Suriye ekonomisinin patronu Esma Esad
“Bayan Esad’ın yükselen Esad etkisi” başlıklı bir haber hazırlayan FT, Suriye’deki paranın patronunun 47 yaşındaki First Leydi olduğunu yazdı. Gazeteye konuşan Suriyeli bir işadamı, Esma Esad’ın gücünü “Ülkenin tamamı artık onun” diye özetledi.
Küresel ekonominin nabzını tutan İngiliz Financial Times, “Bayan Esad’ın yükselen etkisi” başlıklı özel bir dosya hazırladı ve Suriye ekonomisinin yeni patronunu açıkladı: Suriye lideri Beşar Esad’ın 47 yaşındaki eşi Esma Esad.
Bugüne kadar ölen Suriyeli askerlerin ailelerini ziyaret ederek, kanserli çocuklar yararına organizasyonlar düzenleyerek kendini “ulusun anası” olarak konumlandıran First Leydi, 1975 yılında İngiltere’nin başkenti Londra’da doğdu. 2001’de Esad’la evlenip Şam’a taşındığında, “Sadece annelik yap” diyerek hiçbir şeye karışmasını istemeyen kayınvalidesinin gölgesinde bir hayata merhaba dedi.
Evlilik öncesi JP Morgan’da çalışan Esma Esad, bir süre kayınvalidesinin de onaylayacağı turizm, kültür ve eğitim gibi iktidar kavgasına neden olmayacak konularla ilgilendi. First Leydi, 2007’de yardım amaçlı Suriye Gelişim Vakfı’nı (Syrian Trust for Development) kurdu, ki bu vakıf 2011 yılında başlayacak iç savaşta Şam’ın eli ayağı olacaktı.
Esma Esad, 2011’den Suriye ordusunun ülkedeki kontrolü geri aldığı 2016 yılına kadar ortadan kayboldu. 2018 yılı, Esadlar ve Suriye için dönüm yılı oldu. Beşar Esad, o yıl göğüs kanserini yenen eşini artık ülkenin ekonomi yönetimi toplantılarına dahil etmeye başladı. FT, Suriye’nin o günkü durumunu şöyle özetliyor: “Para askeri harcamalar ve kamu ödemelerine gidiyordu. Rusya ve İran’a ciddi borçlar vardı.
Lübnan’da patlak veren ekonomik kriz yüzünden de birçok Suriyeli parasını kaybetmişti. Aralık 2019’da Suriye parası, dolara karşı yüzde 95 değer kaybetmişti. İşte o yıl, Esad rejimi, Suriyeli işadamlarının ‘mafyavari’ dediği yöntemlerle kendisine savaş boyunca destek veren iş dünyasını alaşağı etti.” Eylül 2019… Ülkenin önde gelen işadamları, Şam’daki bir otele davet edildi. “Ya merkez bankasına ABD doları verin ya da serbest kalamazsınız” denildi.
FT’ye göre, o dönemde toplanan mevduat “yüz milyonlarca dolar”dı. Bu dönem, Esma Esad’ın yeniden ortaya çıktığı dönem. Çünkü paralar, ya yardım kuruluşlarının ya da Esadların kontrol ettiği banka hesaplarında toplanıyordu. Esma Esad artık ülkenin resmi ekonomi toplantılarına katılmak yerine kendi yönettiği “gizli ve küçük bir ekonomi konsey”in başındaydı. Bu noktada iki ayrı görüş var.
İlk görüşe göre, Beşar-Esma Esad çift olarak hareket ediyordu. İkinci görüşe göre ise Beşar’ın konseyle bir alakası yoktu. Aileyi yıllardır tanıyan bir işadamı “Kocasının üzerinde inanılmaz bir etkisi var” diyor. Mallarına el konulanlardan biri de Beşar Esad’ın anne tarafından kuzeni Rami Makhlouf’tu. Makhlouf’un sahibi olduğu ülkenin en büyük şirketi Cham Holding ile telekomünikasyon şirketi SyriaTel artık Esma Esad’ın yönetimindeydi.
Buradaki en önemli nokta ise çiftin isimlerinin hiçbir resmi belgede yer almıyor olması! Eyad Hamid adlı araştırmacı “Normal kapitalist bir sistemden bahsetmiyoruz. Kasıtlı bir sistem bu” diyor. FT’ye göre, ülkedeki işadamlarını bir kişi kontrol ediyor: Yassar İbrahim. Resmi görevi, Başkan’ın ekonomi danışmanı…
Gayrıresmi görevi, Esma’nın konseyinin baş aktörü… Esma Esad’ın “özel sektör” sağ kolu Lina Kinayeh… Bir diğer yardımcısı da 2019’kurulan operatör EmmaTel’in sahibi Khodr Ali Taher. (Emma, Esma’nın Londra yıllarındaki lakabı olması sadece bir tesadüf mü?) Suriye Gelişme Vakfı’nın yöneticisi Fares Kellas da bir diğer kritik isim.
Vakfın varlıkları arasında yok yok: Bir üniversite, bir inşaat şirketi, kültürel miras organizasyonu vb. Esma Esad’ın gücünü bir işadamı şöyle özetliyor: “Suriye’nin tamamı artık onun.” Anne babası Londra’da, kardeşleri Şam’da yaşayan Esma Esad’ın İngiliz pasaportu da bulunuyor. İngiltere’nin pasaportu iptal edip etmediği bilinmiyor. Tek bilinen ABD’nin onu ve kocasını yaptırım listesine aldığı… Bir Suriyeli’ye göre, Esma Esad da elde para tutmadan, paraları gayrimenkule yatırıyor.