İhracat kur ve fiyat kıskacında
Türkiye'nin ihracatı, birim fiyatlardaki gerileme ile birlikte TL'nin değer reel olarak değerlenmesinin oluşturduğu girdaba doğru yol alıyor.
Talip Aktaş/ Analiz
Avrupa ekonomilerindeki resesyon başta olmak üzere dış konjonktürde yaşanan daralma, ihracat fiyatlarını zorlamaya başladı. Bir yandan TL'nin reel olarak değerlenmesi, bir yandan da ihracat fiyatlarının düşüş trendi izlemesi, önümüzdeki dönemde ihracatta beklenen artışı frenleyebilecek tehditleri güçlendiriyor. İhracatçıyı bu dönemde rahatlatan tek gelişme ise, ihracata göre daha düşük olmakla birlikte temel girdi olan petrol fiyatlarının da etkisiyle ithalatta da birim fiyatların düşüş göstermesi oldu.
TL değerleniyor
DÜNYA'nın TÜİK ve Merkez Bankası verilerinden yaptığı hesaplamalara göre, 2011 yılı Ağustos ayından bu yana dış ticarette değer bazlı reel denge ihracat aleyhine gelişiyor. Ağustos 2011'den bu yana Türk Lirası reel olarak değer kazanırken, ihracat birim fiyatları reel olarak geriliyor. Merkez Bankası'nın izlediği TÜFE (Tüketici Fiyatları Endeksi) Bazlı Reel Kur Endeksi'ne göre, Ağustos-2011-Mayıs 2012 arasındaki son dokuz aylık dönemde TL yüzde 12.7 oranında değer kazandı. TL'nin değer artışı, Türkiye'nin rakibi konumundaki Gelişmekte Olan Ülkeler TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi'ne göre yüzde 9.6, Gelişmiş Ülkeler TÜFE Bazlı Endekse göre de yüzde 13.8'i buldu. ÜFE (Üretici Fiyatları Endeksi) Bazlı Endeks'e göre ise, TL'nin reel değer artışı yüzde 10.2 olarak hesaplandı. Bu tablo, TL'nin gelişmiş ülke para birimleri karşısında çok daha yüksek bir değer artışı sağladığına işaret ediyor.
Öte yandan, TL'nin değer artışı nominal verilerde de belirginleşmeye başladı. Bu yılın ilk beş aylık döneminde dolardaki değer kaybı yüzde 2.6, euro'daki değer kaybı da yüzde 6.5'e ulaştı. Eşit miktarda dolar ve euro'dan oluşan döviz sepetinin değer kaybı ise yüzde 4.1 düzeyinde gerçekleşti. Euro'nun son dokuz ayda TL karşısında uğradığı reel kayıp yüzde 9'un üzerine çıktı.
İhraç fiyatları düşüyor
İhracatta TL'nin reel olarak değerlenmesi yanında, TÜİK'in açıkladığı dış ticaret endeksleri, dış konjonktürdeki olumsuz tablo ve özellikle Türkiye'nin en büyük ihracat pazarı olan Avrupa Birliği'ndeki resesyonun, Türk ihraç ürünlerinin üzerindeki fiyat baskısını da giderek güçlendirdiğine gösteriyor. Nitekim, TÜİK'in açıkladığı verilere göre, nisan ayında ihracat fiyatları geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5.8 oranında geriledi. Fiyattaki düşüşün aksine ihracat miktarı ise yüzde 13.4 arttı.
TL'nin reel olarak değer kazanmaya ve ihracat fiyatlarının düşmeye başladığı 2011 yılı Ağustos ayı ile bu yılın Nisan ayı arasındaki dönemde ihracat birim değer endeksinde yüzde 4.4 düşüş kaydedildi.
Söz konusu dönemde ihracatta birim fiyatların en fazla düşüş gösterdiği sektör yüzde 8.4'le ana metal sanayi oldu. Değer kaybı makine ve teçhizatta yüzde 7.4, haberleşme ürünlerinde yüzde 6,3 kimyasal ürünlerde yüzde 6.1 ve otomotivde yüzde 5.7 olarak gerçekleşti. Önde gelen sektörlerden hazırgiyimde yüzde 5.0, imalat sanayiinde yüzde 4.7, elektrikli makine ve cihazlarda yüzde 4.3 tekstilde yüzde 3.3, gıda ve içecekte 3.0 fiyat gerilemesi kaydedildi. Söz konusu dönemde ihracat birim değerinin artış gösterdiği iki önemli sektör, tarım ve madencilik oldu. Tarımda birim değer artışı yüzde 12.7 ile yüksek bir seviyede gerçekleşirken, madencilik ve taşocakçılığı sektörünün değer artışı yüzde 1.8 olarak hesaplandı.
İthalatta miktar artışı daha az
TL'nin reel olarak değer kazanmaya başladığı son dokuz aylık dönemde ithalat değer endeksindeki düşüş yüzde 2.6 ile sınırlı kalırken, miktar endeksi yüzde 0.6 oranında geriledi. İthalat birim değeri, özellikle bu yılın ilk beş aylık döneminde görece istikrarlı bir artış seyri izlerken, miktar endeksinde nisandaki yüzde 7.6'lık yüksek oranlı aylık düşüş dikkati çekti. Söz konusu dönemde ithalat birim değeri tarım ürünlerinde yüzde 18.8, imalat sanayi ürünlerinde yüzde 3.9 olurken, madencilik sektörünün birim değerinde yüzde 8.1'lik artış kaydedildi.
