Emtia ihracatçıları için çanlar çalmaya başladı

Evrim KÜÇÜK - DIŞ HABERLER 

Emtia piyasaları, finans piyasalarının sarsıldığı 2008 yılına geri dönüyor. Güçlü dolar, Çin ekonomisindeki yavaşlama, Yunanistan krizinin etkisiyle birçok emtia ürününün fiyatı ayı piyasasına sürüklendi. Brent petrolü 50 doların altına indi. Bakır 6 yılın en düşük seviyesine geriledi. Şeker 6.5 yılın en düşük seviyesine indi. Altın da 5.5 yılın en düşük seviyelerinde seyrediyor. Spot altın, geçtiğimiz ay görülen ve Şubat 2010'dan bu yana en düşük seviye olan 1.077 dolara yeniden yaklaştı. Bakır yılbaşından bu yana yüzde 19, kalay ve nikel yüzde 30 değer kaybetti. Bünyesinde 19 emtiayı barındıran Thomson Reuters CRB endeksi yüzde 13.5 gerileyerek son 12 yılın en düşük seviyesine indi. GSCI soft emtia endeksi de yüzde 15.6'lık kayıp yaşadı. 

Analistlere göre küresel emtia fiyatlarındaki sert düşüş, dünya ekonomisinde sürmekte olan durgunluğa ve açıkça ekonomik daralma eğilimlerinin gelişmesine işaret ediyor. Analistlere göre ekonomisi emtiaya bağlı ülkeler için çanlar çalmaya başladı. 

Bir ülkenin mal ihracatı içinde emtia ihracatının oranını yüzde 60'ı geçmesi halinde, söz konusu ülke emtiaya bağımlı ülke olarak tanımlanıyor. Gelişmekte olan ülkelerin emtia ihracatı 2009-2010 döneminde 2.04 trilyon dolarken, 2012-2013 döneminde ihracatın büyüklüğü yüzde 57 artarak 3.2 trilyon dolara ulaştı. 2009-10'da 88 olan emtia bağımlısı gelişen ülke sayısı 2012-13'te 94'e yükseldi. Bunların 45'i Afrika, 20'si Latin Amerika ve Karayipler, 19'u Asya ve 10 tanesi de Okyanusya'da bulunuyor. Emtiaya bağımlı gelişen ülke sayısının toplam gelişen ülke sayısı içindeki oranı 2010'da yüzde 66 iken, 2013'te yüzde 71 oldu. Emtianın toplam ihracat içinde payının yüzde 80'i emtia olan ülkeler aşırı derecede emtia bağımlısı olarak nitelendiriliyor. Emtia fiyatlarında son aylarda yaşanan sert düşüşler, emtia bağımlısı bu ülkelerin ekonomisi için ciddi bir tehdit oluşturuyor. 
Gelirleri düşen bu ülkelerin paraları sert düşüş trendi içinde. Ekonomik büyümeleri düşüyor ve beklentiler de aşağı çekiliyor. Yüksek enflasyon yeniden gündemlerinde. Gelirlerin düşmesi, yatırımların da hızını yavaşlatıyor. İç tüketim de zayıflayan gelirle birlikte darbe aldı. Finans kuruluşları ve Dünya Bankası, emtia üreticilerinin zor bir döneme girdiği uyarısı yapıyor. 

