2013’te bütçeyi tüketim vergileri iyileştirdi

Naki BAKIR

Geçen yıl özellikle ikinci çeyrekten itibaren canlanan iç talep, büyümeye katkı verirken, dolaylı vergi artışı yoluyla da bütçe dengelerini iyileştirerek devletin iki yakasını bir araya getirdi, bütçe açığını hızla küçülttü.

DÜNYA’nın Maliye Bakanlığı verilerinden yaptığı belirlemelere göre, “doğrudan vergi” niteliğindeki gelir ve kurumlar vergisi ile mülkiyetten alınan vergilerde tahsilat 2013 yılında yüzde 8.6 oranında 7.9 milyar liralık net artışla 100.4 milyar lira olurken; KDV, ÖTV gibi tüketimden alınan “dolaylı” vergilerdeki tahsilat ise yüzde 21 oranında net 39.3 milyar lira artarak 221.4 milyar lira oldu ve hedefin çok üzerinde çıktı. Geçen yıl doğrudan vergi tahsilatı başlangıç hedefiyle uyumlu, dolaylı vergi tahsilatı ise hedefin yüzde 103.3’ü düzeyinde gerçekleşti. Başlangıçta doğrudan vergilerde 99.6 milyar, dolaylı vergilerde 218.2 milyar liralık tahsilat hedeflenmişti.

Vergide revize hedef de aşıldı

Bu gelişmelerle 2013 yılında toplam vergi tahsilatı, önceki yıla göre yüzde 17 oranında net 47.3 milyar liralık bir artışla 326.1 milyar liraya ulaştı. Vergi tahsilatı, başlangıç hedefinin 8.2 milyar, ekim ayında açıklanan Orta Vadeli Program’da (OVP) öngörülen gerçekleşme tahmininin de yaklaşık 1 milyar lira üzerine çıktı. 2013 yılında başlangıçta 278.8 milyar liralık vergi geliri hedeflenmiş, OVP’de bu hedef, “gerçekleşme tahmini” olarak 325.1 milyar liraya revize edilmişti.

Dolaylı verginin payı yüzde 70’e yaklaştı

Dolaylı verginin toplam vergi gelirleri içindeki payı 2013’te önceki yıla göre 2.3 puan artışla yüzde 69.1’e yükseldi. Başka deyişle gelir ve kurumlar gibi doğrudan vergilerin toplam vergi pastasındaki payı önceki yıl yüzde 33.2 olan oranı, 2.3 puan daha düşerek 30.9’a indi. Dolaylı vergi oranı 2013 için başlangıçta öngörülen hedefin de 0.5 puan üzerine çıktı. 2012 yılında yüzde 66.8 olan dolaylı vergi oranı, 2013 için yüzde 68.6 olarak öngörülmüştü.

KDV gelirinde hızlı artış

Dolaylı vergiler kapsamında dahilde alınan KDV’de yıllık tahsilat yüzde 20.3 artışla yaklaşık 38 milyara, ithalde alınan KDV ise yüzde 25.5’le daha yüksek oranlı bir artış göstererek 62.7 milyar liraya ulaştı.Yıllık tahsilat dahilde alınan KDV’de başlangıç hedefinin yüzde 104.4’üne ithalden alınan KDV’de ise yüzde 102.5’ine ulaştı.

85.5 milyarlık ÖTV geliri

Dolaylı vergi gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan ÖTV’de ise yıllık tahsilat yüzde 19.2 artışla 85.5 milyar liraya ulaştı. ÖTV’de başlangıç hedefinin yüzde 102.8’i kadar tahsilat gerçekleşti.

Tahsilat içkide yüzde 11.9 oranında arttı

Geçen yıl petrol ve gazdan 45.2 milyar, tütün ürünlerinden 21.3 milyar, motorlu taşıt satışlarından 10.6 milyar, alkollü içeceklerden 5.2 milyar, kolalı gazozlardan yaklaşık 300 milyon, dayanıklı tüketim malları ile diğer ürünlerden de toplam 2.9 milyar liralık ÖTV tahsil edildi. Bu kapsamda özellikle petrol ve gazdan alınan ÖTV’de yüzde 25.7, motorlu taşıtlarda yüzde 25.6 tahsilat artışı kaydedildi. Tahsilat alkollü içeceklerde yüzde 11.9, kolalı gazozlarda yüzde 8.3, tütün mamullerinde yüzde 6.8 artış kaydetti. Dayanıklı tüketim ve diğer mallardan tahsil edilen toplam ÖTV de yüzde 18.2 arttı. 

Damga vergisi ve harçtan 22 milyar lira

Yurttaşlar, geçen yıl çeşitli resmi iş ve işlemleri dolayısıyla, 12.9 milyar lira tutarında harç ödedi. Bu tutar önceki yıla göre yüzde 33.4 artış gösterdi. Çeşitli resmi kurumlardaki işlemler dolayısıyla ödenen damga vergisinde de yıllık tahsilat yüzde 27.9 artışla 9.4 milyar liraya ulaştı. Dolaylı vergi niteliğindeki diğer kalemlerden banka ve sigorta muameleleri vergisinde yıllık tahsilat yüzde 12.6 artışla 62 milyar lira olurken, özel iletişim vergisinde ise 4.5 milyar lira ile önceki yıl ile yaklaşık aynı düzeyde kaldı. Şans oyunları vergisinde tahsilat yüzde 12.5 artışla 692 milyon lira oldu.

Doğrudan vergilerde artış düşük

Geçen yıl doğrudan vergilerdeki tahsilat ise yüzde 8.6 artışla, yılın tümü için öngörülen 99.6 milyar liralık hedefin çok az üzerinde olmak üzere 100.4 milyar lira oldu. Bu kapsamda gelir vergisi tahsilatı yüzde 12.9 artışla 63.8 milyara ulaşırken, kurumlar vergisi tahsilatı yüzde 0.1 oranında azalarak 29 milyar liranın altında kaldı.

Yine doğrudan vergi niteliğindeki mülkiyet üzerinden alınan veraset intikal ile motorlu taşıt vergilerinin toplam tahsilatı yüzde 9.8’lik artışla 7.7 milyar lira oldu. Bunun da 7.4 milyar lirasını araç sahiplerinden her yıl iki eşit taksitte alınan motorlu taşıtlar vergisi oluşturdu.

Bütçe açığını dolaylı vergi artışı küçülttü

Toplam merkezi yönetim bütçe gelirleri geçen yıl yüzde 17.1 oranında net 57 milyar lira artarak 389.4 milyar liraya ulaştı. Bütçe gelirinde önceki yıla göre yaşanan bu artışın 47 milyarı vergi gelirlerinden; bunun da 39.3 milyarı dolaylı vergi tahsilatındaki artıştan geldi.

Doğrudan vergilerde yıllık artış 7.9 milyar, bütçenin diğer gelir kalemlerindeki toplam artış ise 9.6 milyar lira oldu.

Geçen yıl toplam bütçe harcamaları ise önceki yıla göre yüzde 12.7 oranında 46 milyar liralık net artışla 407.9 milyar lira oldu ve 18.4 milyar liralık bir bütçe açığı verildi. Bütçe açığı önceki yıla göre yüzde 37.3 küçüldü.

Buna göre iç tüketim ekonomiyi canlı tutarak özellikle ikinci çeyrekten itibaren büyümeye katkı verirken, dolaylı vergi artışı yoluyla da bütçe dengelerini iyileştirici etki yaptı. Başka deyişle yurt içi hane halklarının tüketimi devletin iki yakasını bir araya getirdi.