‘Devir süresi yaklaşan serbest bölgelerde yatırımlar aksıyor’

Sedat ALP

İZMİR - Türkiye’de, yabancı yatırım çekmek ve ihracata yönelik üretimi teşvik etmek amacıyla ilk serbest bölgeler 1987 yılında Mersin ve Antalya’da kuruldu. Her iki serbest bölge de devlet tarafından kuruldu ve işletilmek üzere özel sektöre devredildi. Ege Serbest Bölgesi gibi YİD (yap-işlet-devret) kapsamında özel sektörün kurup, belirli bir süreliğine işletme hakkını aldığı serbest bölgeler de var. Mersin Serbest Bölge İşleticisi AŞ (MESBAŞ) ve Antalya Serbest Bölge İşleticisi AŞ’nin (ASBAŞ) işletme süreleri 2016’da  doluyor. Ege Serbest Bölge Kurulu ve İşleticisi AŞ’nin (ESBAŞ) süresi ise 6 yıl sonra doluyor.

Her 3 serbest bölgede de arazi kullanımında yüzde 100 kapasiteye yaklaşılmış durumda ve yeni yatırımcıya yer gösteremeyen bu bölgeler mevcut alanlarını genişletme ihtiyacı duyuyor. Mega yat ve tekne üretiminde söz sahibi olan Antalya Serbest Bölgesi’nde yeni bir iskeleye ihtiyaç duyulurken, limanı bulunan Mersin Serbest Bölgesi’nde de yapılması gereken yatırımlar var. Antalya gibi Mersin Serbest Bölgesi’nde de, tahsis süresinin sonuna yaklaşıldığı için uzun vadeli ve yüksek bedelli yatırımlar bekletiliyor.

YİD modeli Antalya’da turizmin geliştirilmesinde ağırlıklı kullanıldı. 1984 yılından itibaren Antalya’da YİD modeli ile yatırımcıya 49 yıllığına işletme hakkı verilerek, turizm tesislerinin kurulması teşvik edildi. Ancak 4 yıl önce, verilen işletme süreleri henüz dolmadan önce bu tesisleri işleten firmalara bulundukları araziler satıldı. Serbest bölgelerde de  buuygulamanın getirilebileceği belirtiliyor.

Mum: 2014’te soruna çözüm bekliyoruz

Mersin Serbest Bölgesi İşleticisi AŞ Genel Müdürü Edvar Mum, Serbest Bölgeler Yasa Tasarısı’nın TBMM gündemine gelmesiyle beraber bu sorunun çözüleceği yönünde yanıtlar aldıklarını belirterek, “Ancak belirsizlikler sebebiyle uzun vadeli ve yüksek bedelli yatırımlar için tahsis sürelerinin sonuna yaklaşan tüm serbest bölgelerde duraksamalar yaşanıyor.Bu Mersin için de geçerli. Tahminimiz 2014 yılının ilk çeyreğinde yasa tasarısı ile birlikte bu sorunun müzakere edilip çözüleceği yönünde” dedi.

Mersin Serbest Bölgesi’nin tamamının yatırıma tahsis edildiğini ve alan genişletme çalışmalarının devam ettiğini aktaran Mum, “ Tek bir alanımız kaldı. Yıllık bazda 3,5 milyar dolardan fazla ticaret hacmimiz var. İstihdamımızı yüzde 5 arttırarak 8 bin 200’e ulaştık. Mersin’in coğrafi konumu ile doğru orantılı olarak, serbest bölgeler mevzuatının yürürlüğe girmesiyle beraber 2014’te yıllık 4 milyar dolar ticaret hacmine ulaşacağımıza inanıyoruz” diye konuştu.

Ünsal: Yeni işletici için yatırım şartı olsun

Antalya Serbest Bölgesi İş Adamları Derneği Başkanı Levent Hilmi Ünsal da, bölgede işletici firmaya tanınan tahsis süresinin kısalmış olmasının bazı yatırımları etkilediğini belirterek, “Kurucu işletici şirketlerde altyapıyı da işletici şirket yapıyor. Altyapı yıpranıyor her geçen gün. Sürenin kısalmış olması bunları da etkiliyor. Öte yandan süre uzatımı yapılacaksa da uzun süreli bir vizyon belirlenmeli. Süre uzatımında ilgilinin serbest bölgeye ne kadar yatırım yapacağına bakmadan hemen süre uzatılması gerçekleştirilmemeli. Dernek olarak, yatırım yapmak isteyen ya da süre uzatımı talep edenlerden, serbest bölgeye ihtiyaç duyulan yatırımları yapma şartı getirilmesini istiyoruz” dedi.

