Milli yolcu uçağı 'kamu ortaklığında' yeni bir uçak fabrikasında üretilecek

MEHMET KAYA / ANKARA

Türkiye’nin seçim heyecanı yaşadığı dönemde ilan edilen, milli imkanlarla bölgesel bir yolcu uçağı geliştirilmesi projesinde detaylar belli oldu. Projenin en önemli ayaklarından biri olan, nihai üretim merkezinin neresi olacağına ilişkin kesin karar verilmedi fakat TUSAŞ’ın (TAI) kuruluşunu tamamladığı ve Ankara Kazan’daki mevcut tesislerinin yanında bulunan Ankara Uzay ve Havacılık İhtisas Organize Sanayi Bölgesi öne çıktı. Tesisin İstanbul’da kurulması da alternatiflerden biri. 

Milli yolcu uçağını üretmek için kurulacak tesis, 'özel statülü ancak kamunun ortak olduğu' yeni bir şirkete ait olacak. Yeni fabrikanın hızla faal hale gelebilmesi için gerekirse mevzuat düzenlemesi yapılacak. Projenin yürütücüsü daha önce MİLGEM projelerini yürüten Savunma Teknolojileri Mühendislik (STM) şirketi oldu. STM, Savunma Sanayii Müsteşarlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı ve STFA Grubu bünyesinde bulunan Savronik’in ortak olduğu bir şirket.

Projede kritik rolü ise geliştirilecek iki farklı uçağa temel teşkil edecek Dornier 328 tipi uçakların her türlü hakkını ve Almanya’da sertifika sahibi bakım-onarım firmasını satın alan ABD'de kurulu, Türk asıllı Fatih Özmen, Eren Özmen çiftinin sahip olduğu Sierra Nevada Corporation (SNC) oynayacak. Bu şirket STM’nin yüklenicisi olarak yeni uçakların geliştirilmesi ve üretim sorumlusu olacak. Projenin ana yüklenicisi-yürütücüsü konumundaki STM'nin Genel Müdürü Davut Yılmaz, projeye ilişkin DÜNYA’nın sorularını yanıtladı. Proje tarihlerinin iddialı olması nedeniyle SNC ile imzalanan mutabakat muhtırasının ardından sözleşme görüşmelerine başlandığını vurgulayan Yılmaz, iki uçağın da her türlü hakkının Savunma Sanayii Müsteşarlığı’na geçmiş olmasının önemli olduğunun altını çizdi. Türkiye’de son üretim noktası olacak yeni bir fabrika kurulacağını kaydeden Yılmaz, bu üretim için kurulacak yeni şirketin de mutlaka kamu ortaklığı olacağını anlattı. Yılmaz, “Üretim için Türkiye'de yeni bir tesis kurulacaktır. Bu tesis kamunun da içinde olduğu ama özel sektör tarafından yürütülen bir yapıda olacak” dedi. 

Özgün olarak tasarlanacak 628'in motoru da yerli olacak 

Yılmaz, gelinen aşamada projeye STM ve SNC dışında hiçbir firmanın henüz dahil olmadığını açıkladı. Bununla birlikte başta TAI olmak üzere Türkiye’de bu alanda faaliyet gösteren şirketlerin dahil olacağını aktaran Yılmaz, SSM-STM ve SNC'nin bir komisyon kuracağını, 328 uçağının yerlilik payını yükseltmek, özgün tasarlanacak 628 uçağının ise geliştirilip üretilmesini gerçekleştirmek üzere yerli üretimin planlanacağını anlattı. Yılmaz, "Bizler bir yandan 328 uçağında yerlilik payını mümkün olan en üst seviyeye çıkarmaya, diğer yandan özgün olarak tasarlanacak 628 kod isimli uçakta, motorun dahi yerli olmasını planlıyoruz” dedi. 

