Dünyada nakit para dönemi bitiyor mu?

Emre ERGÜL

Bir dükkana giriyorsunuz. Alışveriş yapıyorsunuz. Yanınızda yeterli nakit para yok. Siz de kredi kartı yerine IBAN’la ödeme yapıyorsunuz… Nasıl? Normal geliyor, değil mi? Bu trend, pandemi sonrası tüm dünyada yayıldı zaten.

Peki ama şunu düşünün: Kasiyere nakit para veriyorsunuz ama almıyor! Kredi kartı, ATM kartı ya da IBAN’la ödeme yapmanızı istiyor! Dijital ödeme sistemi Worldline’a göre, işte İskandinavya ülkelerinde son durum bu… “Banknot yerine kart” projesi, İskandinavya’da ilk olarak 2010’ların başında tartışmaya açıldı.

2018 yılına kadar pilot bölge çalışmaları olumlu sonuçlar verirken; pandeminin ardından İskandinavya ülkelerinde projeye geçiş hızlandırıldı. Bugün itibarıyla İsveç ve Danimarka’da halk açıkça kart kullanımı için teşvik ediliyor. Stockholm Kraliyet Teknoloji Enstitüsü de ülkede perakende satışı yapılan yerlerin tamamında 2025 itibarıyla kağıt banknot kullanımının sona ereceğini açıkladı.

Finlandiya Merkez Bankası da ülkede banknot kullanımının en geç 2029 yılına kadar sona ereceğini hesapladıklarını duyurdu. Norveç’teki hedef de 2030 yılına kadar “nakitsiz bir toplum”a geçmek… Worldline uzmanları, bunun nedenini şöyle anlatılıyor: “İskandinav ülkeleri, dijital ödemelere yönelerek tüccarların maliyetlerini düşürmeyi, daha iyi güvenlik sunmayı ve suçluların kara para aklamasını zorlaştırmayı umuyor.

İskandinav halkı, bankalar gibi kurumlara yüksek düzeyde güven duyuyor ve yeni dijital teknolojilere açıklar. Bu nedenle İskandinav ülkeleri, dünyanın ilk nakitsiz toplumlarını yaratmanın başlıca adaylarıdır.” “Visa'nın istatistikleri de İskandinav ülkelerinin, kartlı ödemeler söz konusu olduğunda 'dünya liderleri' olduğunu gösteriyor. Çoğu ülkede küçük meblağlar için nakit ödeme yapılırken, İskandinavya’da kart kullanılıyor.”

10 Çinliden 9’u mobil ödemeye sıcak bakıyor

Nakitin sona yaklaştığı ülkelerden biri de Çin… Bu yılın haziran ayında yapılan son bir araştırmada, Çin'deki mobil internet kullanıcıları arasında mobil ödemeyi benimseyenlerin oranı yüzde 87.5'in üzerinde çıktı. Bu oran, 2016’da yüzde 67.5, 2018’de yüzde 71.4’tü. Pandemide oran yüzde 85’e yükselmişti.

Rusya Merkez Bankası, dijital rubleyle sınır ötesi işlemler için görüşmeler yürütüyor

Rusya Merkez Bankası Başkanı Elvira Nabiullina, dijital rubleye yönelik çalışmaların sürdüğünü ve 2024’te pilot programı genişletmeyi planladıklarını belirterek, "Teknolojik olarak sistemlerimiz diğer ülkelerin sistemleriyle etkileşime hazır, bazı ülkelerle istişareler yapıyoruz, müzakereler yürütüyoruz" dedi.

Rus yatırımcıların yabancı menkul kıymetlerden yaklaşık 4 milyar dolar "kurtarmayı" başardığına işaret eden Nabiullina, "Yani risk bu miktar kadar azaltıldı. Yabancı menkul kıymetlere sahip olmanın belirli riskler taşıdığı konusunda her zaman uyardık. Bu nedenle vasıfsız yatırımcıların yabancı menkul kıymet satın alması yasaklandı” diye konuştu. Yurtdışındaki Rus varlıklarına el konulmasının olumsuz sonuçlar doğuracağı uyarısında bulunan Nabiullina, "Meşru çıkarlarımızı korumak için her türlü adımı atacağız.

