3 il yarışıyor

İbrahim EKİNCİ

İSTANBUL - Türkiye ile İran arasındaki ekonomik ilişkilerin gelişmesi en çok üç ilde heyecan yaratıyor. Bunun nedeni, masadaki konulardan birinin bir 'serbest bölge' kuruluşu olması... Bu üç il Iğdır, Van ve Ağrı. Aslında dört il demek gerekiyor çünkü İran'a sınırı olan dördüncü il Hakkaki. Ancak Hakkari'de bu konuda çok istekli bir yerel çalışma olmadığı anlaşılıyor. Buna karşın diğer üç il arasında adeta yarış var. Çünkü, TOBB Başkanı Hisarcıklıoğlu'nun "Ortadoğu'nun en büyük projesi olacak" dediği bu serbest bölgeyi çeken il ihya olacak.

Van, Iğdır ve Ağrı'nın İran - Türkiye serbest bölgesi için yarışının nedeni bu. Her üç il de yer belirlemiş durumda. Lobi çalışmaları yapıyorlar. Belirlenen yerleri heyetlere gezdirdiler. Ankara'da vekilleri devreye koydular. İran'da etkili olan Tebrizli vekiller bile Iğdır için devreye girdi.

İran - Türkiye serbest bölgesi için yer bulan, hatta altyapı hazırlayan bu iller konuyu takip ediyorlar. Van'ın arazisi Saray ilçesine bağlı Kapıköy'de. Yüzde 80'i Hazine'ye ait 780 bin dönümlük arazinin karşısında bir İran kapısı yer alıyor. Ağrı'nın arazisi Doğubeyazıt'ta. 10 bin dönümlük Hazine arazisi için çalışan Ağrılılar'ın en önemli kozu Gürbulak Kapısı'nın da bölgede olması. Iğdırlılar Aralık ilçesi Borualan'da 173 bin dönümlük Hazine arazisini düşünüyor. En büyük kozları İran'dan Tebriz milletvekillerinin 'Azeri' olduğu için Iğdır'ı istemesi.

Serbest bölge konusu ilk olarak Ekim 2009'da Başbakan Erdoğan'ın İran ziyaretinde gündeme gelmiş, ticarette ulusal paraların kullanılması, yatırım kolaylıkları, gümrüklerin indirilmesi, hatta gümrük birliği gibi daha ileri işbirliklerinin yanı sıra bir serbest bölge (ve ticaret şehri) kurulması konusunda mutabakata varılmıştı. Bu yaklaşım sonrası çalışmalar başlamış, İran'dan heyetler gelerek yer seçeneklerini incelemişti.

İran'a ambargoyu sıkılaştırmak isteyen ABD'nin aksi yönde bastırmasına karşın İran'la ticaretini artırma konusunda kararlı bir tablo çizen hükümetin serbest bölgenin yeri konusunda kesinlik belirten bir açıklaması henüz olmadı. Ancak bölge illeri büyük heyecan içinde. Çünkü daha şimdiden bölgede yatırım yapmak istediğini duyuran önemli şirketler var. İranlı otomotiv şirketleri bunların başında geliyor. Türkiye ile İran arasında bölgeye ait bir global otomobil markasının üretimi konusunda da isteklilik belirtilmişti. İki ülke de otomotivde önemli üreticiler. Bunu yapabilecek güçleri var.

İran heyeti iki kez geldi

Ankara'da milletvekillerini ve bütün etki olanaklarını devreye koyan talipli illerin gösterdikleri yerleri heyetler gezdi, görüş oluşturdular. Serbest bölge kuruluşuna İran tarafı da büyük önem veriyor.

İran Sanayi ve Madenler Bakanı Ali Akbar Mehrabian, otomotiv, alüminyum ve demir-çelik alanında faaliyet gösteren İranlı şirketlerin yöneticileri ile birlikte gelerek, ilerde Azerbaycan ve Ermenistan'ın da dahil edilebileceği belirtilen serbest bölge projesi için görüşmeler yaptı. Yine İran İslam Cumhuriyeti Serbest Sanayi Bölgelerinden Sorumlu Genel Müdür Danışmanı İraj Movafagh de nisan ayında Türkiye'ye gelerek Van'ın Saray ilçesindeki Kapıköy sınırı ile Başkale ilçesindeki Gelincik sınırı ve Iğdır'da gösterilen bölgede inceleme yapmıştı. Sınır ticareti anlaşmasını Türk tarafı onaylayarak İran'a göndermiş durumda. İran tarafı henüz bu anlaşmayı onaylayarak Türkiye tarafına iletmediği için sınır ticareti başlayamadı. Ortak sanayi bölgesine ilişkin çalışmalar son aşamaya gelmiş durumda.

