İşte sınır kentlerindeki ticaretin durumu!

İBRAHİM EKİNCİ

Irak olayları, bu ülkeye önemli miktarda ihracat yapan, bu ülke pazarı için yatırım yapan illerde, özellikle sınır illerinde büyük kaygıya yol açtı. Gelişmeler iyi değil. İhracat rakamları kritik durumu yansıtıyor. Eğer bir an önce istikrar dönmezse rakamlar, bu yıl Irak’ta ihracat kaybının 3 - 3.5 milyar doları bulabileceğini gösteriyor. Türkiye’nin Irak’a ihracatı aylık 1 milyar doların üzerinde seyrederken, olayların patladığı mayısta sert bir inişe geçti, haziranda 725 milyon dolar, temmuzda ise 550 milyon dolar seviyelerine çekilerek yarı yarıya azaldı. Bu, Irak’a ihracat yapan sektörleri firmaları etkilemeye başladı. Asıl büyük olumsuz etki sınır illerinde... Bölgedeki illerin ticaret ve sanayi odası (TSO) başkanlarının DÜNYA’ya açıklamalarına göre tek sorun ihracat kaybı değil. Bölgede yatırımı olan bazı şirketler ciddi zarar gördü. Yatırımlar durdu. Bazı şirketler fiili saldırıya uğradı. Musul’da enerji yatırımı yapan bir firmanın makinelerine el konuldu. Irak pazarı için yapılan hazırlıklar, ofis açma çalışmaları ertelendi. En önemli sorunlardan biri de alacaklar meselesi… Bölgeye ihracat yapmış, ya da hizmet sağlamış firmalar muhatap bulmakta zorlanıyor. Mardin TSO Başkanı Mehmet Ali Tutaşı, “Mal verdiklerimiz öldü mü, kaçtı mı bilmiyoruz” dedi. 

Diyarbakır TSO Başkanı Ahmet Sayar, “Aylık bazda ihracatımız yüzde 40 – 50 artışlarla, hatta bazı aylarda yüzde 70 artışla giderken, şimdi yüzde 20 seviyelerinde daralmaya döndük” dedi. Batman TSO Başkanı Abdülkadir Demir, “Biz AB’yi, ABD’yi çok bilmeyiz. Bu bölge dilimizi bilir. Bu bölge bizim kapımızdı, kapanması endişe verici” diye konuştu. Demir, bölge odaları olarak toplandıklarını, bu konuyu da içeren bir rapor hazırlayıp Ankara’ya sunduklarını söyledi. 

‘Alacaklarımızı inşallah alırız’ 

Şanlıurfa TSO Başkanı Eyyüp Sabri Ertekin, Irak’a, Suriye’ye çalışan firmalarda sıkıntı olduğunu belirtti. Ertekin, “40 kişi çalıştıran bir boru firmamız 8 kişiyle çalışıyor. Alacaklarımız konusunda inşallah alırız. Tahsil edemeyen çok ama ümidi kesmedik. Irak’ta yüzde 40 ihracat kaybımız var” diye konuştu. Bölgenin bütün illeri aynı oranda etkilenmiş değil. Muş TSO Başkanı Fatih Cengiz, “Muş’ta bir şirketin ticareti vardı ancak kuzeyde olduğu için sorun yok” dedi. Görece az sorun yaşayan illerden Siirt’te de ciddi bir kaygı gözlenmiyor. TSO Başkanı Güven Kuzu, “Henüz kayda değer bir sıkıntı yok. Gıda sanayide sıkıntı var. Bunun sonuçları eylülde görülür” dedi. Daha çok İran’la ticaret yapan Doğubeyazıt’ta da TSO Başkanı Ali Efe, “Bizim şu anda bir sıkıntımız yok. Anadan doğma iyi değiliz. Sınır ticareti bizim için önemli. Olunca kazan kaynıyor. Zaman zaman da bunu yöneticiler biraz işgüzarlık mı neyse kesiyorlar” dedi.

