Yatırım iştahı finansman ve kura takıldı!

Mehmet FİLOĞLU

Son dönemde birçok kamu ihalesi açıklandığı tarihte yapılamadı. Tam 6 kez ertelenen 3. köprü bağlantı yolları ihalesi bunun en çarpıcı örneği. Çukurova Havalimanı gibi ertelemelerin ardından ihalesinden vazgeçilen projeler de var. Bazı projeler döviz kuru tartışması öne çıkarken bazılarında ise ihaleyi alan şirketin mali koşullarının ihaleyi kaldıracak yeterlilikte olmadığı anlaşıldı. Elektrik dağıtımdan sonra özelleştirme kapsamına alınan bazı santrallar satıldı. Ancak son dönemde eski ilgi gözlenmiyor. Faaliyetteki bazı özel santralların sıkıntıya düşmesi, arz fazlası gibi etkenlerle, daha önce enerji yatırımına koşan firmalar, şimdi biraz çekimser kalıyorlar. Özelleştirme İdaresi santrallerde teklif verme süresinin uzatılmasının gerekçesini açıklamıyor. Ancak uzmanlar elektrik üretim sektöründe halihazırda kapasite fazlasının olduğunu ve karlılığın son yıllarda düştüğünü belirtiyor. Bu da Özelleştirme İdaresi’nin santraller için hedeflediği gelir ile şirketlerin santrallere biçtiği değer arasında fark yaratıyor ve ihaleler tamamlanamıyor. 

Fed faiziyle başlayan süreçte gelişmekte olan ülke piyasa ve varlıklarına ilgide de düşüş izleniyor. Aynı nedenlerle bu ülkelerdeki büyük özelleştirme ve altyapı işlerine dış kredi bulma konusunda da sıkıntı var. Bu da alıcıları korkutan bir başka etken olarak dikkat çekiyor. Finansman koşullarının sıkılaşması ve şirketlerin nakit pozisyonlarını güçlendirme çalışmaları ihalelere olan talebi sınırlıyor. Kurda yaşanan oynaklık da geliri çoğunlukla Türk Lirası cinsi olan yap-işlet-devret projelerine mesafeli yaklaşılmasına yol açıyor. 

Söz konusu durum bazı rakamlara da yansımış durumda. Geçen yıl 8.6 milyar liralık özelleştirme geliri hedefl enmesine karşın toplam tutar 6.1 milyar lirada kaldı. 2014 yılında özelleştirme geliri 7.8 seviyesindeydi. 2015 yılında hedefl erin tutmamasında Milli Piyango ihalesi etkili oldu ancak devir gerçekleşmedi. Birinci ve ikinci sıradaki alıcılar vazgeçti. 2016 yılı için hedefl enen özelleştirme tutarı 10.8 milyar lira seviyesinde. Yılbaşından bu yana büyük tutarlı bir özelleştirme olmadı. Daha çok taşınmaz satışı oluyor. Halen özelleştirme kapsam ve programında 21 kuruluş bulunuyor. Bu kuruluşların 11 tanesinde % 50’nin üzerinde kamu payı var. Yanı sıra, özelleştirme kapsamında 691 taşınmaz, 49 tesis, 2 liman, 10 otoyol, 2 boğaz köprüsü ile şans oyunları lisans hakkı da yer alıyor.

3. Köprü bağlantısı yolları ihalesi 6'ncı kez ertelendi

Türkiye’nin son dönemdeki en çarpıcı altyapı projelerinden 3. Köprü’de son tabliye yakın zamanda yerine yerleştirildi. Ancak henüz köprünün bağlantı yollarının ihalesi dahi yapılamadı. Projenin Kurtköy- Akyazı ve Kınalı-Odayeri kesimleri için son olarak bu ay yapılması planlanan ihaleler beşinci kez ertelendi. Bu yıl hizmete girmesi hedefl enen köprünün, bağlantı yollarının ise 2018 sonunda tamamlanması hedefleniyor. Daha önceki ihaleler fi rmaların talebi üzerine reddedilmişti.

