Siz maskelerle mi mülakat yapıyorsunuz?

AYŞE NAZMİYE UÇA

Eve çağırdığınız ve çok önem verdiğiniz konuklar var ve bu gece için giymeyi planladığınız kıyafetinizi buruşuk bir biçimde gardrobun dibinde buluyorsunuz. Oysa daha önce sevgili karınız ile kıyafetin temizleyiciye gitmesi için konuşmuştunuz. Ciddi bir tartışma çıktı, birbirinize en acıtıcı sözleri söyleyerek tartıştınız. Ziyaretçilerin gelmesi yaklaşınca, çare yok başka bir kıyafeti söylenerek ararsınız. Kapı çalındığında ehvenişer bulduğunuz başka kıyafetin üzerine, sosyal maskenizi de takmış olursunuz.

- Hoşgeldiniiiiiiz efendiiim...

Aslında hem sosyal hem de iş hayatımızda taktığımız çeşitli maskeler var. Neredeyse bu maskelerle dolaşıyoruz. İşin ve durumun gereklerine göre de bunları takıp çıkarıyoruz.

Persona kelimesi Latince kökenli bir kelime olup oyunlarda yüzün bir kısmını ya da tamamını kaplayan maske anlamında kullanılmış. Bir diğer anlamı ise, bir tiyatro oyununda temsil edilen karakterlerdir. M.Ö. ikinci yüzyılda şair Plautus tarafından kılık değişme anlamında kullanılmış. Aslında maskeli oyunlardan maskenin kullanılmadığı oyunlara geçerken kelime de kılık değiştirerek maskeden karakterlere doğru bir değişim göstermiştir. (Türkçe'de yalnızca çalışan anlamıyla kullanılan bu kelimenin Latince'ye Etrüskçe'den geçtiğini, Etrüsklerin Anadolu'dan İtalya'ya göçen halk olup Türkler ve Türkiye ile bağlantısını kuran tarihçiler de olduğunu burada belirtmeden geçemeyeceğim.)

İlişki rutine dönünce...

İngilizce'de "personality" Türkçe'de "kişilik" karşılığında kullanılmakta.* İngilizce'deki kişilik kelimesinin maske ya da oyunlarda oynanan karakterler olması şaşırtıcı bir durum değil bu anlamda. Aynı şekilde, bir iş görüşmesi de hem çalışan tarafında hem işveren tarafında aslında sosyal maskelerin takıldığı bir oyundur. Bu maskeler aynen özel hayatta olduğu gibi, ilişki rutine dönünce ya da yasallaşınca gardroba kaldırılır. Sosyal gereklilikte yine gardroptan alınarak uygun sosyal durumlarda kullanılır. İş ilişkilerinin de bundan farkı yok. İş mülakatı bir tanışma ve deyim yerinde ise bir flört dönemi.

Bir kişi mülakata geldiğinde kendini o mükalata hazırlamış, sosyal maskesini takmıştır. Çoğunlukla işe aldığımız kişilerin balayı dönemi geçtikten sonraki hallerine inanmakta güçlük çekersiniz. Özellikle de çıkar çatışmalarında ya da gerçek üretim ve performans zamanı gelince, "Benim iş görüşmesi yaptığım kişi bu mu?" diye düşünürsünüz.

İşveren açısından mülakat sırasında sosyal maskeyi düşürecek yol, şaşırtıcı ve hiç beklenmeyen sorular sormaktır. Böyle bir soru karşısında kişi bir an maskesini düşürür, kurnaz olanlar hoop hızlıca takar maskesini, hassas kişiler maskeyi giderken bile yerde bırakabilir.

Kurnaz kişiler maskelerini çabuk kaldırsalar da bir an için karşılaştığınız bakışlar, kişinin gerçek kişiliğini gösterecektir. Normal karakterler hazırlıksız yakalanıp bir an şaşkınlık geçirseler de sizi elinden geldiğince yürekten yanıtlayacak, açıkkalplilikle cevap vereceklerdir. Maskesini giderken yerde bırakan karakterler çok iyi ve verimli çalışanlar olabilirler ama zamanınızın bir kısmını onların bozulan morallerini düzeltmekle geçireceğinizi unutmayın.

Aşılmadık sorular sorun!

Bu soruların ne olduğuna ilişkin birkaç örnek vermek isterim ama, sizlerin kendi sektörünüz ve uzmanlık alanınızın inceliklerine göre bu soruları şekillendirebilirsiniz. Sorularda ana kural;

- Bilindik mülakat sorularından uzak olması. Biliyorsunuz gençler mülakalat için ne tür sorulara ne tür cevaplar verileceğini öncesinde çalışmış ve en mütenasip cevabı hazırlamış oluyorlar.