Tüketimleri zayıflıyor

Emtia açısından zengin ülkelerde perakende satışlarda artış altı yılın en düşük seviyesine indi. Güçlü dolar ve azalan talebin ihracat gelirlerini düşürmesi, bu ülkelerde tüketicinin cebine de yansıdı. Tüketici harcamalarında yavaşlama en çok Rusya, Brezilya, Kolombiya, Şili ve Güney Afrika gibi ülkelerde kendini hissettirdi. Net emtia ihracatçısı ülkelerde perakende satış artışı mayıs ayında yüzde 2.6 seviyesine indi. Bu, ortalamanın yüzde 2.2 kaydedildiği Ekim 2009 yılından bu yana en düşük büyümeye işaret ediyor. Gelişmekte olan ülkelerin genelinde ise perakende harcamalardaki artış mayısta yüzde 5.9'e indi. Önceki ay büyüme yüzde 6.2 olarak gerçekleşmişti. 
Emtia fiyatlarındaki düşüşün olumsuz etkisini en iyi ortaya koyan diğer bir veri, net emtia ithalatçısı gelişmekte olan ülkelerde ise perakende satışlarda ortalama büyüme yüzde 7.7 ile önemli oranda artış gösterdi. 
Emtia ihracatçısı gelişen ülkelerin görünümü, ekonomisi yavaşlayan Çin'e bağımlı. Çin ekonomisine dair beklentilerin kötüleşmesi emtia ihracatçıları için işlerin daha da zorlaşacağı anlamına geliyor. 
Uzmanlara göre, Çin'de yapılan devalüasyonun hammadde fiyatlarında daha da gevşemeye neden olacak. Özellikle başlıca emtia ürünlerinin fiyatının daha da baskı altına girecek olması analistlere göre emtia ihracatçılarının gelirini daha da aşağı çekecek. 

Mayısta gelişen ülkelerin ihracatı yıllık bazda yüzde 13.8 gerilemişti. İhracatta en büyük düşüşü Rusya, Kolombiya ve Peru gibi kilit önemdeki ürünleri satın ülkeler yaşadı. 

Rusya'nın yanında Nijerya, Venezuela ve Suudi Arabistan petrol ihracatına son derece bağımlı ekonomiler. Bir diğer büyük emtia üreticisi Brezilya. Asya pasifik ülkeleri de önemli emtia üreticilerinden ve düşük fiyatlar bu bölgede de ekonomik görünümü bozuyor. 

Önde gelen emtia üreticilerinde ekonomik görünüm bozuluyor 

* Avustralya
(Demir cevheri, altın, kömür) 

Düşük emtia fiyatları Avustralya'nın başını ağrıtıyor. Emtia ihracatına önemli ölçüde bağımlı olan Avustralya hükümeti, kaynak ihracatı gelirlerinin yılın ilk yarısında yüzde 11 azalarak 128 milyar dolara indiğini tahmin ediyor. Ülke dünyanın ikinci büyük demir cevheri üreticisi olmasının yanında, Çin ve Endonezya'nın ardından ikinci büyük altın ve kömür üreticisi. Azalan geliri nedeniyle ülke 1991 yılından bu yana ilk kez karşı karşıya kaldığı resesyonu önlemem için mücadele veriyor.  Yeni Zelanda ve Avustralya'nın parası da bu yılın en kötü performans gösterenleri arasında. Her iki para birimi de son altı yılın en düşük seviyesine indi. Uzmanlar, paralarda değer kaybının süreceğini düşünüyor. 

* Malezya 
(Petrol, kauçuk, palm yağı) 

Asya'nın en büyük petrol ve doğalgaz ihracatçılarından. Ülke, gelirinin yüzde 30'unu petrol satışından elde ediyor. Petrol fiyatlarındaki sert gerileme ekonomi üzerinden ciddi bir baskı yaratıyor. Ülkenin ekonomisinde enerjinin yanında palm yağı ve kauçuk önemli bir yer tutuyor. Güçlü doların emtia piyasalarında talebi azaltması Malezya'nın parasına ağır bir darbe indirdi. Ülkenin parası 1998 yılından bu yana en düşük seviyesine geriledi. Şu sıralar 1 dolar 4.11 ringit alıyor. Ringitin yılbaşından bu yana dolar karşısında değer kaybı yüzde 15’i buldu. Ülkenin parasındaki değer kaybının enflasyonu körüklemesinden endişe duyuluyor.  Ayrıca döviz rezervi de 100 milyar dolar sınırının altına inebileceği belirtiliyor. 

