Onlarca üniversitede araştırma altyapısı, 47 ilde Ar–Ge merkezi yok!

İbrahim EKİNCİ

Türkiye’de özel, kamu, üniversite; toplam 800’e yakın noktada Ar–Ge merkezi, teknokent, laboratuvar veya merkezi statüsünde araştırma alt yapısı var. Doğu ve Güneydoğu’nun toplamındaki Ar–Ge merkezi sayısı, Kayseri’deki kadar. Bu iki bölgeyi ‘hiç yok’ noktasından Gaziantep kurtarıyor. Türkiye’de kamu veya vakıf nitelikli 183 üniversite var. Bunların bazılarında 10’a yakın araştırma merkezi varken, onlarca üniversitede araştırma altyapısı bulunmuyor. Kalkınma Bakanlığı verilerine göre üniversitelerde 16'sı tematik olmak üzere 38 yeni araştırma merkezi kuruluyor. 2016 yılı sonu itibarıyla 57 üniversitede merkezi araştırma laboratuvarı kurulumu tamamlanmış durumda, 38’inde ise kurulum devam ediyor.

Kalkınma Bakanlığı’nın üniversiteler ve kamu kurumlarının araştırma altyapıları konusundaki çalışması ile Sanayi Bakanlığı’nın Ar–Ge ve teknoloji geliştirme bölgeleri verileri, Türkiye’nin Ar– Ge haritasını ortaya koyuyor. Bu haritanın ortaya koyduğu tablo genel itibariyle şöyle:

Otomotiv sektörü 85 merkezle bir numara

Türkiye’de özel sektör tarafından kurulan Ar–Ge sayısı 543’e ulaştı. Bakanlığın 500 merkezin bilgilerini içeren analizine göre, en çok otomotiv ve otomotiv yan sanayi konusunda Ar–Ge merkezi var. 68 merkez yan sanayi, 17 merkez otomotiv üzerinde çalışıyor. Böylece otomotiv konulu Ar–Ge merkezi sayısı 85’e ulaşıyor. İkinci sırada 63 merkezle makine ve teçhizat sektörü, 41 merkezle yazılım var.

Doğu ve Güneydoğu illeri Ar – Ge fakiri

Sanayi Bakanlığı açıklamalarına göre Türkiye’deki toplam Ar–Ge merkezi sayısı 543’e ulaşmış durumda. Bakanlığın coğrafi dağılımını verdiği 500 Ar – Ge merkezi ise 34 ilde toplanmış durumda. İstanbul’da 168 Ar-Ge merkezi var. Kocaeli’de 58, Ankara’da 55, Bursa’da 53 Ar-Ge merkezi bulunuyor. Ar – Ge’de İzmir 43 merkezle Bursa’nın gerisinde. Bu büyük il ve Ar – Ge merkezlerinden sonra sahneye 18 merkezle Tekirdağ çıkıyor. 47 ilde Ar–Ge merkezi yok. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesi tam anlamıyla Ar – Ge fakiri. Doğu Anadolu illerinden sadece Malatya’da 1 merkez var. Güneydoğu illerinden Gaziantep’te 5, Adıyaman’da 1 merkez bulunuyor. Bu iki bölgedeki Ar – Ge merkezi toplamı Kayseri düzeyinde. Son dönemde açılan 43 Ar – Ge merkezinin bu tabloyu değiştirip değiştirmediği, yeni harita yayımlanınca anlaşılacak.

15 bin 600 konuda Ar–Ge yapılıyor

Bakanlık verilerine göre 500 Ar–Ge merkezinde 15 bin 590 proje üzerinde çalışıldı veya çalışılıyor. Bu merkezler 5 bin 147 patent başvurusu yaptı, bin 148 patent tescil aldı.

12 yeni teknokentin kuruluşu devam ediyor

Sanayici, araştırmacı ve üniversiteleri buluşturarak teknolojik üretime yönelik yeni ürün ve üretim yöntemleri geliştirilmesini sağlamak amacıyla kurulan Teknoloji Geliştirme Bölgesi sayısı 66’yı buldu. Bunların 54’ü faaliyette, 12’sinin alt yapı çalışmaları devam ediyor. Bu bölgelerin 8’i Ankara, 7’si İstanbul, 4’ü Kocaeli, 4’ü de İzmir’de. Ar – Ge merkezi açısından kötü durumda olan Doğu ve Güneydoğu illerinden Erzurum, Gaziantep, Elazığ, Sivas, Diyarbakır, Malatya, Urfa, Kahramanmaraş, Van, Hatay, Batman’da da teknoloji geliştirme bölgesi var.

Bin 500 akademisyen firması kuruldu

Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde toplamda 4 bin 510 firma faaliyet gösteriyor. Bu anlamda bakıldığında bu kadar sayıda noktada Ar – Ge çalışması var. Teknokentlerdeki firmaların 75’i yabancı veya yabancı ortaklı firmalar. Sanayi Bakanlığı verilerine göre bu merkezlerde akademisyenler tarafından kurulmuş bin 497 firma var. Bu bölgelerde 9 bin civarında proje üzerinde çalışılıyor. 47 milyar TL satış geliri sağlayan teknokentlerdin ihracatı da 2.6 milyar dolar.