Aliağa kombine ve Bursa Doğalgaz'da ertelemeler

Özelleştirme İdaresi tarafından ilan edilen Aliağa Kombine Çevrim ve Gaz Türbinleri Santrali ihalesinde son teklif verme süresi 29 Ocak olarak belirlenmesine karşın 15 Mart’a uzatılmıştı. Ancak bu tarihte süre tekrar uzatıldı. Son olarak belirlenen tarih 6 Haziran oldu. Bursa Doğalgaz Santrali ihalesi için de son teklif verme süresi ilk olarak 15 Temmuz 2015 olarak açıklanmıştı. O tarihten bu yana birçok kez teklif verme süresi uzatıldı. En son 21 Mart olarak ilan edilen teklif verme süresi 2 Mayıs’a uzatıldı. Bu arada Hopa Termik, Fethiye HES ve Manavgat HES’in ihaleleri yapıldı. Şanlıurfa HES, Tortum HES, Adıgüzel ve Kemer HES’lerin satışı gündemde. İhalelerde son teklif verme tarihi Şanlıurfa için 18.02.2016; Tortum için 29.02.2016, Adıgüzel ve Kemer için 10.03.2016 olarak belirlenmişti. Bu varlıklara teklif veren olup olmadığı açıklanmadı.

Kur çıktı, Milli Piyango özelleşmedi

Olumlu sonuçlanmayan bir diğer özelleştirme ihalesi Milli Piyango oldu. Bu ihalenin tamamlanamamasının temel sebebi olarak döviz kurundaki gelişmeler öne çıktı. Milli Piyango özelleştirmesi için ihale 2014 yılının Temmuz ayında yapıldı. İhaleyi 2.8 milyar dolar vererek Net-Hitay Ortak Girişim Grubu kazandı. İkinci sırada ERG-Ahlatcı vardı. Net-Hitay Grubu parayı ödeyemedi. İkinci sıradaki ERG-Ahlatcı da aynı şekilde verilen süre içinde ihalenin şartlarını yerine getiremedi. İhalenin yapıldığı tarihte dolar kuru 2.12 seviyesindeydi. Sonrasında ödemenin hangi para birimi üzerinden yapılacağı tartışmalarının da yaşandığı süreç içinde ihale iptal edildi.

Özel sektör yapamadı Çukurova'da iş kamuda

Çukurova Bölgesel Havalimanı başarısız bir yap-işlet-devret projesi olarak kayıtlara geçti. Havalimanının ihalesi ilk olarak 2011’in sonunda yapılmıştı. O dönemde ihaleyi en iyi teklifi 357 milyon euro ile Koçoğlu Grubu’na bağlı Skyline Havacılık ile Zonguldak Özel Sivil Havacılık OGG kazanmıştı. Yer tesliminden itibaren iki yıl içinde tamamlanması planlanan proje için 50 milyon euroluk yatırım yapılmasına rağmen müteahhit fi rmanın içine düştüğü mali kriz nedeniyle inşaat durmuştu. DHMİ sözleşmeyi geçen yıl ağustos ayında feshetmiş ve tekrar ihaleye çıkmıştı. Ancak işler istenildiği gibi gitmedi. İlk olarak 15 Ocak olarak belirlenen ihale tarihi önce 29 Ocak’a daha sonra ‘ileri bir tarihe’ ertelendi. Son olarak 11 Mart’ta DHMİ, ihaleden vazgeçildiğini, havalimanının kamu kaynakları ile yapılacağını açıkladı.