- Kişinin hazırcevaplığından çok yarattığı, ürettiği değerleri sorgulaması.

- Şaşırtıcı olması: Soru sürpriz olmalıdır, yoksa yazının başından beri anlatmaya çalıştığım maskeyi ortadan kaldırmak kolay değildir.

Not: Kişilik haklarına ve özel hayata ilişkin sorulardan kaçınmakta yarar var.

(* Kaynak: Etimoloji Türkçe / ~ Fr personnel 1. kişisel (sıfat), 2. bir tiyatro oyunundaki kişilerin tümü, a.a. (isim) << OLat personalis kişiliğe ilişkin, kişisel < Lat persona 1. tiyatro maskesi, 2. tiyatroda canlandırılan kişi, karakter +alis ~Etr)

Çözüm "telefon görüşmesi"nde saklı!

Sosyal maskesi olmadan bir kişiyi tanımanın bir yolu daha var. Vaktiniz yoksa, mülakalat teknikleri konusunda fazla bir şey bilmiyorsanız ve test yapacak bir uygulamanız yoksa… Sizi bu kişiyi telefonla aramanızı öneririm. Görüşmeden sonra, ertesi gün veya aynı gün unuttuğunuz bir detayı sormak ya da iletmek için aradığınızı varsayalım.

Telefondaki ses ya da davranış şekli size mülakatta konuştuğundan farklı olacaktır mukakkak ama, NE KADAR FARKLI?

Hazırlıksız iken açılan bir telefondaki davranış size kişinin "sosyal olmayan" kişiliği hakkına fikir verecektir. Bir an telefondaki sesin sizinle konuşan kişiye ait olup olmadığı hakkında tereddüt geçirirsiniz. Size son derece kibar davranan kişinin, telefondaki "Kimsiniz?" ve "Nereden arıyorsunuz?" ses tonu, size mülakatta kendini anlattığından çok çok uzaktır. Bizler yöneticiler olarak bazen kişileri bu yönde tanımaktan oldukça uzaklaşıyoruz, telefonla arayarak bize bağlanan kişiler farklı oluyor ve bu anlamda kişileri tanımak anlamında çok imkânlar kaybediyoruz. Yönetici olarak, bu kişiyi arayıp "Pardon konuşmamızla ilgili kafama takılan bir detayı tekrar sormak istemiştim" gibi bir telefon; size, işe alacağınız kişinin sekiz ay sonraki ses tonunun aynısını verecektir.

Peki maskeyi sadece çalışanlar mı takıyor?

Tabii ki hayır. İşverenler ve İnsan Kaynakları departmanları iş mülakatlarını reklam ajansı gibi kullanmayı çok severler. Sanırsınız iş görüşmesine gittiğiniz şirket dünyanın çalışılmak istenen şirketleri arasında dereceye girmiş. İşyerinde çalışanlara çok önem verildiği, çalışma şartlarının çok iyi olduğu yolunda tirat atılan bazı şirketlerde maaşların ödenmesinin bile güzel sürpriz olduğu, mesaiye kalmayanlara kaşların kalktığı fazlası ile vakidir. Çalışan olarak, motivasyonunuzu düşürecek, kariyerinizde kırılma yaşatacak veya size vakit kaybettirecek bir şirkete çalışmaya başlamak istemezsiniz. Çalışanlar açısından bir işyerinin sizin için doğru bir yer olduğunu anlamak için sizinle mülakat yapan kişilerin size ve işyerindeki mevcut çalışanlara davranış farkını rahatlıkla gözlemleyebilirsiniz. Sizden önceki çalışan kişi hakkında yapılan konuşmalar, genel davranış seviyesi, çalışanların birbirine davranışları, resepsiyonda karşılayan kişinin davranışı hepsi birer ölçüt olabilir. Ya da aynı kişisel ilişkilerde söylenegeldiği üzere, "Evlenmeyi düşündüğünüz kişinin eski karısı ile bir öğle yemeği yemek size gelecekteki bir çok sıkıntıdan kurtaracaktır." Sizler bu şirkette geçmişte çalışmış ve ayrılmış bir kişi ile samimi bir görüşme ile başınıza gelebilecek birçok problem öngörebilir, kararlarınızı bu fikre göre alırsınız.