Faiz yükü yeniden artışta

Bütçede faiz – yatırım dengesi yeniden değişiyor. TBMM’de görüşülmekte olan 2023 Mali Yılı Bütçesi’nin toplam büyüklüğü 4 trilyon 469,6 milyar lira olurken, bunun 565,6 milyar lirasını gelecek yıl yapılacak faiz ödemeleri için konulan ödenek oluşturdu. Bu tutar, 2022 tahmini gerçekleşmesine göre yüzde 71,5’lik bir artışı ifade ediyor ve ülke tarihinde bir yılda gerçekleştirilecek en büyük faiz ödemesi anlamına geliyor. Türkiye, 2023 bütçesinden 565,6 milyar lira tutarında faiz ödemesi gerçekleştirmeye hazırlanırken, bütçenin yüzde 12,7’si iç ve dış borç faiz ödemelerine gidecek. Son beş yılda bütçede faizi yükü artmaya devam ederken bununla ters orantılı biçimde yatırımların 2015’te yüzde 13’lere kadar çıkan payı ise geriliyor. 2023’te toplam bütçe ödeneklerinin sadece yüzde 7,9’u yatırım için kullanılacak.

Devletin iç ve dış borçlara ödediği faiz yükünün başarılı biçimde 2017’de yüzde 8,4’e kadar düşürüldükten sonra, izleyen dönemde yeniden başlayan yükseliş eğilimini 2023’te de sürdüreceği, bütçede faiz-yatırım dengesinin de aleyhte bozulmaya devam edeceği belirlendi.

TBMM’de görüşülen 2023 Mali Yılı Bütçesi’nin toplam büyüklüğü 4 trilyon 469,6 milyar lira olurken, bunun 565,6 milyar lirasını gelecek yıl yapılacak faiz ödemeleri için konulan ödenek oluşturdu. Bu tutar, 2022 tahmini gerçekleşmesine göre yüzde 71,5’lik bir artışı ifade ediyor ve ülke tarihinde bir yılda gerçekleştirilecek en büyük faiz ödemesi anlamına geliyor.

Nereden nereye?

1990’ların sonlarında bozulan makro ekonomik dengelerin sonucu olarak kartopu gibi büyüyen faizin bütçedeki payı 2000 yılında yüzde 43,7’ye, ağır ekonomik kriz yılı olan 2001’de ise yüzde 51’le rekor düzeye ulaşmıştı. Krizin ardından uygulamaya konulan ekonomik programla 2002’den itibaren gerilemeye başlayan, 2003’ten itibaren ise tek parti yönetiminin getirdiği istikrar ve güçlü görünüm sayesinde sağlanan makro ekonomik istikrarla hızlı bir düşüş gösteren söz konusu rasyo, 2004’de yüzde 40’ın, 2005’te yüzde 30’un, 2009’da yüzde 20’nin altına inmiş, 2017 itibariyle yüzde 8,4’e kadar gerilemişti.

16 yıllık kesintisiz düşüş sürecinin ardından yükselişe geçen bütçede faiz yükü 2018’de yüzde 8,9’a, 2019’da yüzde 10’a, 2020’de yüzde 11,1’e yükseldi. 2021’de yüzde 11,3’e yükseldi. Bu yılın ilk on ayındaki bütçe gerçekleşmelerine göre yüzde 11,5 olan söz konusu oranın yılın tümünde yüzde 11,6 olacağı tahmin edilirken, 2023 bütçesine konulan ödenekle faize yüzde 12,7 ile son yılların en yüksek payı verildi.

Faiz-yatırım dengesi bozuluyor

Devletin faiz yükündeki gözle görülür hafifleme ile ters orantılı olarak bütçede kamu yatırımlarına ayrılan pay 2000- 2015 döneminde artış gösterirken, son yıllarda tersine bir eğilim yaşanıyor. Faiz yükü hala tolere edilebilir düzeyde olmakla birlikte son yıllardaki yükseliş eğiliminin süreğenliği, yatırımların payının da düzenli düşüşte olması olumsuz bir gelişmeye işaret ediyor.

Faiz giderlerinin toplam vergi gelirleri ile bile karşılanamadığı 2001’de bütçenin yüzde 51’i faize giderken, yatırımların payı yüzde 5,7’de kalmış, toplam yatırım ödeneğinin yaklaşık 9 katı bir para ile faiz ödemeleri gerçekleştirilmişti.

2005’ten itibaren artmaya başlayan yatırımların payı 2010’da ilk kez yüzde 10’u aşmış, 2015’te bütçenin yüzde 13,4’üne kadar çıkmıştı. Bütçenin “Sermaye giderleri” ve “Sermaye transferleri” kalemlerinden izlenen kamu yatırımlarının bütçedeki payı 2021’de yüzde 9,8, bu yılın ilk on aylık gerçekleşmelerine göre yüzde 7,7 oldu. 2023 bütçesinde kamu yatırımları için yüzde 7,9 oranında toplam 353,1 milyar liralık ödenek ayrıldı. Buna göre gelecek yıl kamu yatırımlarının yüzde 160’ı kadar faiz ödemesi yapılacak.

Yatırımlar 2013’te faizi geçmişti

2001’de yatırımların 9 katı faiz ödemesi yapılırken, yatırım-faiz makası izleyen dönemde yatırım lehine gelişmiş, ilk kez 2013 yılında yatırım ödeneği faiz ödeneğini aşmıştı. Anılan yıl faize 50 milyar, yatırımlara ise 51,4 milyar lira ayrılmıştı. 2013’te yüzde 97,3’e inen faiz/yatırım dengesi, 2017’de yüzde 67,3’e kadar geriledi. Başka deyişle devlet 2013-2018 dönemini kapsayan 6 yılda faiz ödemesinden daha fazla tutarda yatırım harcaması gerçekleştirdi.

İzleyen dönemde sonra yeniden yükselmeye başlayan, bu yılın ilk on ayında yüzde 149,3’e çıkan faiz/yatırım dengesi, 2023 ödeneklerine göre ise yüzde 160,2 düzeyinde oluşacak. Başka deyişle gelecek yıl devlet yatırıma harcayacağı tutarın bir buçuk katından fazla bir ödemeyi iç ve dış borç faiz ödemelerine aktaracak.

Devlet 20 yılda faize 1,5 trilyon ödedi

2003 başı ile bu yılın Ekim sonu arasındaki yaklaşık 20 yıllık dönemde merkezi yönetim bütçesinden yapılan faiz ödemelerinin toplam tutarı 1 trilyon 515,3 milyar liraya ulaştı.

Aynı dönemde devletin yatırım harcamalarının birikimli tutarı ise 1 trilyon 191,6 milyar lira olarak gerçekleşti. Diğer alanlarla birlikte toplam bütçe harcaması 11 trilyon 891,5 milyar lira oldu. Anılan dönemde toplam kümülatif bütçe harcamalarının yüzde 12,7’Si faize giderken, yatırımların aldığı pay yüzde 10 düzeyinde kaldı. Toplam bütçe harcamalarının yüzde 75’i bu dönemde 11 trilyon 68,4 milyar liraya ulaşan vergi tahsilatı ile karşılanırken, faiz giderleri vergi gelirlerinin yüzde 17,1’le yaklaşık beşte birini yuttu.

Naki BAKIR