3 sektör yüksek vergiyle katma değer şampiyonu

TALİP AKTAŞ

İSTANBUL - Türkiye’nin dev sanayi kuruluşlarının yarattığı katma değere, yüksek vergiler damgasını vuruyor. 500 Büyük Sanayi Kurulu (BSK) içinde yer alan 4 sigara üreticisi 2013 yılında 3 milyar liralık üretimden satış rakamına karşılık, bunun 7 katından fazlasını ifade eden 21.7 milyar lira büyüklüğünde brüt katma değer yarattı. Verilerini açıklayan alkollü içecek üreticisi 2 şirkette de üretimden satışlar toplamı 4.2 milyar lira iken, brüt katma değer toplamı 6.3 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Ancak bu tablo, Türk sanayisi için arzulanan yüksek katma değerli üretimi ifade etmiyor. Zira, bu olağanüstü katma değer üretiminin ana unsurunu ücretler ve kar değil, devletin sigara ve alkollü içeceklere uyguladığı yüksek oranlı vergiler oluşturuyor. Nitekim, her iki sanayide de brüt katma değerin yüzde 94 gibi oldukça yüksek bir oranını, devlete ödenen KDV ve ÖTV miktarı oluşturuyor.

Türkiye, sanayide miktar ve oransal olarak en yüksek brüt katma değeri ‘düşük teknoloji’ yoğunluklu sektörlerden elde ediyor. 500 Büyük Sanayi Kuruluşu’nun (BSK) faaliyet gösterdiği sektörlerden sigara ve alkollü içecek sanayi ile akaryakıt-LPG sektörü brüt katma değer üretiminde açık ara ilk sırayı aldı. Nedeni ise bu üç sektörün ürettiği ürünler üzerindeki yüksek vergi oranları… 

İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) açıkladığı Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu araştırmasındaki verilere göre, madencilik ve taşocakçılığı ile elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretimi ve dağıtımı hariç olmak üzere 26 sektördeki 470 şirketten 186’sını ‘düşük teknoloji yoğunluklu’, 163’ünü ‘orta düşük teknoloji yoğunluklu’ 109’unu da ‘orta ileri teknoloji yoğunluklu’ üretim gerçekleştiren firmalar oluşturdu. ‘Yüksek teknoloji yoğunluklu’ üç sektörde faaliyet gösteren şirket sayısı ise 12 ile sınırlı kaldı. Değerlendirmeye alınan 470 şirketten düşük ve orta düşük teknolojili yoğunluklu üretim yapan 349’u toplam katma değerin yüzde 80’ini üretirken, orta ileri teknoloji yoğunluklu şirketlerin katma değer üretimindeki payı yüzde 17.8, yüksek teknoloji yoğunluklu şirketlerin payı ise yüzde 2.6 olarak belirlendi. 