Ancak bunun genel olarak küresel finansal sistemin gelişimi açısından emsal niteliğinde olumsuz sonuçları olacağını düşünüyorum” ifadesini kullandı. Nabiullina, Batılı ülkelerin Moskova Borsası’na yönelik yaptırım uygulama ihtimalini de değerlendirdiklerini dile getirerek, "Finansal altyapı tehlikelerini, çeşitli yaptırımları, bu tehlikeleri azaltacak modellemeleri sürekli olarak değerlendiriyoruz.

Moskova Borsası'nda sadece yabancı enstrümanlarda değil, farklı alım satım türleri de bulunuyor. Bu tehlikeleri değerlendiriyoruz ve farklı durumlarda ne gibi önlemler almamız gerektiğini biliyoruz” şeklinde konuştu. Rusya Merkez Bankası’nın bir süredir dijital ruble üzerine yürüttüğü deneme çalışmalarına da değinen Nabiullina, "Şu anda testler planlandığı gibi gidiyor.

Önemli teknolojik detaylar, temel işlemler üzerinde çalışmalar yapılıyor. Gelecek yıl bu pilot uygulamayı katılımcı sayısı ve operasyon türleri açısından genişletmeyi planlıyoruz. Şu ana kadar planlarımız 2025 yılında daha kitlesel bir uygulamaya geçmek ama bunu ancak denemelerin tüm aşamalarını başarıyla geçersek yapacağız” değerlendirmesinde bulundu.

Nabiullina, dijital rublenin uluslararası işlemlerde kullanılmasına yönelik de görüşmeler yaptıklarına dikkati çekerek, "Teknolojik olarak sistemlerimiz diğer ülkelerin sistemleriyle etkileşime hazır, bazı ülkelerle istişareler yapıyoruz, müzakereler yürütüyoruz. Ama bu karar karşılıklı olarak alınır. Sadece bizim isteğimiz değil, diğer ülkelerdeki ortaklarımızın da isteği önemli” diye konuştu.

“ABD dolarını değiştiremedik modernize edemedik”

CNBC Televizyonu, “No cash”i tartışmaya açtı. ABD Merkez Bankası’nın (Fed) 2023’te banknot basmak için 931.4 milyon dolar harcayacağına dikkat çeken Brookings Enstitüsü’nden Aaron Klein, “Para birimimizi modernize edemedik veya değiştiremedik.

Bu muhtemelen bir hata” diye konuşurken, ilk etapta banknotlar yerine küçük paralarda madeni para basılması gerektiğini önerdi. CNBC’ye konuşan yetkililere göre, “No cash” mantığı ABD’de de ilgi görürken, banknot ABD dolarının sona ermesine daha çok var.

Bunun nedenlerinden biri de 100 dolarlık banknotun adeta “küresel para birimi” olması… Tüm dünyada 100 dolarlık banknotlar, 1 dolarlık banknotları geride bıraktı. Uzmanlara göre, “artışın nedeni vergiden kaçmak ya da yasadışı faaliylerde kullanmak.” Fed Kansas’tan Franklin Noll, “100 dolarların çoğu ülke dışında ve insanlar bunu nakit saklama aracı olarak kullanıyor” dedi.

Hindistan “kara para”ya karşı iki banknotu yok etti!

Worldline, İskandinavya’nın yanısıra Hindistan’ı da örnek verdi: “2016 yılında Hindistan hükümeti, 500 ve 1000 rupilik banknotları tedavülden çekerek, yolsuzluk ve diğer suçlarla mücadele etmeye çalışmıştı. Hindistan'da dolaşımdaki tüm paranın toplam değerinin yaklaşık yüzde 86'sını oluşturan bu iki banknot, bir gecede fiilen geçersiz hale getirildi ve insanlara banknotlarını yenileriyle değiştirmek üzere bankaya çevirmeleri için 50 gün süre verildi.

Geri çekilmenin ardındaki fikir, ‘kara para’yı vergilendirilebilecek şekilde açığa çıkarmak ve yasadışı faaliyetler yoluyla büyük miktarda nakit toplayanları ifşa etmekti. Bu ‘parasallaştırma’ çok fazla kargaşaya yol açmış ve sonuçta başarısız olmuş olsa da, nakdin suçta oynadığı hayati rolü gösteriyor.