ABD’de de yeni tesis kurulacak fakat son üretim noktası 

Türkiye Yılmaz, uçakların son üretim noktasının Türkiye'de olacağını vurguladı. ABD’de de alt sistem ve parçalar için yeni üretim tesisinin kurulacağını belirten Yılmaz, başta TAI olmak üzere yerli havacılık şirketlerinden azami ölçüde faydalanılacağını anlattı. Yılmaz, “Bu proje için hem Türkiye'de, hem de Amerika'da eş zamanlı üretim tesisleri kurulacak. Sivil havacılık kuralları gereği, üretim yapacak firmanın belli yetkileri almış ya da ilgili otoriteler tarafından onaylanmış olması gerekmektedir. Part 21G ya da Üretim Organizasyonu Onayı diye bilinen yetki, bu çerçevede alınması gereken bir sertifika. Diğer yandan proje kapsamında, TAI gibi kurumlarla azami ölçüde çalışılacaktır” bilgisini verdi. 

Uçakların hakları SSM'ye geçecek SNC Türkiye’de bir şirket kuracak 

Yılmaz, STM’nin projedeki ana rolünü “Her 2 proje (328 ve 628 uçaklarının geliştirilip üretilmesi) kapsamında da sözleşmede belirlenecek teknik, idari, mali ve genel süreçler gibi hususlar açısından program yürütücüsü” olarak tanımladı. SNC ise Türkiye’de kurulacak yeni bir şirketle projeyi geliştirecek ve uçakları üretecek. SNC’nin geçen yıl satın almalarla elde ettiği D328’in her türlü hakkını Savunma Sanayii Müsteşarlığı’na devredeceğini kaydeden Yılmaz, uçağın fikri, sanayi ve ticari olarak her türlü hakkına sahip olunmasının önemli bir avantaj sağlayacağını hatırlattı. Geliştirilecek yeni uçakların haklarına sahip olunması yanında, üretim tesislerine dair kazanımların da önemli olduğunu vurgulayan Yılmaz, şunları vurguladı: "Sertifikasyona gelince, 328, hem Avrupa Havacılık Otoritesi (EASA), hem de Amerika Sivil Havacılık Otoritesi (FAA) tarafından sertifikalandırılmış bir uçak. Ancak kurallar gereği, bir hava aracının onaylı konfigürasyonunu değiştirdiğinizde, ilgili sertifikasyon süreçlerini yerine getirmelisiniz. Bu uçakta da benzer bir mekanizma işleyecek ve değişiklikler için ‘Tip Sertifikası’ denilen ana sertifikaya tamamlayıcı olarak ‘Ek Tip Sertifikası’ alınacaktır. Ayrıca, Türkiye'deki üretim tesisi faaliyete geçtiğinde ‘Tip Sertifikası’ denilen asıl sertifika da Almanya'dan Türkiye'ye geçecektir ki, bu çok büyük bir kazanımdır.”

Milli Bölgesel Yolcu Uçağı Projesi

SNC şirketine ait, halen uçan ancak üretimi durdurulmuş Dornier-D328 modeli uçak modernize edilecek ve T 328 ve TRJ 328 kodlu 32 kişilik yolcu uçağı üretilecek. 
T 328 (turboprop motorlupervaneli) ve TRJ 328 (jet motorlu) uçaklarının testleri 2017’de başlayacak ve 2019’da ticari uçuşlara çıkacak. 
328 uçaklarını temel alan 70 kişilik yeni bir TRJ 628 uçağı geliştirilecek. 
SNC, D328’in bütün mülkiyet haklarını SSM'ye devredecek. Yeni uçakların bütün hakları da SSM’nin mülkiyetinde olacak. 
Türkiye’ye sivil yolcu uçağı üretimi tesisi sertifikalı fabrika kurulacak. 
TRJ 628 (jet motorlu) 2023’te ticari uçuşlara başlayacak. Hedef, bu uçağın motorunun da yerli üretim olması.