyük zarar görmesine neden oluyor.

2010 yılında New York borsasında bir hisse ile başlayıp zincirleme reaksiyonla önce borsa geneline, ardından diğer ülke borsalarına yayılan "Tombul parmak" hatası ise en geniş alana yayılan "Tombul parmak" olarak tanımlanıyor. Piyasalarda hakim olan tedirgin havanın, New York'ta bir hisse senedinde gerçekleşen "Tombul parmak" satışı ile önce Dow Jones endeksine, ardından yatırımcılar ne olduğunu anlayana kadar, panik satışlarının tetiklenmesiyle neredeyse tüm dünya borsalarına yayılan bir negatif havaya dönüşmüştü.