Avrupa pazarında büyük döner kavgası

Aysel YÜCEL

İSTANBUL- Türk dönerciler dünyaya açılmaya, Avrupa’dan ve Amerika’ya kadar restoranlar işletmeye başladı. Bay Döner, Kasap Döner, Usta Dönerci gibi büyük markaların hepsinin gündeminde “global marka olmak” var. Adım da attılar. Birçok ülkede restoranlar açtılar. En önemli hedeflerinden biri de Avrupa pazarı. Bu yıl içinde birkaç restoran açacaklar. Ancak Avrupa’da Türk dönerine karşı önemli kısıtlama çabaları da artmaya başladı. 800’e yakın fabrika, 20 bine yakın satış noktasında yıllık 3.5 – 4 milyar euro ciro yapılan bu sektördeki gelişmeyi kısıtlayan uygulamalara tepki açıklamaları geliyor. Almanya’da bazı bölgelerde mönüye yazılamıyor. Ürünün dünyaca bilinen adı (döner) değil ‘dönen şiş’ denilmesi isteniyor. İtalya’nın Verona kentinde dönerin yaygınlaşması üzerine, kent yönetimi, merkezde etnik gıda işletmelerini yasakladı. Döner dükkanlarında kapanışlar artıyor.

Türk mutfağının yurtdışındaki en önemli temsilcisi dönere karşı kısıtlayıcı uygulamalar artıyor. Başta İtalya, Fransa ve Almanya olmak üzere Avrupa’nın birçok ülkesinde dükkan kapanışları dikkat çekiyor. İtalya kendi mutfağını korumak için yeni uygulamalar getirdi. Almanya’da dönerci ve dürümcülere steril üretim yapmadığı gerekçesiyle çok sık ceza kesiliyor. Fransa’da özellikle Paris terör saldırısı sonrası ‘Müslüman yemeği’ olarak nitelenen dönere karşı ceza uygulamaları dikkat çekiyor. Dükkanlar kapatılıyor. Almanya dönerin ismini ‘dönen şiş’ olarak değiştirmek istiyor. Almanya’da tabelasında ‘döner’ yazıyor diye işletmelere ceza kesildiği belirtiliyor. Döner markası Bedri Usta’nın sahibi Bedrettin Aydoğdu, “Yaşananlar faşizm. Sadece Berlin’deki 800 döner büfesinde yıllık 3 milyar euronun üzerinde ciro yapılıyor. Berlin özelinde 200 binden fazla kişiye istihdam sağlanıyor. Bu yasaklar Türk işletmecilerine verdiği zarardan ziyade kendilerine de zarar verecek” dedi. 

Terör olaylarından sonra arttı 

“Terör saldırıları sonrası bu haberleri daha fazla almaya başladık” diyen Aydoğdu, “Dönere karşı kampanyayı kabul etmiyoruz. Binlerce Türk işletmeci burdan para kazanıyor. Biz de Pizza ve hamburgere yasak mı getirelim? Döner artık global bir yiyecek. Fast food markalarının satışları düşerken dönerin başarısı dünya markalarını rahatsız ediyor, lobi yapılıyor” diye konuştu. 

İtalya’nın önde gelen döner üreticilerinden Sinan Yıldız, “İtalya’da bazı turistik şehirlerde döner dükkanları açtırmama kararı var. Belli bölgelerde, örnek Ostana Bölgesi’nde izin verilmiyor. Mülkiyetinize bile açamıyorsunuz. Dağıtım dışında dükkanlarım da var. İşler düştü. Başka arkadaşlarımdan da benzer şeyleri duyuyorum. 450 kilo sattığım yer 150 kiloya düştü. Çin furyası da var. Her sokakta bir Çin mutfağı, çok ucuz. Türkiye’ye iyi gözle bakılmıyor” dedi. İspanya ve İtalya’da dağıtım yapan Almanya’nın büyük döner üreticilerinden Mercan Döner’in sahibi Şahin Kaya da “Özellikle Paris saldırısı sonrası döner satışlarında ciddi düşüş yaşandı. İtalya’nın bazı bölgelerinde yasaklandı. İtalya kendi mutfağını koruyor. Satışlarda yüzde 20 yaşandığını söyleyebilirim. Denetimler devam ediyor. Ama Müslümanlara karşı bir tepki var. Bu da bize yansıyor. En fazla tepki Berlin'de. Orada çok Türk restoranı var" diye konuştu.