Dış ticaret haddi rekor seviyede geriledi
İhracatın birim değer olarak ithalattan daha hızlı gerilemesi, Türkiye'nin dış ticareti haddini de rekor seviyede aşağıya çekti. İhracat fiyat endeksinin ithalat fiyat endeksine bölünmesiyle hesaplanan dış ticaret haddinin 100'den büyük olması, ihracatçı ülke açısından ihracat fiyatlarında avantajlı durumu, tersi ise dezavantajlı durumu ifade ediyor. Buna göre, Nisan ayında genel dış ticaret haddi yüzde 88.3 ile tarihi rekor seviyeye geriledi. 2011 yılı Ekim ayındaki aynı oran hariç tutulduğunda, bu seviye yeni endeksin kapsadığı 1995 yılından bu yana kaydedilen en düşük seviyeyi ifade ediyor. İmalat sanayi dış ticaret haddi ise 101.5'le Ekim 2011 tarihindeki düzeyini gördü. Bu tarih hariç tutulduğunda, imalat sanayi ticaret haddi, nisandaki değeri ile 2007 Aralık ayından bu yana en düşük seviyeye gelmiş oldu.
TÜFE TÜFE-GOÜ TÜFE-GÜ ÜFE
Oca.11 121,3 97,7 131,4 118,9
Şub.11 117,4 94,7 127,1 115,7
Mar.11 115,9 94,2 125,2 114,6
Nis.11 118,3 96,9 127,5 115,8
May.11 117,2 95,8 126,4 112,5
Haz.11 113,3 92,6 122,2 110,3
Tem.11 109,4 89,0 118,2 106,9
Ağu.11 103,5 84,6 111,6 102,4
Eyl.11 104,9 85,2 113,4 104,9
Eki.11 106,6 86,3 115,3 105,4
Kas.11 110,5 89,6 119,5 108,0
Ara.11 109,5 88,0 118,8 108,1
Oca.12 112,5 89,1 122,7 110,7
Şub.12 115,9 91,8 126,5 113,0
Mar.12 114,3 90,5 124,7 111,2
Nis.12 115,9 92,3 126,2 110,8
May.12 116,6 92,7 127,0 112,8
Değ.'11 Ağus-'12 May %12,66 %9,57 %13,80 %10,16
Reel kur endekslerinin seyri
TÜFE TÜFE-GOÜ TÜFE-GÜ ÜFE
Oca.11 121,3 97,7 131,4 118,9
Haz.11 113,3 92,6 122,2 110,3
Ağu.11 103,5 84,6 111,6 102,4
Ara.11 109,5 88,0 118,8 108,1
May.12 116,6 92,7 127,0 112,8
Değ.'11 Ağus-'12 May %12,66 %9,57 %13,80 %10,16
TUFE (TÜFE Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru; 2003=100)
TUFE-GOÜ (TÜFE Gelişmekte Olan Ülkeler Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru; 2003=100)
TUFE-GÜ (TÜFE Gelismiş Ülkeler Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru; 2003=100)
ÜFE (ÜFE Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru; 2003=100)
Döviz kuru ve nominal değişim oranları
2011-8(1) 2011-12 (2) 2012-5 (3) Değ.3/1 (%) Değ.3/2 (%)
ABD Doları/TL 1,7454 1,8889 1,8404 5,4 -2,6
Euro/TL 2,5186 2,4438 2,2840 -9,3 -6,5
Sepet/TL (0,5 dolar+0,5 Euro) 3,0047 3,1108 2,9824 -0,7 -4,1
İhracat Birim Değer End. İhracat Miktar End. İthalat Birim Değer End. İthalat Miktar End.
O'11 158,4 153,1 O'11 167,7 174,4
Ş 161,4 158,3 Ş 172,7 175,5
M 165,3 181,5 M 177,8 210,7
N 169,2 178,2 N 183,7 197,4
M 168,0 165,5 M 183,0 199,6
H 168,8 170,8 H 182,4 204,9
T 168,4 179,0 T 182,8 199,4
A 166,6 171,5 A 185,1 184,0
E 161,5 169,0 E 180,7 203,0
E 159,7 189,6 E 180,8 190,7
K 159,2 176,9 K 179,2 180,1
A 158,0 201,0 A 177,1 201,2
O'12 157,9 166,6 O'12 172,7 174,1
Ş 160,0 187,0 Ş 176,1 174,1
M 159,9 210,5 M 178,0 200,2
N 159,3 202,1 N 180,3 185,0
Son 12 ay -5,2 22,1 -1,4 -7,3
Nisan-Nisan -5,8 13,4 -1,8 -6,3
Son 8 ay -4,4 17,8 -2,6 0,6
İhracat Birim Değer End. İthalat Birim Değer End. İhracat Miktar End. İthalat Miktar End.
O'11 158,4 167,7 O'11 153,1 174,4
Ş 161,4 172,7 Ş 158,3 175,5
M 165,3 177,8 M 181,5 210,7
N 169,2 183,7 N 178,2 197,4
M 168,0 183,0 M 165,5 199,6
H 168,8 182,4 H 170,8 204,9
T 168,4 182,8 T 179,0 199,4
A 166,6 185,1 A 171,5 184,0
E 161,5 180,7 E 169,0 203,0
E 159,7 180,8 E 189,6 190,7
K 159,2 179,2 K 176,9 180,1
A 158,0 177,1 A 201,0 201,2
O'12 157,9 172,7 O'12 166,6 174,1
Ş 160,0 176,1 Ş 187,0 174,1
M 159,9 178,0 M 210,5 200,2
N 159,3 180,3 N 202,1 185,0
Son 12 ay -5,2 -1,4 22,1 -7,3
Nisan-Nisan -5,8 -1,8 13,4 -6,3
Son 8 ay -4,4 -2,6 17,8 0,6
