Doğrudan yatırımda geçmiş yılları mumla arıyoruz

Hüseyin GÖKÇE

ANKARA - Geride bırakmak üzere olduğumuz 2016 yılında darbe girişimi atlatan, bunun yanı sıra önemli terör eylemleriyle karşı karşıya kalan ve özellikle sınır komşusu ülkelerde savaşın yaşandığı Türkiye, tüm bu karışıklıkların etkisini doğrudan yatırımlarda ciddi şekilde hissetti. DÜNYA’nın Merkez Bankası verilerinden yaptığı derlemelere göre, 2016 yılı Ocak-Ekim döneminde gerek yurtdışı yerleşiklerin Türkiye’deki doğrudan yatırımları, gerekse Türkiye’de yerleşiklerin yurtdışındaki doğrudan yatırımları yüzde 40’ın üzerinde gerileme gösterdi. Ocak-Ekim döneminde Türklerin yurtdışında yaptığı doğrudan yatırımlar, net olarak 2 milyar 456 milyon dolar oldu. Geçen yılın aynı döneminde 4 milyar 98 milyon dolar düzeyinde olan Türklerin yurtdışındaki doğrudan yatırımları bu yıl aynı dönemde yüzde 40 azalmış oldu.

Benzer değişim, yabancıların Türkiye’ye getirdiği doğrudan yatırımlarda da gözlendi. Geçen yıl Ocak-Ekim döneminde 14 milyar 462 milyon dolar olan yabancıların doğrudan yatırımı, bu yıl aynı dönemde yüzde 44.2 oranında azalarak 8 milyar 62 milyon dolara indi.

Türkiye’de yerleşiklerin yurtdışındaki doğrudan yatırımlarının yıllık bazda değerlendirmesinde ise özellikle 2013 ve 2014 yıllarındaki yükseliş dikkat çekti. 2008 yılında 2 milyar 529 milyon dolar olan bu kalemdeki doğrudan yatırımlar, 2009’da 1 milyar 553 milyon dolar, 2010’da 1 milyar 482 milyon dolar oldu. 2011’de 2 milyar 370 milyon dolara çıkan Türk şirketlerinin yurtdışındaki net doğrudan yatırımları, 2012’de 4 milyar 105 milyon dolar, 2013’te ise 3 milyar 627 milyon dolar oldu. 2014 yılında ise 7 milyar 47 milyon dolarla, bu kapsamda tarihi rekor kırılırken, 2015 yılında yurtdışında 5 milyar 95 milyon dolarlık doğrudan yatırım gerçekleştirildi.

Yabancıların yatırımı 10 milyar doların altına düşmedi

İncelenen dönemde yurtdışında yerleşiklerin Türkiye’deki en fazla doğrudan yatırımı 19 milyar 851 milyon dolarla 2008 yılında gerçekleştirildi. 2009’da 8 milyar 585 milyon dolara inen yabancı doğrudan yatırımlar, 2010’da 9 milyar 99 milyon dolara inerken, 2011’de tekrar 16 milyar 182 milyon dolara çıktı. 2012’de 13 milyar 284 milyon dolara inen doğrudan yatırım, 2013’te 12 milyar 384 milyon dolar, 2014’te 12 milyar 523 milyon dolar oldu. Geçen yıl ise yurtdışı yerleşikler Türkiye’de 16 milyar 767 milyon dolarlık doğrudan yatırım yaptılar.

Türkler Avrupa’yı, Avrupalılar Türkiye’yi tercih ediyor

Türk şirketleri yurtdışındaki doğrudan yatırımlarında ağırlıklı olarak Avrupa’yı tercih ediyor. 2015 yılında yurtdışı yatırımların yüzde 54.9’u Avrupa’ya yapılırken, Amerika kıtası yüzde 28.4 ile ikinci sırada yer aldı. Asya’ya yapılan yatırımın payı yüzde 14, Afrika’ya yapılan yatırımın payı ise yüzde 2.5 olarak hesaplandı. 2016 yılı Ocak-Ekim döneminde ise Avrupa’nın payı yüzde 62’ye çıkarken, Amerika’nın payı yüzde 26.2, Asya’nın payı yüzde 11.2, Afrika’nın payı ise yüzde 0.4 oldu.

Yurtdışı yerleşiklerin Türkiye’deki doğrudan yatırımlarında ise Avrupalılar ilk sırada yer alıyor. 2015 ve 2016 yılı Ocak-Ekim döneminde Avrupa merkezli şirketlerin Türkiye’deki doğrudan yatırımlarda aldıkları pay yüzde 66 seviyesinde gerçekleşti. Amerika şirketlerinin Türkiye’deki payı 2015’te yüzde 13.5 iken 2016 Ocak-Ekim döneminde yüzde 9’a geriledi. Asyalı şirketlerin 2015’te yüzde 20.44 olan payı ise 2016’da yüzde 24.9’a yükseldi.

Yabancıların Türkiye’deki yatırım stoku 140 milyar doların altına indi

Yabancı doğrudan yatırımların stok değeri itibarıyla yapılan incelemede ise üçüncü çeyrekte, stok değerlerinde gerileme gözlendi. 2012 yılında 183.8 milyar dolara kadar yükselen yurtdışı yerleşiklerin Türkiye’deki doğrudan yatırım portföyü değeri, 2016 yılı ikinci ve üçüncü çeyreğinde adeta eridi. Yılın ilk çeyreğinde 152.4 milyar dolar seviyesinde olan doğrudan yabancı yatırımların değeri, ikinci çeyrekte 12.2 milyar dolar azalarak 140.2 milyar dolara düştü. 2016 yılı Temmuz- Ağustos-Eylül aylarını kapsayan üçüncü çeyrekte ise 400 milyon dolar daha azalan doğrudan yabancı sermaye stokunun değeri, 3’üncü çeyrek sonu itibarıyla 139.8 milyar dolara indi. Buna karşılık, Türkiye’deki yerleşiklerin yurtdışındaki doğrudan yatırımları ise 2012 ile 2016 yılı üçüncü çeyreği arasında 5.9 milyar dolar artarak 31.4 milyar dolardan, 37.3 milyar dolara yükseldi.