Merkez’in bilançosunda tarihi KKM zararı

Birol BOZKURT

Merkez Bankası (TCMB), 2023 yılında rekor zarar açıkladı. Resmi Gazete'de yayımlanan bilanço verilerine göre TCMB 2023 yılında 818,2 milyar TL zarar yazdı. Banka 2022 yılında 72 milyar TL'lik kâr açıklamıştı. Bilançoda değerleme hesabı kalemi ise 817,8 milyar TL seviyesinde gerçekleşti. TCMB’nin döviz pozisyonu ve Kur Korumalı Mevduat fark ödemeleri sebebiyle değerleme hesabındaki gelişmeler TCMB'nin 2023 sonunda bu doğrultuda zarar açıklayabileceğine işaret ediyordu.

TCMB'nin zararı likidite yönetimi açısından da önemli görünüyor. Ekonomistler TCMB'den Hazine'ye kâr transferi olmayacağı için bu durumun likidite genişlemesine engel olacağı öngörülüyor. Önceki yıllarda TCMB elde ettiği kardan ihtiyat akçesi olarak Hazine’ye aktarım yapmıştı. Merkez Bankası'nın 2023 yılına ait 92. Hesap Dönemi Olağan Genel Kurul Toplantısı 30 Nisan 2024 Salı günü gerçekleştirilecek.

Toplantının gündeminde, Banka Meclisi ve Denetleme Kurulunun 2023 hesap yılına ait raporlarının okunması ve görüşülmesi, 2023 yılına ait bilanço, kâr ve zarar hesabının onaylanması, Banka Meclisi üyelerinin ve Denetleme Kurulunun ibraları, Banka Meclisinin 30 Nisan 2024 tarihi bitiminde boşalacak iki üyeliği için seçim yapılması ve Denetleme Kurulunun 30 Nisan 2024 tarihi bitiminde boşalacak bir üyeliği için seçim yapılması bulunuyor.

Tarihi zararın ayak sesleri

Merkez Bankası 93,3 milyar lira olan 2022 kârının 21,7 milyar TL’sini vergi karşılığı olarak ayırmış, Hazine’ye de 32,6 milyar TL aktarmış, 30 milyar TL de deprem bağışı yapmıştı. Merkez Bankası son 10 yılda sadece 2 kez kur farkları nedeniyle ‘gerçekleşmemiş zarar’ ile karşı karşıya kaldı. 2020’de 69,3 milyar TL olan zarar, 2022’de büyük bir sıçrama ile 329,5 milyar TL’ye çıktı. Merkez Bankası’nın yeniden değerleme hesabı 2013’te 22,1 milyar TL, 2014’de 22,8 milyar TL, 2015’te 32,6 milyar TL, 2017’de 55,2 milyar TL, 2018’de 45 milyar TL, 2019’da 50,6 milyar TL olarak lehte gerçekleşmemiş gelir olarak bilançonun pasifinde gösterilmişti. Aynı şekilde 2021 yılında da 53,6 milyar TL’lik gelir bilançoda gelir olarak gösterilmişti. Merkez Bankası son 10 yılda 2 kez değerleme zararı ile karşılaşmasına rağmen her yıl Hazine’ye kâr aktarımı yaptı.

Yeniden değerleme hesabının aleyhte olduğu 2022’de vergi sonrası 72 milyar TL kâr gösteren Merkez Bankası bunun 32,6 milyar TL’sini Hazine’ye aktardı. 2021’de kâr 57,4 milyar TL, Hazine’ye aktarılan bölümü ise 50 milyar TL olmuştu. Aynı şekilde 2020’de kâr 34,5 milyar TL, Hazine’ye aktarılan bölüm ise 30,2 milyar TL olmuştu. 2019’da ise 44,7 milyar TL kâr eden Merkez Bankası bunun 38,1 milyar TL’sini, 2018’de ise 56,2 milyar TL’lik kârın 37,5 milyar TL’sini Hazine’ye aktarmıştı.

Ekonomist Haluk Bürümcekçi: Merkez, Hazine’ye yıllarca kâr aktarımı yapamayacak

TCMB çok uzun bir aradan sonra ilk kez bir yılı zarar ederek ve değerleme hesabı bilançoya oranla belirgin büyüyerek kapatmış oldu. Dolayısıyla, gelecek yılın (hatta yılların) Merkezi Yönetim bütçesine katkı sağlaması söz konusu olmayacak. Buna karşılık, ihtiyat akçesi olası zararı karşılamaktan çok uzak olduğundan TCMB normal bir şirket olsa Hazine’nin sermaye desteği vermesi gerekecek diyebiliriz.

