Bir kişiye istihdamın maliyeti 429 bin 737 lira

HÜSEYİN GÖKÇE

ANKARA - Bir kişiye iş sağlamak için 1’nci Bölge’de 425 bin 779 liralık yatırım gerekirken, aynı maliyet 6’ncı Bölge’de bunun yarısından bile az. Yani 6’ncı Bölge’de 201 bin liralık yatırımla bir kişiye istihdam sağlanabiliyor. DÜNYA’nın Ekonomi Bakanlığı’nın teşvik belgeli yatırımlara ilişkin verilerinden yaptığı analize göre yerli sermaye bir kişilik istihdam için 385 bin 84 lira, yabancı sermaye ise 928 bin 14 liralık yatırım yaptı. 

Türkiye’de işsizlik yüzde 11 sınırına dayanırken, bu sorunu çözmenin tek anahtarı olan yeni yatırımlar, mevcut performansıyla işsizliği azaltmaya yardımcı olamıyor. DÜNYA’nın Ekonomi Bakanlığı verilerinden yaptığı analize göre Türkiye’de bir kişiye istihdam yaratmak için yapılması gereken yatırımın ortalama maliyeti 2014 yılı itibarıyla 429 bin lira düzeyinde bulunuyor. Yatırım ve istihdam maliyetleri, yatırımcıların yatırım aşamasında istihdam edecekleri personel taahhüdüne göre hesaplanıyor. Yani yatırım faaliyete geçtikten sonra, işletmelerdeki istihdam sayısı da değişiyor. Son 5 yıl içinde bir kişiye istihdam için gerekli yatırım tutarının en yüksek olduğu yıl 502 bin 158 lire ile 2013 oldu. Söz konusu maliyet, 2012’de 389 bin 704, 2011’de 427 bin 388 ve 2010’da 438 bin 196 lira düzeyindeydi. 

Yabancı sermaye istihdam için daha çok harcıyor 

Bir kişiye iş sağlamak için yabancı yatırımcılar, yerli yatırımcılara oranla daha fazla yatırım harcaması yapıyor. 2014 yılında 61 milyar 844 milyon liralık yatırım yapılırken, bunun 50 milyar 860 milyon liralısını yerli sermaye, 10 milyar 984 milyon lirasını ise yabancı sermayeli şirketler gerçekleştirdi. Bu verilere göre yerli yatırımcının bir kişilik istihdam için 385 bin 55 liralık yatırımına karşılık, yabancı yatırımcı 928 bin 16 liralık yatırım harcaması yaptı. Bir kişiye istihdam için, 2013 yılında yerli yatırımcı 466 bin 230 lira, yabancı yatırımcı 876 bin 327 lira, 2012’de yerli yatırımcı 374 bin 146 lira, yabancı yatırımcı 531 bin 246 lira, 2011’de yerli yatırımcı 383 bin 433 lira, yabancı yatırımcı 1 milyon 28 bin lira, 2010 yılında ise yerli yatırımcı 433 bin 526 lira, yabancı yatırımcı 477 bin 619 lira harcadı. 

İstihdam için en pahalı sektör enerji 

Doğası itibarıyla çok fazla istihdam yoğun olmayan enerji sektöründe bir kişiye istihdam yaratmanın maliyeti, diğer sektörlerin neredeyse 10 katı düzeyinde bulunuyor. 2014 yılı verilerine göre enerji sektöründe yapılan yatırımların, bu yatırımda çalışacak kişilere bölünmesiyle bulunan maliyet 4 milyon 564 bin lira gibi çok yüksek düzeyde hesaplandı. Bir kişinin istihdam maliyeti hizmetler sektöründe 364 bin 678 lira, imalat sanayiinde 358 bin 748 lira, madencilikte 465 bin 686 lira, tarım sektöründe ise 291 bin 494 lira olarak hesaplandı.

İstihdamı artırmak için 5 ve 6’ncı Bölge’ye yatırım şart

Ekonomi Bakanlığı’nın teşvik verileri, bölgesel bazda incelendiğinde en gelişmiş illerin yer aldığı 1’inci Bölge ile en az gelişmiş illerin yer aldığı 5 ve 6’ncı bölgelerde, yatırım ve bir kişilik istihdamın maliyeti arasında uçurum olduğunu ortaya koyuyor. Yeni teşvik sistemine geçildiği 2012 yılını takip eden 2013’te 5 ve 6’ncı bölgelere yatırımlarda gözle görülür bir artış yaşanmasına rağmen, gelişmiş bölgelerin yatırım hacmi, bu bölgelere göre çok daha yüksek oranlı arttı. Tüm avantajlı teşvik unsurlarına rağmen, 6’ncı Bölge’ye yapılan yatırımların tam yatırımlar içindeki payı yüzde 6 ile 7 arasında değişti. Buna karşılık 1’inci Bölge’ye yapılan yatırımlar 2014 itibarıyla toplam yatırımların yüzde 42’sini oluşturdu. Bu rakamlara göre 6’ncı bölgede bir kişiye istihdam yaratmanın maliyeti 201 bin 577 lira iken, aynı maliyet 1’inci Bölge için 425 bin 779 lira olarak hesaplanıyor. Bir kişilik istihdam maliyeti 2013'te 6’ncı Bölge’de 217 bin lira, 1’inci Bölge’de 449 bin liraydı.

Baysal: Çözüm süreciyle kaynaklar yatırıma gidecek

Çözüm süreci sürerken, 5 ve 6’ncı bölgelerdeki yatırımların gelişimini “Türkiye’nin Kronikleşen Terör Sorununa Ekonomi Reçetesi/ Çözüm” başlıklı kitapta ele alan gazeteci Ercan Baysal, silahların susmasıyla birlikte kaynakların terörle mücadele yerine yatırım ve kalkınmaya kayacağı tespitinde bulundu. Türkiye’de bugüne kadar terör nedeniyle harcanan kaynağın 400 milyar doları aştığına dikkat çeken Baysal, çözüm sürecini başarıya ulaşırsa bölgede yatırım ve istihdamın da artacağını savunuyor. Baysal, çatışmaların yaşanmadığı dönemde bölgede yatırımların yüzde 117, istihdamın da yüzde 235 arttığı bilgisini verdi.