'Tacikistan'da altın ve pamukta işbirliği imkanlarımız çok'

Filiz COŞKUN

Tacikistan Büyükelçisi Mahmadali D. Rajabiyon, yıllık 1 milyon ton pamuk ve 4.5 milyon ton altın üretimleri olduğunu belirterek, bu üretimi daha da arttıracak rezervlere sahip olduklarını söyledi. Aynı zamanda ciddi su kaynaklarına sahip olduklarını söyleyen Rajabiyon, Türk sanayicisi ve müteahhitlik sektörünün bu alanlardaki deneyimlerinden yararlanmak istediklerini bildirdi. Altın başta olmak üzere maden ve su rezervleri sayesinde Çin, Rusya ve AB ülkelerinden yatırımcı çekmeye başlayan Tacikistan’ın Ankara Büyükelçisi Mahmadali D. Rajabiyon, Ankara Temsilcimiz Ferit Parlak ve arkadaşımız Filiz Coşkun’un Tacikistan ekonomisi ve stratejik hedefler ile ilgili sorularını yanıtladı.

► Pamuk, altın ve su kaynaklarında ciddi potansiyeliniz var. Bu hammaddeleri son ürün için değerlendirebiliyor musunuz?

Bahsettiğiniz pamuk ve altın alanlarında iki ülke arasındaki işbirliği aktif bir şekilde devam etmektedir. Bu alanlarda Tacikistan olarak Türk şirketleri ile yaptığımız işbirliklerinden oldukça memnunuz. Yıllık 1 milyon ton pamuk üretimimiz var. Uygun bir işbirliği yapıldığı takdirde bu miktar arttırılabilir. İki ülke arasındaki ticaret hacminde Tacikistan’dan Türkiye’ye pamuk ihracatı önemli rol oynamaktadır. Türkiye pamuk ve alüminyum işlemelerinde Tacikistan’dan çok daha deneyimlidir. Pamuk ve alüminyum ile ilgilenen Türk şirketleri Tacikistan’da pamuk ve alüminyum işleme fabrikaları kurulabilir ve maliyetlerini düşürebilirler. Bu tür işbirlikleri özellikle pamuk alanında Çin Cumhuriyeti ile de yapılmaktadır. Tekstil sektörüne yönelik fabrika kurmuş birçok Çinli şirket var Tacikistan’da. Ama Tacikistan pazarında Türk tekstili kalite açısından çok üst seviyededir ve tercih edilir. Bu nedenle Türk şirketlerinin rekabet avantajı oldukça yüksektir. 

“YATIRIMCI TÜRK ŞİRKETLERİNİN ARTMASINI İSTİYORUZ”

Şu an Tacikistan’da, Serbest Sanayi Bölgesi’nde iki Türk şirketi faaliyet göstermektedir. Bu şirketler biri alüminyum işlemesi diğeri alüminyum ürünlerin üretimi ile ilgilenmekteler. Tacik yerli şirketleri ile ortaklaşa faaliyetlerini sürdürmekteler. Maden ve altın alanlarındaki çalışmalarımızda da bazı Türk şirketlerinin takı üretiminden fayda sağlanmaktayız. Bu alanlardaki Türk yatırımcı sayısının da artmasını istiyoruz. Geçen sene Tacikistan’da 4.5 tondan fazla altın üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu bir başlangıçtır. Tacikistan yeraltı kaynakları bakımından, özellikle altın alanında çok zengin rezervlere sahiptir. Biz, yabancı yatırımcıların kendi finansmanları ile Tacikistan’a gelip altın çıkarmalarından yanayız. Şu anda bu alanlarda işbirliklerimiz de mevcut. Halen ürünlerimizi ‘ham’ ürün olarak satıyoruz, ancak Türkiye’nin desteğiyle bunu nihai ürüne çevirebilirsek, her iki taraf da katma değerli üretim sayesinde daha çok kazanabilir. ABD, İngiltere, İsviçre ve Çin Halk Cumhuriyeti ham altının alıcısı olarak ilk sıradalar. Şu anda belirli miktarda ham, işlenmemiş altın Türkiye’ye ihraç edilmektedir. 2007-2015 yıllar arasında Tacikistan ekonomisine yapılan Türk yatırımı miktarı 146 milyon doları buldu ve bu miktar daha da arttırılabilir. Bu süreçte Tacikistan’daki Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Ofisi (TİKA) önemli bir rol oynamıştır. TİKA aracılığıyla Tacikistan’da 50 milyon doları aşan onlarca projeler hayata geçmiş ve bu işbirliği devam edilmektedir.