Ancak statü gereği bankanın herhangi bir asgari sermaye şartı olmadığı ve iflası söz konusu olmadığından, böyle bir durum gerçekleşecek gibi görünmüyor. Buna karşılık zarar yazılmasının 2023 yılı içinde sürekli olarak rezerv paranın büyümesi anlamına geldiğini ve sistemde likidite fazlasının bir problem haline gelmesine ve gecelik borç alma faizinin fiili politika faizi durumuna geçerek para politikası etkinliğinin azalmasına neden olduğunu gördük.

Bu nedenle, büyük olasılıkla 2023 yılında oluşan bu büyük zarar, gelecek yılların kârına mahsup edilerek zaman içinde tasfiye edilmeye çalışılacak,  Hazine’ye kâr aktarımı uzun bir süre olmayacağından da en azından sistem likiditesinin bu yolla genişlemesine engel olunmuş olacak.

Ekonomist Prof. Dr. Sinan Alçın: Merkez’in likidite sağlama gücü zayıflayacaktır

Teknik olarak ticari bankalar istisnasız yüksek kar açıklarken, ticari bankalara bankacılık hizmeti sunan ve likiditenin ülkedeki ana kucağı olan Merkez Bankası’nın zarar etmesi ancak, ana faaliyet alanının dışındaki faaliyetlerinde aranabilir. Nitekim Haziran ayında Kur Korumalı Mevduatların hazine payı ödemesinin Hazine ve Maliye Bakanlığından TCMB’ye aktarılması ortaya çıkan 2023 zararının temel sebebini oluşturmaktadır.

Her ne kadar zarar bankanın ana faaliyet alanından kaynaklanmamış olsa da, önümüzdeki süreçteki ana faaliyetini etkileyecek ve bankalara/piyasaya likidite sağlama gücü zayıflayacaktır. Özellikle KKM ödemesi için emisyonda meydana gelen yüksek artış politika faiz artırımlarının etkisini azaltırken KKM kaynaklı zarar bankayı zorunlu bir sıkılaşmaya itecektir. Bu noktada eğer Merkez Bankası koşulların zorladığı biçimde sıkılaşmaz ve emisyon artışına devam ederse bu sefer de enflasyon üzerinde sıçrama etkisi yaratabilecektir.

Ekonomist Mahfi Eğilmez: Yanlış ekonomi politikasının sonucu

Türkiye'nin önde gelen iktisatçılarından Mahfi Eğilmez, Merkez Bankası'nın zararına ilişkin değerlendirme yaptı. Eğilmez, zararın "yanlış ekonomi politikasının sonucu" olduğunu belirtti. Deneyimli iktisatçı Mahfi Eğilmez, Merkez Bankası’nın 31 Aralık 2023'te sona eren 92. hesap dönemine ilişkin bilançosunu değerlendirdi. Ekonomist Eğilmez, X (Twitter) hesabından yaptığı paylaşımda şu değerlendirmeyi yaptı: Merkez Bankası 2023 yılı için 818,2 milyar TL zarar açıkladı. Bunun olacağını 12 Ocak günlü paylaşımımda yazmıştım. Yanlış ekonomi politikasının sonucu. Mahfi Eğilmez 12 Ocak 2024’te X hesabından şu değerlendirmeyi yapmıştı:

TCMB analitik bilançosunda asıl olarak kâr veya zararı gösteren Diğer Kalemler verisi 2023 yılsonunda + 894,9 milyar TL oldu. (Banka zararda). 2022 sonunda eksi 41,2 milyar TL idi (Banka kârdaydı). TCMB’deki bu büyük zarar artışı KKM için ödenen paradan kaynaklanıyor.

Ekonomist Prof. Dr. Hakan Kara: Dünyanın en pahalı deneyinin ilk taksiti

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Eski Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara, Merkez Bankası’nın 31 Aralık 2023'te sona eren 92. hesap dönemine ilişkin bilançosunu değerlendirdi. Merkez'in 818 milyar dolardan fazla zararına ilişkin paylaşım yapan Prof. Kara, zararın tahmininden düşük olduğunu belirterek, “Dünyanın en pahalı iktisadı deneyinin faturasının ilk taksiti” ifadesini kullandı.