İki yılda 60 milyar 463 milyon dolarlık ‘kamu özel işbirliği’

MEHMET KAYA

ANKARA - Türkiye’nin büyük ölçekli kamu yatırımlarında ağırlıklı model olarak uygulamaya başladığı ‘kamu-özel ortaklığı’ modellerinde, son iki yılda, geçmiş yılların tamamının iki katından fazla tutarda projenin yürürlüğe girdiği ortaya çıktı. Kalkınma Bakanlığı, kamu-özel ortaklığı olarak adlandırılan, yap-işlet, yap-işlet- devret, işletme hakkı devri ve yap-kirala modelleriyle yaptırılan yatırımlarla ilgili toplam verileri 2013 yılı sonu itibariyle güncelledi. Buna göre 2013 yılı sonunda, toplam proje tutarı 87 milyar 575 milyon dolar tutarında, 167 kamu özel ortaklığı projesi stoku oluştu. Bu veriler 1986 yılından bu yana, tamamlanan ve halen devam eden ayırmaksızın toplam stokları kapsıyor. 

‘Rekor’da Hazine garantisi etkisi 

Bakanlık verilerine göre, 2013’te tüm zamanların rekoru kırılarak, 46 milyar 138 milyon dolarlık proje başlatıldı. Verilerin kapsamı olan 1986-2012 yıllarını kapsayan 27 yılda proje tutarı 41 milyar 437 milyon dolar düzeyinde. 2013 yılında, geçmiş yılların tamamından daha yüksek miktarda proje başlatılmış oldu. 2014 yılı verileri ise Maliye Bakanı Mehmet Şimşek tarafından, TBMM Plan ve Bütçe Komisyon’unda, bakanlığının bütçesi görüşülürken açıklandı. Şimşek, Ekim 2014 itibariyle Türkiye’nin kamu özel ortaklığı modelleriyle oluşmuş toplam proje stokunun tutarının 101.9 milyar dolar ve sayısının da 183 olduğunu açıkladı. Böylece, 2014 içinde toplam tutarı 14 milyar 325 milyon dolar olan 16 projenin uygulamaya alındığı anlaşıldı. Bu da verilerin derlendiği 29 yıllık dönemin ikinci büyük tutarı oldu. Bu iki yılı 10.3 milyar dolar ile 2010 yılı takip etti. 

Hükümet, 2010'da 4749 sayılı kanunla, kamu-özel ortaklığı modeliyle yaptırılacak işlerde, Hazine’nin borç üstlenme taahhüdü vermesine olanak sağlanan bir düzenleme yaptı. Sadece yetki niteliği taşıyan düzenlemenin ardından, 2013'te aynı kanuna ek yapan 6456 sayılı kanunda, verilecek garantinin (borç üstlenim garantisinin) çerçevesi belirlendi. Bu kanuna dayanarak Hazine Müsteşarlığı da yayınladığı yönetmelik ile garantilerin verilmesine yönelik usul ve esasları belirledi. Bu düzenlemelerin ardından, Hazine garantisinin işleyişine yönelik mevzuat altyapısının tamamlandığı 2013 ve 2014 yılları ise ‘rekor’ proje sözleşmelerinin imzalandığı yıl oldu. Bu iki yılda, toplam 60 milyar 463 milyon dolarlık sözleşme hayata geçti. Bu 2 yılda, İstanbul 3. havalimanı, şehir hastaneleri ağırlıklı portföyü oluşturdu. Kalkınma Bakanlığı verilerine göre, 1986-2013 yılları arasındaki projelerin en büyük kısmı ‘yap-işlet-devret’ modeliyle yapıldı. Projelerin 53 milyar 377 milyon dolarlık kısmı yap-işlet- devret, 20 milyar 443 milyon dolarlık kısmı daha çok enerji üretim ve dağıtım ihalelerinde kullanılan işletme hakkı devri, 3 milyar 938 milyon dolarlık kısmı yap-işlet ve 3 milyar 816 milyon dolarlık kısmı da yap-kirala modeli projelerden oluştu.

Hazine garantili olanların verilerini kapsamıyor 

Açıklanan verilerdeki projeler, daha önce başlayıp işletmeye alınmışlar dahil, sözleşmesi imzalanmış ve halen inşası devam eden bütün kamu-özel ortaklığı modeli projelerini kapsıyor. 2013 yılında fiilen uygulamaya giren Hazine garantisi sistemine ilişkin muhasebeleştirme ve raporlamaya yönelik altyapı da Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından bu yıl oluşturuldu. Projelerin ne kadarının Hazine garantisine dahil olduğuna yönelik toplam verilerin 2015’ten itibaren açıklanması bekleniyor. Hazine garantisine ilişkin yapılan yasal düzenlemelerde, hangi projeye Hazine garantisi verildiğine dair alınan kararların ‘açıklanmaması’ hükme bağlanmıştı. Kamu-özel ortaklığı projelerinde ‘sözleşme tutarı’ ve ‘proje tutarı’ olmak üzere iki ayrı tutar bulunuyor. Bunlardan ‘sözleşme tutarı’, kamu-özel ortaklığının süresi boyunca, projeyi üstlenen şirket ile kamunun baz aldığı, hasılat paylaşımına, alım garantilerine konu tutarların asgari olarak yazıldığı tutar bulunuyor. Diğer, tutar ise ‘proje tutarı’ndan oluşuyor.