Biz bu bölgeye çalışıyoruz, şimdi sıkıntı başladı

Batman TSO Başkanı Abdülkadir Demir: Bölge insanı daha çok tanıdığı, bildiği ülkelere gidiyor. Girişimcilikte yeniyiz. Avrupa’ya, ABD’ye açılamıyoruz. Dilimizi dinimizi bilenlerle daha iyi iş yapıyoruz. Yüzde 80 - 90 ihracat bu bölgeyedir. Şimdi işler sıkıntıya girdi. İhracatta ciddi düşüş var. Raporlar hazırladık, Ankara’ya sunduk. Güneydoğu illeri olarak toplandık. Herkes illerin sorunlarını anlattı. Bir konu da buydu. Önemli bizim için ciddi sıkıntı. Suriye Kilis kapısında kuyruklar 10 km. Ciddi sıkıntı olduğu için araçlar boşaltılamıyor. Rakam vermem zor, ama ticaretimizin önemli oranda düştüğünü görüyoruz.

Mal verdiklerimiz  öldü mü kaçtı mı bilmiyoruz

Mardin TSO Başkanı Mehmet Ali Tutaşı: Her gün daha kötüye gidiyor. Irak’la iş yapan bütün şirketler etkilendi. Organizede durma var. Irakla ticaret güven üzerine yapılıyordu. Mal gönderdiklerimiz kaçtı mı, öldü mükayıp. Yüzde 99 etkilendik diyebilirim. Düşüş değil, durmadan söz etmek lazım. Muhatap bulamıyoruz. Kuzey Irak’la ticaret devam ediyor ama biz ora üzerinden Güney’e mal satıyorduk. Sadece bizi değil bütün iller etkilendi tabi. Mal bedellerini alamayan firmalardan, yakında sıkıntı haberleri gelir. Bizde de en çok gıda ve inşaat malzemeleri sektörleri 

Aydan aya artan ihracat şimdi daralmaya döndü

Diyarbakır TSO Başkanı Ahmet Sayar: Irak’ta Kürt bölgesinde, Erbil’de oraya kayıtlı bin 500 firmamız var. 50 - 60 bin arasında istihdam var. Buradan gitme çalışanlar. Dolayısıyla oradaki gelişmeler kaçınılmaz olarak Türkiye ekonomisini de bölge ekonomisini de etkiliyor. Irak, Almanya’dan sonra ikinci büyük ticaret kapısı ama aslında önemine bakarsanız birinci sırada. Sosyal boyutu da var çünkü. IŞİD olayı ile Suriye’deki iç savaş Irak’a taşınınca, bölgede özellikle Irak için yatırım yapan firmaları etkilemeye başladı. İhracatın yarısı da Irak’a... Yılbaşından itibaren aydan aya ihracat artıyordu. Şimdi daralmaya döndü. Yapılan yatırımlar, bitmemiş yatırımlar etkileniyor. Çünkü bunların amacı Irak pazarıydı. Panik etmeye gerek yok ama durum ağırlaşıyor. Bizim bölgedeki OSB’de yapılan yatırımların hedefi Irak’tı. TİM verilerinde de gözüküyor. Haziran ayından itibaren daralmaya dönüyor. Artış yönünde olan ihracat daralma yönüne dönüyor. Mesela bizde aylık yüzde 40 - 50 artışlardan daralmaya döndü. Bazı aylarda yüzde 70 artışlar oluyordu. Özellikle gıda ve mermer gibi yapı malzemeleri şirketlerini etkiliyor. Bu firmalar Irak’a gıda satan ve altyapı yatırımlarına malzeme sağlayan 

Aydan aya artan ihracat şimdi daralmaya döndü

Şanlıurfa TSO Başkanı Eyyüp Sabri Ertekin: Daha önce Suriye ile aramız iyiken en büyük ihracat Suriye’ye idi. Kapanınca Irak’a döndü. Suriye’ye sıfıra indi. Irak son olaylardan yüzde 40 gitti diyebilirim. Boru fabrikası vardı 40 adam çalıştırıyordu 8’e düştü. İhracata çalışanlar sıkıntılı. Suriye ile ilişkiler iyiken yüzde 60 Suriye’ye ihracattı. Irak’a dönünce yüzde 50 Irak’tı... Bu sene temmuz sonu ile itibariyle yüzde 25 arttı ama başka tarafl ara zorladık. Trafo imalatçıları Irak’a ihracat yapan, mobilyacılar var, gıdacılar var. Sulama ekipmanları satanlar var. Alacaklarımız konusunda inşallah alırız. Tahsil edemeyen çok ama ümidi kesmedik. İşçi çıkaranlar oluyor.firmalardı.sıkıntı