Kamu kurumlarının 16 merkezi var

Kamu kurumlarının da 16 araştırma merkezi bulunuyor. Bunlar ağırlıkla TÜBİTAK, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) ve Tarım Bakanlığı’na ait. Tarım Bakanlığı’nın Biyoteknoloji Araştırma Merkezi, Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi, Hayvancılık Araştırma ve Eğitim Merkezi, Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Bitki Islahı ve Generasyon Atlatma Merkezi, Soğuğa Dayanıklılık, Kalite ve Biyoteknoloji Laboratuvarları ile Tohum Gen Bankası faaliyette. TAEK’in nükleer araştırma ve proton hızlandırıcı tesisi var. TÜBİTAK6 araştırma merkezine sahip. Bunlar, bilişim ve bilgi güvenliği ileri teknolojileri, uzay teknolojileri gibi konular da dahil birçok konuda Ar – Ge yapıyor. Bu bölgelerde çalışan firmaların yüzde 54’ü yazılım, bilgisayar ve iletişim teknolojileri konusunda çalışıyor.

ODTÜ 10 merkezle birinci sırada

Üniversitelerdeki araştırma altyapıları ağırlıklı olarak sağlık, havacılık ve uzay, bilgi ve iletişim, makine-imalat, savunma ve nano-teknoloji alanlarında faaliyet gösteriyor. Kalkınma Bakanlığı’nın bilgilerini paylaştığı 185 merkez 183 üniversiteye dağılmıyor. ODTÜ’de 10, İTÜ’de 8, Boğaziçi’nde 5 araştırma merkezi veya laboratuvarı var. 2016 yılı sonu itibarıyla 57 üniversitede merkezi araştırma laboratuvarı kurulumu tamamlanmış durumda, 38’inde ise kurulum devam ediyor. Yine üniversitelerde 76 adet tematik araştırma merkezi faaliyette. 16 yeni tematik merkezin kuruluşu devam ediyor. YÖK verilerine göre Türkiye’deki üniversitesi sayısı 183. Bakanlığın laboratuvar, tematik merkez ve genel amaçlı araştırma altyapısı bilgilerine göre açılması planlanlananlar da dikkate alındığında Türkiye'de 90'a yakın üniversitenin 2018’e de bir araştırma laboratuvarına veya altyapısına sahip olmadan gireceği anlaşılıyor.

Üniversitelerdeki mevcut araştırma merkezlerinde nanoteknoloji konusunda 4, biyoteknoloji konusunda 4, tıp ve sağlık alanında 17, enerji konusunda 9, süper iletkenler konusunda 3, yer bilimleri ve deprem konusunda 5 merkez var.

6 milyar TL'lik kaynak kullanıldı

Toplam araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) harcamaları 2015 yılında 20.6 milyar TL’ye yükseldi. Bu harcamaların gayrisafi yurtiçi hasıla içindeki payı 2015 itibarıyla yüzde 1.06 olarak gerçekleşti. Tam zaman eşdeğeri Ar-Ge personeli sayısı 120 bini aşmıştı.

Ar-Ge harcamalarında özel sektör payı da yüzde 50’ye ulaştı. Kalkınma Bakanlığı tarafından 2000’li yıllardan itibaren üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşları bünyesinde, ulusal ve bölgesel önceliklerle uyumlu, kamu ve özel sektörün ihtiyaçlarını göz önüne alan araştırma altyapılarının kurulması ve geliştirilmesi yatırım programları kapsamında destekleniyor. Bu amaçla 2017 yılı fiyatlarıyla yaklaşık 6 milyar TL kaynak tahsis edildi.

Yatırım programları kapsamında “tematik araştırma laboratuvarları” ve “merkezi araştırma laboratuvarları” olmak üzere iki tür araştırma altyapısı desteği veriliyor. Tematik araştırma laboratuvarları, belli bir bilimsel alanda uzmanlaşıyor.

2016 yılı sonu itibarıyla, devlet ve vakıf üniversitelerinde 99 tematik araştırma laboratuvarı projesi tamamlandı. 62 proje ise devam ediyor. Başta TÜBİTAK enstitüleri olmak üzere çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarında ise 33 proje tamamlandı, 45 proje devam ediyor.

51 yeni araştırma altyapısı kuruluyor

• Ar – Ge merkezi sayısı: 543 Teknoloji geliştirme bölgeleri: 54 (12 bölgede altyapı çalışmaları devam ediyor)

• Üniversitelerin tematik merkez sayısı: 76 (16 yenisi kuruluyor)

• Üniversitelerin araştırma laboratuvarı sayısı: 70 (23 yenisi kuruluyor)

• Kamu araştırma kurumları: 16

• TOPLAM faaliyette: 759

• Kurulmakta olan araştırma altyapısı: 51