Yatırımcıların serbest bölgelerde yatırım yaparken uzun vadeli bakabilmeyi istediğini, bu açıdan serbest bölgeyi işletecek firmalarının hizmetlerinin de önemli rol oynadığını vurgulayan Ünsal, şunları söyledi: “ Antalya Serbest Bölgesi’nin işleticisinin süresi 2016’da bitecek. Şu anda çok ciddi bir sıkıntı görmesek de işletici şirket açısından yatırımcıları etkiler diyorum. Antalya’ya baktığımızda özellikle tekne sektörüyle ilgili yapılması gereken işler olduğunu görüyoruz. Bu kapsamda faaliyet süresinin kısalmış olması bazı yatırımları etkiledi. Antalya’da ulaşım, altyapı sorunları var, bölgenin genişletilmesi ile ilgili sorunlar var.  2013 yılını 900 milyon dolarla kapatıyoruz. Daha büyük çaplı yatırımlar gelmesini de arzu ediyoruz.”

Narlı: Serbest bölgeler TİM’de komite kuruyor

Ege Serbest Bölgesi’nde de ESBAŞ’a tanınan sürenin 2019 yılında biteceğini hatırlatan Ege Serbest Bölgesi Sanayici ve İşadamları Derneği Başkanı Bilgen Salih Narlı, “Kaya Bey’in (Tuncer) kurduğu ciddi sistemle ESB’de  yatırım yapılabilecek alanların yüzde 99’u doldu. Bizim sorunumuz yatırım gerçekleştirecek alanımızın olmaması. 600 bin metrekarelik genişleme alanımız var. O bölgenin de serbest bölge olarak ilan edilmesini bekliyoruz. 5 yıldır bölgeye gelen büyük yatırımcı yan sanayisini de beraberinde getiriyor. Yeni yatırımlar için bu yüzden alana ihtiyacımız var. Model doğru, yerin genişlemesi lazım” dedi.  Ayrıca, Serbest Bölgeler Platformu olarak Türkiye İhracatçı Meclisi (TİM) içinde bir komite kurulması noktasında adım attıklarını açıklayan Narlı, “Ocak 2014’te kurulacak. Şirketlerin, derneklerin ve yatırımcıların da katılacağı ortamda sorunların çözüme ulaşacağı kanaatindeyiz. 2014 yılında arka arkaya gerçekleşecek seçim süreçlerinden en az etkilenerek doğru modellerle ülkemizin kalkınmasında ilerlemek istiyoruz” diye konuştu.

Türkiye’deki serbest bölgelerin kuruluş tarihleri

•  Mersin Serbest Bölgesi: 1987

•  Antalya Serbest Bölgesi: 1987

•  Ege Serbest Bölgesi: 1990

•  İstanbul-Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi: 1990

•  Trabzon Serbest Bölgesi: 1992

•  İstanbul-Deri ve Endüstri Serbest Bölgesi: 1995

•  Doğu Anadolu Serbest Bölgesi: 1995

•  Mardin Serbest Bölgesi: 1995

•  İMKB Uluslararası Menkul Kıymetler: 1997

•  İzmir Serbest Bölgesi: 1998

•  Rize Serbest Bölgesi: 1998

•  Samsun Serbest Bölgesi: 1998

•  İstanbul Trakya Serbest Bölgesi: 1998

•  Kayseri Serbest Bölgesi: 1998

•  Avrupa Serbest Bölgesi: 1999

•  Gaziantep Serbest Bölgesi: 1999

•  Adana Yumurtalık Serbest Bölgesi: 1998

•  Bursa Serbest Bölgesi: 2001

•  Kocaeli Serbesi Bölgesi: 2001

•  Denizli Serbest Bölgesi: 2002

•  TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi: 2002