* Tayland 
(Pirinç, kauçuk) 

1997'de parasındaki çöküş nedeniyle Asya krizini tetikleyen Tayland bir kez daha ciddi bir para krizinin eşiğinde. Nedeni ise emtia fiyatlarındaki çöküş, en önemli pazarı Çin'in yavaşlaması ve Fed'in faiz artırmaya hazırlanması. Tayland dünyanın en büyük pirinç ihracatçılarından. Tayland'ın 2015/16 sezonunda 19.8 milyon ton pirinç üretmesi bekleniyor. Fakat fiyatlar son ayların en düşük seviyesinde. Bir diğer önemli ihracat ürünü kauçun fiyatı da geriliyor. Azalan talep nedeniyle ihracatta bu yıl yüzde 4 düşüş beklentisi var. Gelirlerin azalması tüketimi vurdu. Ülkede tüketici güveni son 14 ayın en düşük seviyesinde. Hükümet yüzde 3 büyüme beklentisini aşağı çekti. Ekonomik büyümenin bu yıl yüzde 2.5-2.9 aralığında kalması bekleniyor.

* Endonezya 
(Kömür, palm yağı)

İhracatının üçte ikisini emtia ürünlerinin oluşturduğu Endonezya için de düşük fiyatlar ciddi bir sorun yaratıyor. Yüksek enflasyon nedeniyle bu ülkenin faiz indirimleriyle ekonomisini canlandırma şansı çok da güçlü değil. Ülkenin parası rupi son 16 yılın en düşük seviyesinde ve bu ülkenin kırılganlığını artıran büyük cari açığını da daha tırmandırıyor. Ülkenin en önemli ihracat pazarı Çin. bu ülkeye en çok kömür ve palm yağı satışı yapılıyor. Ancak talepteki azalmayla Endonezya'da büyüme, yılın ilk çeyreğinde beş yılın en düşük seviyesine indi. Emtia ihracatından elde edilen gelir geçtiğimiz yıl ülkenin toplam gelirinin yüzde 21'ini  oluşturmuştu.

* Güney Afrika 
(Altın, platin, demir cevheri)

2009 yılından bu yana baskı altında kalan Güney Afrika ekonomisi de sıkıntıda. Madencilik sektörü ülkenin GSYH'sinin yüzde 7'sini oluşturuyor. Kömür, altın, demir cevheri ve platin gibi metaller ile minerallerin ihracatı ülkenin fiziki mal ihracatının yüzde 53'üne denk geliyor. Bu nedenle emtia fiyatlarındaki düşüş sektörü tehdit ediyor. Bu yıl ekonomik büyümenin yüzde 2'nin altında kalması bekleniyor. Ülkenin parası rand son 14 yılın en düşük seviyesine gerilemiş durumda ve ülkenin cari açığı giderek artıyor. Standard Bank, cari açığın bu yıl yüzde 5.2, gelecek yıl yüzde 5.3'e ulaşmasını öngörüyor. Ayrıca geçtiğimiz ay faiz oranlarını 25 baz puan artıran merkez bankasının, 2016'nın ilk yarısının sonuna kadar faizleri mevcut seviyede tutacağını tahmin ediyor. 

* Gana 
(Altın, kakao, petrol)

Afrika'nın gelişmekte olan ülkelerinden Gana'nın yıllık ihracatı 16.5 milyar dolar büyüklüğünde ve bunun yüzde 44'ünü altın, yüzde 18'ini petrol ve yüzde 15'ini kakao oluşturuyor. Emtia fiyatlarındaki düşüş ekonomiyi baskılıyor. Mali kriz ve düşük emtia fiyatlarıyla boğuşan ülkenin artan nüfusuna yeni iş imkanları yaratmak için yılda yüzde 8 büyümesi gerekiyor. 2015 yılı büyüme tahmini ise yüzde 3.9. Ülkenin parası yılbaşından bu yana yüzde 30 eridi. Petrol ürünlerine yapılan yüksek zamlar nedeniyle tüketici fiyatları enflasyonu temmuzda yüzde 17.9 olarak gerçekleşti. Gıda fiyatları enflasyonu yüzde 24.6 civarında. 