3 büyük marka dünyaya açılıyor 

Baydöner, “Türkiye’de ve dünyada dönerin markası olmak”, Avrupa’ya, Amerika’ya ve hatta tüm dünyaya açılmak istiyor. Şirketin Azerbaycan ve Irak’ta restoranları bulunuyor. KKTC’de açıyor. Baydöner’in patronu Levent Yılmaz, “Yıl sonuna kadar Avrupa’da da bir iki dükkan açacağız” dedi. Kasap Döner, KKTC Lefk oşe ve Bakü’de şubeler açtı. Katar’da gün sayıyor. Amerika’da Manhattan’da şube açacak. İngiltere’de açmak istiyor. TAB Gıda da dönerde ‘dünya markası’ yaratmak istiyor. Ata Holding şirketi TAB Gıda ‘Usta Dönerci’ markasıyla açılıyor. Önce Avrupa, sonra ABD’ye açılacak. Türkiye restoranlarının geliştirilmesiyle birlikte sistem tam olarak oturtulduktan sonra önce Avrupa, arkasından ABD’ye gidecek! 

“Hataları da görmek lazım” 

Baydöner Genel Müdürü Bülent Polat, Avrupa’daki kısıtlamalar konusunda, “Türk döneri Avrupa’da büyük cirolara ulaştı. Rekabet, rahatsızlık muhakkak var. Kendi mutfaklarını korumak da istiyorlar. Ancak işin diğer tarafında da üretim ve sunum hataları, standartlara dikkat etmeme var. Dönerin reçetesi sağlam. Ancak arkadan dolaşma girişimleri oluyor. Hindi eti katılıyor. Patates katan bile var. Biraz bizde de hatalar var. Yanlış işler yapılıyor” dedi.

4 milyar euroluk ciro

Avrupa’ya göç eden Türklerin götürdüğü yemekler, lezzetler arasında en çok sevileni ve benimseneni döner oldu. Avrupa’da dönerin 3.5-4 milyar euroluk cirosuyla 100 bin kişiye istihdam olanağı sağladığı belirtiliyor. Dönerin Almanya’da Türkler tarafından satışı 1968 yılına kadar gidiyor. Ancak dönere karşı girişimlerin tarihi de çok eskilere gidiyor. Berlin Belediyesi 1985 yılında döner dükkânlarına ceza yağdırdı ve ‘döner kanunu’ olarak anılan yaptırımlara başladı. O zamandan beri de sıkıntı devam etti. Ancak Avrupalılar döneri sevdi. Festivaller sayesinde tanınan döner tüketimi arttı. Döner fabrikaları açıldı. 1990’da et sıyırma, vakumlu karıştırma, kıyma makineleri sisteme girdi. Dağıtım mesafelerinin uzaklığı dikkate alınarak soğuk zincir üretime dahil edildi. Baharat, tuz, koruyucu maddeler (lezzet artırıcılar, etin dökülmesini ve bozulmayı önleyenler) gibi kimyasallar standart hale getirilip her üretimde kullanılma zorunluluğu getirildi. Üretimler her gün Alman veterinerlerinin kontrolü altına girdi. Almanya’da yeni bir sanayi doğdu. Almanya’da 500’e yakın, tüm Avrupa’da 800’e yakın döner fabrikası bulunuyor. Fransa, Hollanda, Belçika, Avusturya, Polonya, Danimarka, İsveç gibi ülkelerde de tüketim artıyor. Alman İstatistik Kurumu’nun verilerine göre Almanya genelinde 25 bin döner satış noktasında, günde 20 milyon porsiyon döner tüketiliyor.