‘Emtianın yeni 4 atlı’sı: Kobalt, bakır, nikel, lityum

Emre ERGÜL

Dünya, fosil yakıtların “OUT,” elektrik ve yenilebilir enerjinin “IN” olacağı bir sistem geçişi yaşıyor… Bu noktada da emtia piyasalarında anılan 4 ürün öne çıkıyor: Bakır, kobalt, nikel ve lityum… Çünkü enerji merkezinde yer alan bu metaller artık emtia piyasalarının yeni süpergüçleri olarak anılıyor. Enerji geçişinin merkezindeki bu süpergüçler dünya üzerinde sadece birkaç ülke tarafından çıkartılıyor.

Örneğin küresel kobalt üretiminin yüzde 70’i Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin elinde. Nikelin ilk üç üreticisi olan Endonezya, Filipinler ve Rusya, pazarın üçte ikisini oluşturuyor. Global lityum pazarının yüzde 90’ı da bir başka üçlüye, Avustralya, Şili ve Çin’e ait. İngiliz Financial Times (FT)gazetesine göre, süpergüçleri üreten bu ülkeler, “uyanış”a geçti ve artık maden çıkarma kurallarını yeniden yazmak istiyor.

Nedeni de başta çip üretimi olmak üzere birçok yeni teknoloji için gerekli bu metallere olan talep kısa süre içinde yoğunlaşacak. Uluslararası Enerji Ajansı’na göre, 2030 gibi bu kilit emtia ürünlerinde taebe karşı arz sorunu çıkacak: “10 yılda yeni oluşan lityum pazarı üç katına çıkması gerekecek, bakır arzı da 2.4 milyon ton eksik olacak!”

Bu noktada da artan talep, enerji dünyasının hem ekonomisini hem de jeopolitiğini sarsmaya başlıyor. Çünkü Batı’ya göre, tartışmanın ortasında lityum ve kobalt üreticisi olan Çin var. FT, “Washington, Brüksel ve Tokyo, Pekin’in yörüngesine uğramadan bu kritik ürünleri nasıl güvenli şekilde tedarik edebileceklerini görüşüyor” diyor. Bu görüşmeler de bugüne kadar “küçük ve az gelişmiş” diye bakılan bazı ülkeleri öne çıkarmaya başladı.

Bu ülkelerin birçoğu, yurt içinde daha fazla işleme ve katma değerli üretim yaparak minerallerinin değerinden daha fazlasını yakalamaya çalışıyor. Bazıları ayrıca maden kaynaklarını millileştirerek, ihracat kontrolleri getirerek ve hatta karteller önererek arzı kontrol etmeye çalışıyor. FT’ye göre, özetle “dünün sömürü kurbanları, bugün kaderlerinin kontrolünü geri alma yetkisi kazanıyor.” İşte birkaç örnek: Sadece son 12 ayda, Zimbabve ve Namibya ham lityum ihracatını yasakladı. Şili, lityum madenciliği üzerindeki devlet kontrolünü artırdı.

Meksika madencilik imtiyazlarının yeni bir gözden geçirmesiyle oluşan lityum endüstrisini belirsizliğe sürükledi. Endonezya, ham nikel cevheri ihracatına yönelik var olan yasağına (alüminyumun temel bir bileşeni) boksit üzerindeki ihracat kontrollerini ekledi.Şili ve Moğolistan'da masaya oturan çok uluslu madencilik şirketi Rio Tinto’nun CEO’su Jakob Stausholm, yeni dönemi şöyle anlatıyor: "Bir değişlim var. Sadece madencilik yapmak, madeni çıkarmak ve ihraç etmek muhtemelen giderek daha zor olacak. Ülkeler madencilikle ilgili bazı işleme tesislerine sahip olmak isteyeceklerdir.”

Bu yüzyıl güç pil üreticilerinde

19’uncu yüzyılda kömür, 20’nci yüzyılda kalay yükseldi. Yeni dönemde güç, pil metalleri üreticilerinin olacak. FT’ye göre, bunun en büyük örneği nikelin dünyadaki neredeyse yarısını üreten Endonezya: “Ülke, 2014'te ham nikel ihracatını yasakladıktan sonra, başta Çin olmak üzere nikel işleme alanında 15 milyar dolar yabancı yatırım çekti. Bugün ülke, nikel cevherinden boksite kadar her şeyin ihracatını yasakladı ve bakır konsantresi ihracat yasağı gelecek yıl yürürlüğe girecek.”

Arjantin’den 9.6 milyar $'lık yatırım

Lityuma yatırımda bir başka ülke (Arjantin) dikkatleri çekiyor. Ülkedeki 23 eyaletin kendi doğal kaynaklarını kontrol ettiğine dikkat çeken gazete, ülkenin 38 yeni projeye yaklaşık 9.6 milyar dolarlık lityum yatırımı yaptığının altını çiziyor. Arjantin Madencilik Bakanı Fernanda Ávila da "Lityuma yatırım hiç durmadı ve bence bu, özel yatırıma açık olmamız ve diğer ülkelerde uygulanan politikalara ilişkin belirsizlikle ilgili" diye konuşuyor.

Kobalt kullanım alanları

-Cam ve metal birleştirmelerinde, jet motoru gaz türbinleri

- Paslanmaz çelik üretimi

-Mıknatıslar ve veri saklama cihazları

- Jet motoru gaz türbinlerinde kullanılan süper alaşımlar

- Elektrolizle kaplama işlemi

-Elektronik eşyalarda kullanılan yüksek kapasiteli lityum piller

-Boya sektöründe renk verici pigmentler

-Petrol, seramik ve cam sanayi

Bakırın kullanım alanları

-Elektrik üretim ve iletimi ile ilgili tesisleri

-İnşaat

-Ulaşım

-Makine ve teçhizat

Nikelin kullanım alanları

-Bozuk para üretimi

-Kimyasal araç ve gereçlerin üretimi

- Paslanmaz çelik üretimi

Lityumun kullanım alanları

-Tıbbi ilaç üretimi

- Telefon, tablet, bilgisayar gibi teknolojik aletlerin bataryaları

- Cam ve seramik sektörü