* Demokratik Kongo Cumhuriyeti
(Bakır) 

Orta Afrika'da 2.344.858 km kare yüzölçümüne sahip bu ülke, kıtanın en büyük emtia ihracatçılarından. Ülkenin toplam  ihracatı içinde işlenmiş bakırın oranı yüzde 40, ham bakırın oranı da yüzde 16. Bakır fiyatlarının yılbaşından bu yana yüzde 20'ye yakın oranda değer kaybetmesi ülkenin gelirini vurdu. Önemli bir diğer ihraç ürünü de, geçtiğimiz yıldan bu yana fiyatı yüzde 50'den fazla düşen petrol. Ülkenin toplam ihracat gelirinin 4.3 milyar dolar olduğu göz önüne alındığında gelirinin dibe vurduğu anlaşılıyor.  

* Suudi Arabistan
(Petrol) 

Petrol fiyatlarının son 5.5 yılın en düşük seviyeleri olan 50 doların altına gerilemesi, Suudi Arabistan ekonomisini vurdu. Bütçesini 105 dolarlık ortalama petrol fiyatına göre hazırlayan Araplar, 49 doları görünce paniğe kapıldı. Dünyanın en büyük ham petrol üreticisi ve ihracatçısı olan Suudi Arabistan, gelirlerindeki düşüş nedeniyle yıllar sonra ilk kez tahvil ihraç ederek, para bulmaya çalışacak. Suudi Arabistan’ın yeni kralı Selman bin Abdülaziz el-Suud, bu yıl sonuna kadar toplamda 27 milyar dolarlık tahvil ihraç etmeye hazırlanıyor. Suudi Arabistan Merkez Bankası Başkanı Fahad el-Mübarek, Temmuz’da devlet iç borçlanma senediyle 4 milyar dolar topladığını açıkladı. Bu ay gerçekleşecek ikinci tahvil ihracında tutar 5.3 milyar dolar, vade 7 ile 10 yıl arasında olacak

* Rusya 
(Petrol, doğalgaz) 

93 milyar varillik petrol rezervleri ile dünyadaki toplam petrol rezervlerinin yüzde 5.5’ine sahip olan Rusya için petrol ve doğal gaz gelirleri kritik önemdedir. Toplam ihracatının yaklaşık olarak yüzde 75’i petrol ve gaz ihracatından oluşan Rusya’nın bütçe gelirlerinin yüzde 53’e yakını da yine petrol ve gaza dayalı. Petrol gelirlerinin GSYİH içindeki payı ise %13.5. Yaptırımlar ve petrol fiyatlarındaki düşüş ülke ekonomisini darboğaza soktu. Rusya ekonomisinde daralma yılın ikinci çeyreğinde derinleşti. Yılın ilk çeyreğinde yüzde 2.2 küçülen Rus ekonomisi ikinci çeyrekte geçen yılın aynı dönemine yüzde 4.6 ile 2009 yılından bu yana en sert küçülmeyi yaşadı. Rus hükümeti yılın tamamında yüzde 3 daralma bekliyor. Londra'daki Rabobank döviz stratejisti Piotr Matys, ancak yılın üçüncü çeyreğine dair görümünün bozulmasının daha da önemli olduğunu belirtiyor ve yerel bankaların dış fonlanma kaynaklarına erişiminin zor olduğu bir ortamda, merkez bankasının parasal gevşeme döngüsünü sonlandırması gerekebileceğini söylüyor. 

* Hindistan
(Pamuk) 

Emtia fiyatlarındaki düşüş Hindistan ekonomisinde yumuşak inişe neden olabilir. Çin'deki devalüasyonun bu ülkenin ihraç ürünlerini daha cazip hale getirmesi Hindistan'ın rekabet gücünü azaltabilir. India Ratings'e göre, 2014-15'te Hindistan'ın Çin'e ihracatı yıllık bazda yüzde 19.5 azalarak 11.9 milyar dolara indi. Değeri 1 milyar doların üzerinde olan ihraç kalemleri arasında pamuk, bakır, mineral yakıtlar, petrol ve organik kimyasallar bulunuyor. Hint mallarına Çin talebinin daha da düşmesi ve emtia fiyatlarının zayıf olduğu ortamda bunun Hindistan ekonomisi için olumsuz olacağı belirtiliyor. Bu arada, küresel pamuk fiyatlarındaki düşüş ülkenin üretimini tehdit ediyor. 2013/14 sezonunda 40 milyon balyaya ulaşan üretimiyle dünyanın ikinci büyük pamuk üreticisi olan Hindistan'da bu yıl yüzlerce çiftçi pamuk fiyatlarındaki düşüşe karşın dolar nedeniyle üretim maliyetlerinin artmasından dolayı uğradığı zarar nedeniyle intihar etti. 