► Hidrolik santrallar konusunda da Türk firmaları ile görüşmeleriniz oldu mu?

Doğru bir noktaya dikkat çektiniz. Tacikistan su kaynakları bakımından önemli bir değere sahiptir. Bu alanda Türk şirketleri ile işbirliği yapabiliriz. Orta Asya’nın su kaynağının yüzde 60’ı Tacikistan’da. Tacikistan’ın elektrik üretiminin yüzde 96’sı hidro enerjiden kaynaklanmaktadır. Bu alanda, baraj inşasında tecrübeleri büyük olan Türk şirketleri ile işbirliği yapabiliriz. Tacikistan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandıktan sonra, yani 1992 yılından bu yana küçük ve orta düzeyde santraller kurduk. Şu anda yabancı şirketler Tacikistan’da hidroelektrik santraller kurmaktalar. Şu ana kadar Rusya ve İran Tacikistan’da 2 orta boy hidroelektrik santral kuruyor. İtalyanlar ise Asya’nın en büyük barajını inşa ediyorlar.

► Enerji fazlanız var mı? Şu anda enerjiyi komşu ülkelere de satabiliyorsunuz değil mi?

Kış aylarında yetmiyor ama yaz aylarında satıyoruz. Daha fazla satmayı da planlıyoruz. Bu nedenle yatırımlar yapıyoruz. Ama şu anda daha o konumda değiliz. Tacikistan’da kış döneminde bazen elektrik sıkıntısı yaşanmaktadır. Fakat yaz döneminde belirli bir düzeyde Afganistan ve Kırgızistan’a elektrik satmaktayız.

Elektriği satılması amacı ile çok büyük bir proje daha uygulanmaktadır. Projenin adı CASA-1000. Bu projeye elektrik iletim hattı olarak bilinmekte ve Kırgızistan’dan başlayıp Tacikistan-Afganistan ve Pakistan’a devam etmektedir. Bu projenin finansman kaynağı Dünya Bankası, İslam Kalkınma Bankası, ABD, İngiltere, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası ve Avrupa Yatırım Bankası tarafından sağlandı. 1.86 milyar dolara mal olacak proje sonrasında bu projeye uygun barajlar kurulacaktır. Bu alanda da Türk müteahhit firmaları ile görüşmelere başlayacağız.

► Demiryolu, hava limanı gibi projeler olacak mı?

Stratejik hedeflerimiz arasında yurtiçi ve yurtdışı bağlantı yollarını geliştirmek var. Tacikistan’ın bütün komşuları ile bağlantısı var şu anda. Yurtiçinde de bağlantılar güçlü. Sovyetler Birliği döneminde altyapı çok iyi konumdaydı. O dönem inşa edilmiş ciddi yollar var. Tacikistan ve Afganistan’ı ayıran Amu Nehri üzerinde 6 köprü kurulmuştur. İran’a kara yolları vardır. Bazıları 4 bin metre (rakımın) üzerinde olmak üzere, Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlanan yollar inşa edilmiştir.

Dağlık bir bölge olduğumuz için bölgelerden rahat ve hızlı ulaşabilmek için tüneller inşa edilmiştir. Son yıllarda 4 tünel daha açılmıştır. Yol yapımlarında da yabancı şirketler çalışmaktalar. Tacikistan’da 4 serbest sanayi bölgesi mevcut. Ek olarak yol inşası ve iletişim Tacikistan Hükümeti'nin stratejik hedeflerinde yer almaktadır. Bu stratejik hedefler çerçevesinde gelecekte uluslararası kanallara ulaşmak için iç yolların gelişmesi için önemli çabalar sarf edilecektir. Bu alanda da Türk müteahhitlik firmalarına fırsatlar çıkacaktır.

TACİKİSTAN’DA YATIRIMI CAZİP KILAN FAKTÖRLER NELER?

