Besi yatırımları dibe vurdu, et zamma doymadı

İbrahim Ekinci

Et fiyatlarındaki hızlı yükselişin arkasında, hayvancılık yatırımlarındaki dramatik düşüş var. Toplam yatırımlar içinde tarım yatırımları, tarımın içinde hayvancılık yatırımları, hayvancılık yatırımları içinde de et üretimi için besicilik yatırımlarının payı düşüyor. 

Bilindiği gibi kilo fiyatının 50-60 lirayı bulması sonunda Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı harekete geçti ve ete tavan fiyat getirildi. Perakende kıymanın kilosu 32, kuşbaşı etin kilosu da 34 lirayı aşamayacak. Bu kararın uygulamada ne kadar etkili olacağı bilinmiyor. Fiyatlar yükseldikçe bakanlık ithalat izni de veriyor, geçici bir süre ve kısmen fiyat düşüşlerine yol açsa bile ithalatın etkisi kısa sürüyor. Yerli üretici ithalattan zarar görüyor. Tüketici et fiyatlarının yükselişinden zarar görüyor. Piyasada istikrarlı, üreticiyi de tüketiciyi de memnun eden bir tablo ortaya çıkmıyor.

Bu sıkıntılı gidişin arkasında hayvancılık yatırımlarındaki kötü tablo var. Teşviklere, düşük faizli kredi gibi desteklere karşın hayvancılık yatırımlarına ilgi gözükmüyor. Üreticiler, besiciler yıllardır yem maliyetlerinin yüksekliğinden yakınıyor. Girişimciyi yatırımdan en fazla caydıran etken de bu. Türkiye’nin hayvan varlığı artıyor. Üretilen et miktarı da artıyor. Ancak hem bu artışlar yeterli değil hem de yem ve besi maliyetleri nedeniyle rafl ara ucuz, uygun fiyatlı et gelemiyor. 

2011 altın yılıydı 

2011 yılında, teşvik belgesi alınmış projelerin toplam yatırım değeri içinde tarım yatırımlarının payı yüzde 2.7 iken, izleyen yıllarda bu oran sistemli olarak gerileyerek 2015’te yüzde 0.7’ye düşmüş. Hayvancılık yatırımlarında da aynı tablo var. 2011 yılı, hayvancılık yatırımlarının altın yılı sayılabilir. Toplamda 1 milyar 395 milyon liralık tarımsal yatırımın 1 milyar 135 milyon liralık kısmı, yani yüzde 80’den fazlası hayvancılık yatırımlarına gitmiş. Ancak dikkat çekici olan hayvancılık yatırımlarının da yüzde 88’inin süt sığırcılığına gitmiş olması. 2011’de, et piyasasını doğrudan etkileyecek et yönlü besicilik yatırımlarının toplamı 135 milyon lira civarında kalmış. Hayvancılık yatırımlarının teşvikli yatırımlar toplamı içindeki payı 2011’de yüzde 2.2, 2012’de yüzde 08, 2013’te yüzde 0.7, 2014’te yine yüzde 0.7 olmuş. Geçen yıl ise yüzde 0.4’e düşmüş.

Et üretimindeki tempolu artış 2014’te durdu

TÜİK, 2015 et üretimi rakamlarını henüz açıklamadı. 2004–2014 arasındaki 10 yıllık dönemin tablosuna göre et üretiminde ilk ciddi sıçrama 2010 yılında oldu. Et üretimi 500 bin ton seviyelerinden 780 bin ton seviyelerine çıktı. 2012’de ikinci bir sıçramayla 900 bin tonu geçti. Ancak bu hızlı artış 2014’te kesildi. 2013’te 996 bin 155 ton kırmızı et üretilmişti. 2014’te sadece 12 bin tonluk artışla 1 milyon 8 bin ton et üretimi gerçekleşti.

Et üretimi için yatırımın payı yüzde 3.4’e düştü

Tarım yatırımları içinde hayvancılık yatırımlarının payında sürekli bir düşüş var. 2011'de toplam tarım yatırımları içinde hayvancılığın payı %81.4 düzeyinde. Önce %70 seviyelerine, 2015’te de büyük bir düşüşle %48.5’e düştü. Değer olarak 2011’de et yönlü besicilik yatırımları 135 milyon lira. İzleyen yıllarda 40 milyon lira seviyelerine, 2014’te 23.4 milyona, 2015’te ise 12,4 milyon liraya gerilemiş.