Çandarlı'ya üst yapı müteahhidi aranıyor

Türkiye’nin en büyük konteyner limanı olarak planlanan Çandarlı’daki Kuzey Ege Limanı’nın temeli 2011’de temeli atıldı. Altyapı ihalesi gerçekleşti. Ancak üst yapı ihalesinde ilerleme kaydedilemedi. 5 Kasım 2013’te yapılan ihalede hiçbir fi rma eğer teklif vermedi. Uzmanlar projedeki bazı şartların şirketler tarafından gerçekçi bulunmadığını söylüyor. O dönemde ilk faz inşaatında 4 milyon TEU’ya ulaşılması ve limanın çevre bağlantılarını sağlayacak otoyol ve demiryolu bağlantılarının da yüklenici fi rmadan yapılması öngörülmüştü. Sonuç başarısızlık oldu. Liman ile diğer üstyapı işleriyle ilgili ihalenin yenilenen şartname ile bu yılın ilk yarısında yapılması planlanıyor.

Şeker fabrikalarında 15 yıldır tamamlanmayan süreç

Şeker fabrikaları 15 yıldır özelleştirme sürecinde. Şu an 25 şeker fabrikası ve beraberinde 8 fabrika özelleştirme kapsamında. Diğer örneklerde olduğunun aksine bu fabrikalara büyük rağbet var. Ancak özelleştirilmelerinin önündeki en büyük engel bu fabrikaların geleceğinin belirsiz olması. Sektörde fabrikalara olan talebin üzerinde bulundukları arsalardan kaynaklandığı ve özelleştirme sonrasında fabrikaların kapatılacağı spekülasyonu var. 2010 yılında 10 fabrika ihaleye çıkmıştı. Ancak, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nda karar çıkmadı. Şeker fabrikalarının uzun süredir özelleştirme kapsamında olması karlılık üzerinde de ciddi hasar yaratıyor. 15.12.2014 tarih ve 2014/122 sayılı ÖYK Kararı ile T.Ş.F.A.Ş.nin özelleştirme süresinin 31.12.2016 tarihine kadar tamamlanmasına karar verilmiş durumda. Bu kapsamda Kayseri Şeker’deki yüzde 10’luk kamu payının özelleştirilmesi için 2004, 2006 ve 2012’de üç kez ihale ilanına çıkılmış ancak ihaleler iptal edilmişti. Şu anda hisselerde alakalı değerlendirme aşaması sürüyor.

Kalatmış Yat Limanı 3'üncü teklifte bekliyor

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nın elindeki en değerli mallardan biri olan Kalamış Yat Limanı’nın da ihale süreci planlanandan çok daha uzun sürdü. İhalesi 23 Mayıs 2014’te yapıldı. 21 Temmuz 2014’te ÖYK ihaleyi onayladı. Birinci teklif sahibi Setur, imar izni çıkmayınca ihaleden çekildiğini açıkladı. Bir gün sonra imar değişikliği kararı açıklandı. İkinci en yüksek teklif sahibi Safi Gayrimenkul’e devir de gerçekleşmedi. Üçüncü teklif sahibi Ağaoğlu şirketi Akdeniz İnşaat - Yılport Holding Ortak Girişim’i de süre istedi. Bu grup ihalede 600 milyon dolar teklif etmişti. Kur artışı zorluğu bu ihaleyi de sıkıntıya sokmuş durumda. Bu arada yeni imar planına da itiraz bulunuldu. Planın bölgedeki yapılaşmayı artıracağı itirazının bilirkişiler tarafında da haklı bulunduğu belirtiliyor.

Adabank bilmecesi

Satılamayan varlık denilince ilk akla gelenlerden birisi Adabank. Uzan Ailesi tarafından 1984 yılında kurulan Adabank, 2003 yılında İmar Bankası’na el konulmasıyla birlikte TMSF’ye geçmişti. Kurum o tarihten bu yana bankayı tam 8 kez elden çıkarmaya çalıştı. Bir önceki ihalede 77.5 milyon dolar muhammen bedelle satışa çıkarılan Adabank’ın son açılan ihalede muhammen bedeli 60 milyon dolar olarak belirlendi. Bankanın satış süreci devam ediyor.