► Tacikistan’a yatırım yapan Türk firmalarına sağlanan destek ve olanaklar yeterli mi?

Yabancı yatırımcılara yönelik uygun yatırım ortamı ve teşvik edici imkanlar sunulması amacıyla Tacikistan Cumhuriyetinin “Yatırım hakkında” “Yasası ve Kamu mallarının Özelleştirilmesi”, “Malların Paylaşımı ile ilgili Sözleşmeler”, “İmtiyaz ve Ayrıcalıklar”, “Serbest Sanayi Bölgeleri”, “Kredi geçmişi” ve “Kamu ve özel ortaklıkları” gibi yasaların kabul edilerek, ayrıca tahkim mahkemeleri hakkındaki New York sözleşmesi ülkemizce kabul edilmiş ve hukuki duruma gelmiştir.

Bunun yanı sıra sürecin altyapı ortamını iyileştirmek yönünde iki ülke yatırımcıları koruma çerçevesinde, Hükümetler arası çifte vergilendirmeyi ve gelirden vergilendirmeyi önleme anlaşması imzalandı.

Tacikistan Cumhuriyeti topraklarında uygun bir yatırım ortamı oluşturmak ve yatırımcılara vergilendirme ve gümrük alanında bir takım kolaylıklar sağlamak için “Sugd”, “Dangara”, “Panj” ve “İşkoşim” bölgelerinde Serbest Sanayi Bölgeler teşkil edilmiştir.

EKONOMİYİ  DÜNYA’DAN TAKİP EDİYORUZ

Ekonomik gelişmeleri takip ettiğimiz DÜNYA gazetesinin, Tacikistan ve dost ülkesi olan Türkiye arasındaki işbirliğine verdiği destek, bizim için çok önemli. Bu destek, yakın zamanda düzenlenecek ve iki ülke arasındaki işbirliklerinde son derece önemli olan hükümetler arası Karma Ekonomik Komisyonu toplantısı sürecinde de önemli olacaktır.

TÜRK-TACİK ORTAKLIĞINDA 90 ŞİRKET

► Tacikistan’daki Türk yatırımları değerlendirildiğinde hangi sektörler ön plana çıkıyor?

Sektör yelpazesini genişletmek adına neler yapılmalıdır? Tacikistan ekonominin reel sektörlerine yatırım yapılması ve yerel hammaddeler temelinde ortak girişimlerin kurulması, Tacikistan ile Türkiye arasındaki işbirliğinin öncelikli alanlarındandır. Sadece Türkiye yatırımları ve ortak yatırımlarla Tacikistan Cumhuriyeti ekonominin çeşitli sektörlerinde 90 şirket kuruldu. Tacikistan Cumhuriyeti topraklarında ortak Tacik-Türk “Coca Cola İçecek A.Ş.” alkolsüz içecek üretim şirketi, “Silkcoat”, “Ofarin Aluminyüm”inşaat malzemeler üretim vb. şirketlerin kurulması ekonomik işbirliğinin parlak bir örneğidir.

Dost ülkeden ‘birlikte kazanalım’ çağrısı…

Ferit PARLAK

Bilinen altın rezervleri ve yıllık 1 milyon tonu aşan pamuk üretimiyle yıldızı parlayan Tacikistan, yabancı yatırımcının gözdesi oldu… Başta Çinliler olmak üzere İngiliz, Rus ve çeşitli AB ülkeleri şirketlerinin 2016’nın ilk yarısında Tacikistan’a yaptığı yatırım 450 milyon doları buldu… Ayrıca 2016 yılında Tacikistan’ın petrol ürünleri üretimi, geçen yıla göre yüzde 30 oranında arttı; önümüzdeki 5 yıl içinde sanayi üretiminin yüzde 35, GSYİH’nin ise yüzde 100 oranında arttırılması hedefi de kondu… Mevlana Celaleddin’i Rumi gibi ortak değerlere ve ortak kültüre sahip olmamız nedeniyle avantajlı olduğumuz Tacikistan, altından pamuğa, enerjiden tekstile, tarımdan inşaata kadar birçok alanda Türkiye’nin deneyimlerinden yararlanmak istiyor… Dünyada pazar ve iş daralması da dikkate alındığında bu çağrıya yanıt vermemiz gerekiyor…