Suriye ile ticaret sıfırlandı Irak’ta alacaklarımız var

Şanlıurfa TSO Başkanı Eyyüp Sabri Ertekin: Daha önce Suriye ile aramız iyiken en büyük ihracat Suriye’ye idi. Kapanınca Irak’a döndü. Suriye’ye sıfıra indi. Irak son olaylardan yüzde 40 gitti diyebilirim. Boru fabrikası vardı 40 adam çalıştırıyordu 8’e düştü. İhracata çalışanlar sıkıntılı. Suriye ile ilişkiler iyiken yüzde 60 Suriye’ye ihracattı. Irak’a dönünce yüzde 50 Irak’tı... Bu sene temmuz sonu ile itibariyle yüzde 25 arttı ama başka tarafl ara zorladık. Trafo imalatçıları Irak’a ihracat yapan, mobilyacılar var, gıdacılar var. Sulama ekipmanları satanlar var. Alacaklarımız konusunda inşallah alırız. Tahsil edemeyen çok ama ümidi kesmedik. İşçi çıkaranlar oluyor.lı.

Suriye’den de, Irak’tan da transit geçiş kesildi

Antakya TSO Başkanı Serdar Yılmaz Saraç: Hatay’da 6 oda var. En fazla etkilenenlerden biri biziz. Körfez bölgesinde Hatay ihracatını asıl bunlar yapıyor. Bizim bölgemiz nakliye ve dış ticarete dayalı. İhracat rakamlarında yaş sebze ve meyvede, Ortadoğu pazarına düşüş var. Nakliye firmalarının navlun gelirleri düştü. Filolar banka kredileriyle alındı, zorluklar var. Rusya’ya ambargo zorluğu olmasa bu kayıpları oradan gidermek mümkün olabilir. 40- 45 milyar dolarlık bir pazara ulaşmakla ilgili sıkıntımız var. Suriye’den transit geçiş mümkün değil, Irak’tan mümkün değil. Mersin – İskenderun’dan ro ro gemilerle Kızıldeniz, Suudi Arabistan üzerinden 55 günlük gidiş gelişli bir periyot. Eskiden bir haftalık yoldu. Yaş meyve sebzeyi bu yolla taşımak mümkün değil. Bu kadar zaman dayanmaz. Nakliye ve yaş meyve sebze ihracatındaki düşüş yüksek, yüzde 

Tarsus ekonomisi yüzde 100 etkilendi, muhatap yok karşıda

Tarsus TSO Başkanı Hasan Ruhi Koçak: Bizim özellikle yaş sebze meyvede sıkıntılar var. O kapı kapanmış durumda. Tarsus ekonomisi Irak ve Suriye’den yüzde 100 etkilendi. Sınır ticareti yüzde 90 durdu diyebilirim. Irak tarafında da işler, kapılar dönemsel açılıp kapanıyor. Erbil tarafıyla kısmen iş yapılabiliyor. Muhatap yok karşıda. Tarsus ticaretinde düşme var. Çalışan firmaları etkiliyor. Savaş halinde olduğu için tek pazar yok. Bazı firmalarda işin yüzde 50 - 60’ını oluşturuyor. Genelde tarım ürünleri yönüyle ihracat iyi oluyordu. Sert çekirdeklilerde, narenciyede. İnşallah gıda ambargosu kalkar da Irak hasarını Rusya ile telafi ederiz.75.

Her sektör tedirgin, birçok firmanın riski var

Şırnak TSO Başkanı Osman Geliş: Huzursuzluk otomatikman yansıyor. Resmi ihracat verileri de gösteriyor. Ciddi düşüş var. Adana, Mersin, Antep... Hepsi Irak Kürt bölgesine, oradan Irak'a ihracat yapıyor. Habur’dan geçen yıllık ürün 12 milyar dolardır. Bizim ciddi inşaat malzemeleri ihracatımız vardı. Şimdi sıkıntı yaşıyoruz. Silopi ve Cizre’den de ihracat vardı. Aslında her sektörde tedirginlik yaşanıyor. Birçok firmanın riski var.

Vanlı enerji şirketinin makinelerine el konuldu

Van TSO Başkanı Necdet Takva: Bütün bölgede iş ortamı olumsuz etkilendi. Irak pazarına erişim konusunda çalışmalarımız vardı. Kuzey Irak’ta özel ofis açmayı planlıyorduk, erteledik. Vanlı bir firmanın Basra’da enerji yatırımı var. Tahsilatta ve yeni işbirlikleri kurmada sıkıntılar başladı. Yine Musul’da enerji yatırımı olan bir firmamızın makinelerine el konuldu. TOBB’a yönlendirdik. Alternatif pazarlara yönelmek gerekiyor. İran’la 380 km. sınırımız var ama ticaret yeterince canlı değil. Hakkari’de Üzümlü ve Derecik kapılarının acilen açılması gerekiyor.

