Osman Hamdi Bey'in tabloları sırlarını fısıldıyor
Bank of America Merrill Lynch’in “Sanatı Koruma Projesi” kapsamında, ressamın SSM Koleksiyonu’nda yer alan 6 tablosunun konservasyon ve bilimsel araştırma çalışmaları tamamlandı.
“Vazoda Çiçekler”, “Kuran Okuyan Hoca”, “Kokona Despina”, “Naile Hanım Portresi”, “Arzuhalci”, “Cami”... Klasik ressamlarımızın en ünlülerinden Osman Hamdi Bey’in farklı dönemlerine ait bu 6 tablo, sanatçılarının resim yapma stilini, tuval bezinden boyasına malzeme seçimini, geçmişte geçirdikleri onarımları ortaya koyan bir çalışmanın “kaynağı” oldu. Bank of America Merrill Lynch’in dünya çapında yürüttüğü “Sanatı Koruma Projesi” kapsamında, Sakıp Sabancı Müzesi (SSM) Resim Koleksiyonu’nda yer alan bu 6 yapıtın konservasyon ve bilimsel araştırma çalışmaları tamamlandı. Projenin âdeta bir dedektifin iz sürmesine benzeyen etaplarıysa Atlı Köşk’te açılan “Görünenin Ötesinde Osman Hamdi Bey” sergisiyle sanatseverlere sunuldu.
2016’da başlayan bilimsel araştırma ve konservasyon çalışmalarında sözkonusu 6 yapıt karşılaştırmalı olarak incelendi. Çalışmaları özetleyen sergi, ressamın üretim sürecini gözler önüne sermesinin yanı sıra sanatta konservasyon çalışmalarına dair ayrıntılı bir anlatı da sundu.
Türkiye’de ilk olan bu proje, bilimsel yöntemlerin bir sanatçının çalışma tekniklerini daha yakından tanımak için fırsat sağlayabileceğini gösterirken, eserlerin tarihlendirilmesinin yöntemleri için de bilgiler içerdi. Çalışma, Osman Hamdi Bey’e atfedilen eserlerin tekniklerinin ve malzeme yapılarının karşılaştırılmasına yönelik araştırmalar için de rehber niteliğinde.
Projeyle tablolarının zaman içinde doğal yaşlanma etkilerinden dolayı yüzeylerinde boya çatlakları ve dökülmeler meydana geldiği, verniklerinin sarardığı da görüldü. Temizlenip sağlamlaştırılan eserlerin konservasyon işlemleri de gerçekleştirildi.
X-ışınlarıyla görüntülendiler
Eserlerin bilimsel analizlerine kapsamlı bir bakış sunan projede ilk olarak X-ışını görüntüleme tekniğiyle, Osman Hamdi Bey’in altı tablosunda uygulanan eski restorasyon işlemleri, ağır metal içeren boyaların yerleri ve çıplak gözle görülmeyen alt katmanlardaki bulgular incelendi. Ressamın boyayı uygulamadan önce karakalemle yaptığı eskizler, boyama teknikleri, eserlerin geçirdiği dönüşüm bu süreçte ortaya çıktı. Bu adımın ardından ressamın kullandığı malzemelerin yapısını, rengini, boya katmanlarını ve dokusunu incelemek üzere kimyasal analiz çalışmaları yürütüldü. SSM Koleksiyonu’nda yer alan altı tablonun tuval bezlerinin organik yapıları, kızılötesi spektroskopisi (FTIR) ile incelendi ve veriler, temel bileşenler analizi (PCA) metoduyla sınıfl andırılarak özellikleri belirlendi.
Figürleri önce karakalem çiziyor
Sanatçının malzeme kullanımındaki özenine ve pahalı materyalleri tercih etmesine dair düşünceler bu projeyle doğrulandı. X-Işını görüntüleri, ressamın önce resmin yapısını ortaya çıkardığını, boya uygulamadan figür ve mekânları karakalemle çizdiğini gösterdi.Pigment analizinde ise sanatçının boya uygulama yöntemlerinde birden çok yapı olduğu ortaya çıktı. Analiz sonuçları, ressamın yapıtlarına baz olmak üzere tuval bezinin tüm yüzeyine üstübeç uygulayıp beyaz bir yüzey elde ettiğini de gösterdi. Sanatçı en çok üstübeç, sülüğen, denizaşırı mavisi, krom sarısı, Napoli sarısı, kobalt mavisi ve Prusya mavisi pigmentleri kullanıyor.