* Brezilya
(Şeker, soya fasulyesi, kahve, petrol) 

Düşen emtia gelirleri nedeniyle son 25 yılın en kötü resesyonu ile karşı karşıya. Latin Amerika'nın bu en büyük ekonomisi şeker, soya fasulyesi ve kahve ihracatçısı. Aynı zamanda petrol de ihraç ediyor ve devlet kontrolündeki Petrobras gibi enerji şirketleri borsasında önemli bir ağırlığa sahip. Ülkenin en büyük ihracat kalemlerinden biri de, fiyatı son yıllarda adeta çakılan demir cevheri. Emtia fiyatlarındaki düşüş Brezilya Reali'ni son 12 yılın en düşük seviyesine çekti. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Moody's beklenenden zayıf ekonomik performans nedeniyle ülkenin notunu 'Baa2'den 'Baa3'e çekti. Moody's ekonominin bu yıl resesyona girmesini, gelecek yıl yerinde saymasını ve 2017-2018'de yıllık yüzde 2 civarında büyümeyle kademeli olarak toparlanmasını bekliyor. IMF de Brezilya ekonomisinin bu yıl yüzde 1.5 daralmasını bekliyor. 

* Şili 
(Bakır)

Önde gelen bakır üreticilerinden. Ülke ekonomisi, ihracatının neredeyse yarısını oluşturan bakır gelirine bağımlı ve bu metalden elde edilen gelirin azalması ekonomiyi yaralamaya başladı. Yıllarca düşüş eğiliminde olan işsizlik yeniden yükselişe geçti. Şili'nin yurt dışına yaptığı sevkiyatların dörtte biri Çin'e yapılıyor. Çin, aynı zamanda dünyanın en büyük bakır işletmelerinden biri olan Codelco'ya da ev sahipliği yapıyor. Ancak Çin'in talebenin yavaşlamasıyla Şili de hız kesti. Geçtiğimiz ay sanayi üretimi madencilik sektörünün etkisiyle yıllık bazda yüzde 1.2 geriledi. Temel metal, gıda-içecek ve kağıt üretim endeksi yüzde 3.3 daraldı. BBVA bu yıl ekonomik büyümenin yüzde 2.9 olmasını, azalan gelirler nedeniyle cari açığın GSYH'ye oranın yüzde 2.8'e yükselmesini bekliyor. 

* Meksika
(Gümüş, petrol) 

Ekonomisi emtia fiyatlarındaki çıkıştan önce ve düşüşten sonra olmak üzere ikiye ayrılıyor. Ülke önemli emtia ihracatçısı. Yıllık 349 milyar dolarlık ihracatının yüzde 14'e yakını petrol. Yılda 5.400 ton ile dünyanın en büyük gümüş üreticisi olan Meksika'nın toplam ihracat içinde yüzde 1.3 paya sahip gümüş ihracatının tutarı ise 4.5 milyar dolar civarında. Petrol fiyatlarının bir yılda yüzde 50'den fazla değer kaybetmesi ve gümüş fiyatlarını birkaç yıl önce yaklaştığı 50 dolar/ons seviyesinden 15 doların altına gerilemesi ekonomiyi baskılıyor. Meksika Merkez Bankası, 2015 GSYH artışı beklentisini yüzde 2-3 seviyesinden yüzde 1.7-2.5 düzeyine indirdi. Ülkenin parası da rekor düşük seviyelere geldi. Fakat merkez bankası enflasyonun yüzde 3'ün altında kalması nedeniyle tüketimin çok etkilenmesini beklemiyor ve gerekirse tedbir alabileceğini bildiriyor. 