Kuzey Irak için hazırlık yapıyorduk erteledik

Hakkari TSO Başkanı Servet Taş: Çok yoğun hissediyoruz. Burada ticaret var. Çinko ihracatı yapıyoruz. İskenderun’dan biraz inşaat malzemesi ihracatı var... Hayvancılık öldü. Memur ve korucu maaşlarıyla dönüyoruz. Kuzey Irak için hazırlık yapıyorduk, oradan daha güneye... Onlar ertelendi. İki kapı olacaktı, Şemdinli Umurlu, diğeri de Çukurca kapısı olacaktı.

Nakliye ve canlı hayvan satışımız durdu

Bitlis TSO Başkanı Davut Tezcan: Güvenlik açısından 1.5 yıldır çözüm süreciyle rahatlama vardı ancak IŞİD, Suriye karışıklığı özellikle sınır illerini etkiledi, bize de yansıdır. Nakliye sektöründe düşüş, canlı hayvanda düşüş var. Nakliyeciler gidemiyor. Canlı hayvan satıyorduk, onlarda da düşme var. Piyasa durdu. Mermerde düşüş var. Ticaretimizi yüzde 10 civarında 

Irak, Ukrayna, İsrail, Mısır ve Libya’da ihracat kaybı artıyor, son 2-3 ay aşağı gidişi yansıtıyor

Türkiye'nin sadece doğusunda, güneyinde sorun yok, kuzeyde de var. Ukrayna olayları yatışmış değil. Karışıklık yaşayan ülkelere ihracatta son ayların trendi iyi değil. Irak, Libya, İsrail ve Ukrayna’ya ihracatta dikkat çekici düşüşler var. Suriye’ye ihracatta da trend değişimi izleniyor. Mısır'a ihracat şubatta 268 milyon dolarla aylık zirvesi gördü. Sonraki aylarda sürekli düşüş var. Temmuzda 230 milyon dolar seviyelerine geriledi. Asıl en büyük sorunu oluşturan Irak’a ihracat, aylık 1 milyar dolar seviyelerinden 550 milyon dolarlara geriledi. Aylık bazda yarıyarıya kayıp yılın geri kalanı için toplamda 3 - 3.5 milyar dolarlık bir kayıp anlamına geliyor. Eğer toparlanma gerçekleşmezse bu kadarlık kayıp Türkiye'nin genel ihracatı için önemli. Libya’ya ihracat son üç aydı 219 milyon dolar seviyesinden 131 milyon dolara geriledi. Ocak - temmuz döneminde geçen yıla göre yüzde 18.7 artan İsrail’e ihracatta mayıstan sonra ivme kaybı dikkat çekiyor. Mayısta 263 milyon doları bulan ihracat temmuzda aylık 217 milyon dolara geriledi. Aylık bazda bakıldığında bu yılın en düşük ihracatı temmuzda gerçekleşti. Ukrayna’ya ihracat, yılbaşından itibaren ay ay tempolu şekilde düşüyor. Ocakta aylık 165 milyon dolar olan ihracat temmuzda 124 milyon dolara geriledi. Suriye’de ihracatta, ilk yedi ay itibariyle bakıldığında yüzde 79 gibi ciddi oranda artış var. Ancak asıl dikkat çekici olan son aylardaki düşüş... Mayısta 113 milyon dolar olan ihracat ertesi ay 111.2 milyon dolara, temmuzda ise 100.5 milyon dolara geriledi. Bu arada, Türkiye iş çevreleri Irak pazarındaki kayıpları Rusya’ya ihracatla kapatmak umudunda. Bu konuda iyi gelişmeler de var. Beyaz et, yumurta, otomotiv, yaş sebze ve meyvede yeni bağlantı fırsatları konuşuluyor. Fakat Rusya’ya ihracat, rakamlar düzeyinde bu fırsatları henüz yansıtmıyor. Ocak - temmuz itibariyle ihracat, geçen yıl aynı döneme göre yüzde 11.8 gerilemiş. Aydan aya artış var. Trend düzelmesi yönünde... Ocakta aylık ihracat 464 milyon dolarken, temmuzda rakam 536 milyon dolara çıkmış.etkilediğini söyleyebilirim.