Katma değerin yüzde 94’ü vergi 

DÜNYA’nın hesaplamalarına göre, üretimden satışlara göre en fazla brüt katma değer üreten sektörler arasında ilk sırayı yüzde 700 ile sigara sanayii aldı. Sigara şirketlerini yüzde 149.2’lik oranla içecek sektörü izlerken, bu sektörde sınıfl andırılan alkollü içecekler grubunda söz konusu oran yüzde 341.1 oldu. Alkolsüz içecekler grubunda brüt katma değerin üretimden satışlara oranı yüzde 17.9’da kaldı. Sıralamada üçüncülüğü yüzde 67.4’le akaryakıt ve LPG üreten kuruluşları kapsayan rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı aldı. Başta sigara olmak üzere, satışlarına oranla en yüksek katma değer üreten üç sektörün, yüksek ÖTV ve KDV oranına tabi ürünleri olması dikkati çekti. Nitekim bu gruptaki sigara üreticilerinin satışlarının toplamı 3 milyar TL düzeyindeyken, brüt katma değeri 21.3 milyar lirayı buldu. Bu rakamın sadece 1.2 milyar liralık bölümünü net katma değer, 20 milyar liranın üzerindeki bölümünü ise devlete ödenen ÖTV, KDV oluşturdu. Diğer bir ifadeyle sigara üreticilerinin 2013’te ürettiği toplam brüt katma değerin yüzde 94’ü devlete ödenen vergilerden oluştu. 
Benzer tablo alkollü içecek ve akaryakıt-LPG üretiminde de gözlendi. Rafine edilmiş petrol ürünler imalatı sektörü, elde ettiği toplam 34 milyar dolarlık brüt katma değer içinde yüzde 94.1 oranına karşılık gelen 32 milyar liralık bölümü ÖTV ve KDV olarak ödedi. Böylece 470 sanayi kuruluşunun 2013’te yarattığı 120.3 milyar liralık toplam brüt katma değerin yüzde 47’lik bölümünü sigara, alkollü içecek ve akaryakıt üretimi gerçekleştiren düşük ve orta düşük teknolojili sektörler üretti. Bu oranın yüzde 43’lük bölümünü de ÖTV ve KDV oluşturdu. 2013’te imalat sanayiindeki 470 büyük şirketin üretimden satışlarına oranla elde ettiği katma değer ortalaması yüzde 34 olarak belirlendi. Söz konusu oran, çimento cam ve seramik şirketlerinin ağırlıkta olduğu diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı sektöründe yüzde 33.2, mobilya sektöründe yüzde 32.3 ve basılı medya sektöründe yüzde 29.4 düzeyinde gerçekleşti. Giyim eşyası üretiminde brüt katma değer/üretimden satışlar oranı yüzde 27.4 olurken, silah ve mühimmat alt sektörü de yüzde 63.5’lik yüksek bir oranla dikkati çekti. 

Yüksek teknolojinin de katma değeri düşük 

İleri teknoloji yoğunluklu üretim yapan ilaç, bilgisayar-elektronik ve optik ürünler ile hava taşıtları ve bunlarla ilgili makinelerin üretimi sektörlerinin toplam brüt katma değer/üretimden satışlar ortalamasının, 500 BSK ve 470 imalat sanayi kuruluşu ortalamalarının altında kalması ise dikkat çeken bir diğer unsur olarak öne çıktı. Bu kategoride satışlarına oranla ilaç sanayii yüzde 35.4 ve hava taşıtları ile ilgili makine imalatı yüzde 46.7 brüt katma değer elde ederken, ileri teknoloji grubunun ortalamasını aşağıya çeken sektör, bilgisayar- elektronik sanayi oldu. Bu gruptaki 3 büyük şirketin ürettiği katma değer/ üretimden satışlar oranı yüzde 25.2'de kaldı.

Net katma değerde ilk sıra yine sigara sanayiinin 

Maaş-ücretler ile ödenen faizler ve milli gelir anlamında kâr toplamını ifade eden ‘faktör fiyatlarıyla net katma değer’in üretimden satışlarda 500 BSK ortalaması yüzde 13.8 olurken, sigara sanayii yüzde 39.6 ile bu kategoride de ilk sırayı aldı. Bu sektörü yüzde 35.4’le madenciliktaşocakçılığı, yüzde 29’la demir ve havayolu taşıtları ve parçaları üretimi, 28.5’le ilaç sanayii izledi. Özellikle yüksek ÖTV ve KDV’ye tabi sektörlerin istisna oluşturan verileri hariç olmak üzere, teknoloji yoğunluklarına göre sektörlerin net katma değer üretimine ilişkin sağlıklı bir analiz olanağı ise mümkün olmadı. Zira, bazı sektörler oldukça az sayıda şirketle temsil edildi ve toplam 238 şirket verilerinin tamamını açıklamaktan kaçındı.

Çalışan başına katma değerde de üç sektör önde 

Çalışan başına yaratılan brüt katma değerde de ilk üç sırayı, yine yüksek vergiye tabi ürünleri üreten üç sektör paylaştı. Çalışan başına sigara sanayii 12 milyon 18 bin TL, akaryakıt-LPG sanayii 3 milyon 507 bin TL ve içecek sektörü 1 milyon 362 bin TL brüt katma değer üretti. Alkollü içecek alt grubundaki çalışan başına brüt katma değer üretimi 3 milyon 40 bin TL olarak belirlendi.