* Peru
(Bakır) 

Metal fiyatlarının erimesinin önemli kurbanlarından biri Peru. Önemli bir bakır üreticisi olan Peru'nun ihracatının yüzde 50'sini cevher ve mineraller oluşturuyor. Gıda ülkenin ihracatında yüzde 21, mineral yakıtlar yüzde 12 paya sahip. Bu de emtia fiyatlarındaki düşüşte Peru'yu kırılgan bir ülke haline getiriyor. 2013 yılında yüzde 7 olan GSYH artış hızı bugün yüzde 1'lere inmiş durumda. Emtia fiyatlarının fırladığı ve parasının değerlendiği döneminde yılda 216 milyar dolarlık büyüklüğe ulaşan yatırım patlaması da son buldu. Azalan ihracat geliri borsasında da hissediliyor. Son üç yılda Peru'nun borsasının değeri üçte bir düştü. 

* Kolombiya 
(Kahve, petrol) 

Kahve denince akla ilk gelen ülkelerden Kolombiya'nın ekonomik görümü de iç açıcı değil. Dünyanın üçüncü büyük kahve üreticisi olan Kolombiya, aynı zamanda önemli bir petrol ürünleri ihracatçısı. Kömür, nikel ve zümrüt de ülkenin ihraç ürünleri arasında. Emtia fiyatlarındaki düşüş bu ülkenin ekonomisini de sarsıyor. Fiyatlardaki düşüş yatırımların ve tüketici harcamalarının gerilemesini yol açtı. İşsizlik oranı da artıyor. Parası da dolar karşısında değer kaybeden ülkede enflasyonist baskılar büyümeye başladı.

* Venezuela
(Petrol)

petrol şoku yaşıyor. Dünyanın en büyük petrol rezervlerinin üzerinde oturan Venezuela, petrol fiyatlarında meydana gelen düşüşten diğer büyük petrol üreticilerine göre bir darbe aldı. Ülkenin ihracatının yüzde 96'sını ham petrol oluşturuyor ve son 14 ayda petrol fiyatlarının yarı yarıya azalması nedeniyle ülkenin geliri son iki yılın 79 milyar dolar olan ortalamasının 36 milyar dolar altına indi. Faturalarına ödeyemez hale gelen ülkede resmi olmayan rakamlara göre enflasyon yüzde 100'ün üzerine çıktı ve dünyadaki en yüksek seviyeye ulaştı. Geçtiğimiz yılın ülkenin ithalatı yüzde 22 geriledi. Bu yıl düşüşün üçte bir oranında olması bekleniyor. Yatırımlar, özellikle söz verilen konut yatırımları yapılamıyor. Bank of America Merrill Lynch, 2015'in ilk beş ayında hükümet harcamalarının yıllık bazda yüzde 24 gerilediği tahmininde bulunuyor. Petrol fiyatlarının düşük seviyede kalması halinde Venezuela'nın ciddi oranda devalüasyona gidebileceği belirtiliyor. 

ABD 
(Mısır, buğday, soya) 

Metal ve petrolün yanında tarımsal emtia fiyatlarındaki düşüş ABD'li çiftçileri köşeye sıkıştırmaya başladı. Dünya üretimin artması, buna karşın talebin azalması buğday ile mısırın fiyatını aşağı çekince dünyanın lider mısır ihracatçısı ABD'de çiftleri zor günler bekliyor. Mısır fiyatları 2012 yılındaki rekorunun yarısının bile altına inmiş durumda. 2012'de mısır çiftçileri için ortalama 175 bin 079 dolar olan hane halkı geliri 2014'te 55 bin dolara geriledi. ABD Tarım Bakanlığı ülkenin bu yılki tarımsal ürün ihracatından elde edeceği gelirin yüzde 32 azalarak 74 milyar dolara ineceğini öngörüyor. Güçlü doların dünyada tohum ve gübre talebini azaltması da Amerikan tarım ekipmanları ve 'agribusiness' şirketleriniz vurdu. Ekipman üreticisi Deere & Co. yılın ilk yarısında gelirinin yüzde 30 azaldığını bildirdi.