"Ortadoğu'nun en büyük projesi"

Serbest bölgenin hukuki zeminin iki ülke arasındaki Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Ticaret Anlaşması (ECOTA) oluşturacak. TOBB Başkanı Rifat hisarcıklıoğlu, projenin önemi hakkında şu değerlendirmeyi yapmıştı: "İran ile Türkiye arasındaki ortak serbest bölge çalışması hızlandırılmalı ve somutlaştırılmalı. İran'ın kendi sınırlarında uyguladığı enerji fiyat politikalarıyla, Türkiye sınırları içerisinde bir serbest bölge kurulmasının hayata geçirilmesi Ortadoğu'nun en büyük projesi olacaktır" diye konuştu.

REKABET EDEN ÜÇ İLİN ODA BAŞKANLARI NE DİYOR?

Yer hazır, helikopterle gezdik, çok beğendiler

Van Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Zahir Kandaşoğlu: Çalışmalarımız oldu. Sanayi Bakanı Nihat Bey, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği'nden yetkililerin de olduğu bir heyetle geldi. Mayıs ayında bizim düşündüğümüz bölgeye helikopterle gittik.

Keşif oldu. Saray Kapıköy'de. Bakan bey müsait gördü. Heyet de çok olumlu görüş bildirdi. Coğrafya çok güzel. Tabii siyaset işin içine girdi, ne olur bilmiyorum. Iğdır, Ağrı olsun diyenler var. İran tarafı Iğdır için olsun demiş. İğdır halkı Azeri diye. Bizim gösterdiğimiz yere demiryolu bağlantısı var. Gümrük kapıları hazır. Haritaları Van Valiliği'nde, Özel İdare'de var. Arazinin yüzde 80'i Hazine'ye ait. 780 bin dönümlük yer. Kamulaştırma bedeli düşük. Metrekaresi 10 - 12 kuruş. İpekyolu içinden geçiyor. Diğer bölgeleri de gezdi heyet. Bizim tarafta Saray Kapıköy, İran tarafında Khoy Kapısı var. İran'la bizim kapı arasında 48 kilometre. Son günlerde aldığımız bigiye göre İran'da Tebriz milletvekilleri Iğdır olsun istiyormuş. Halkı Azeri diye böyle bir polemik yaptılar. Bir daha bakalım demişler.

Hakkari'de yer belli değil

Hakkari Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Ahmet Şen, bu konu ile ilgili çalışmaların kendilerine yansımadığını, dolayısıyla çalışmaların da bir aşamaya gelmediğini söyledi. Şen, "Kapı yapılacaktı. Anlaşması var. Bize gelen giden yok. Yerden çok bir şey yok. İsterlerse tabi gösterebiliriz" dedi. Edinilen bilgilere göre serbest bölge için bu ilde düşünülen yer Sero bölgesi.

Bakan Çağlayan'a çalışmamızı sunduk, Ankara'da takipteyiz

Ağrı Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Mehmet Erat: Sayın Bakan Zafer Çağlayan'la görüştük. İran'la sınır konusunda en önemli nokta Ağrı'ya bağlı Doğubeyazıt'tır. Ağrı - Gürbulak kapısı 130 kilometre, Doğu Beyazıt - Gürbulak 25 kilometre. Karşısında Maku denilen bir İran ili var. Orada da serbest bölge var. Bizim istediğimiz Doğu beyazıt, aynı zamanda Ortadoğu'nun batıya açılan kapısı.

İhracatımız da çok iyi. Sınırda her İranlının cebinde TL, bizim tarafta her Ağrılının cebinde Tümen vardır. Yer tespitini geçen yıl yaptık. Altyapısını hazırladık. Bakan Çağlayan'a çalışmamızı sunduk. Bakıyoruz dedi. Bizim gösterdiğimiz bölgeyi de gezdiler, gördüler. 10 bin dönüm, Hazine arazisidir. Biz de valilik, belediye başkanlığı, milletvekilleri çalışıyoruz. şu an Ankara'dayız. Konularımızdan birisi de budur.

İran'dan geldiler baktılar yerimiz uygun, burda olmalı

Iğdır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Kamil Arslan: Serbest bölge konusunda bir açıklama yaptık. Siyasiler bozmazsa en uygun yer Iğdır'dır. İran'dan da geldiler, baktılar. Yerimiz var. Aralık'ta Borualan diye bir yerimiz var, orayı düşünüyoruz. 173 bin dönüm hazine arazisi var. Aras Nehri'nin kenarı. İran tarafıyla bir elmanın iki yarısı gibidir. İran bizi istiyor, tamamdır diyor. Bizim gelen heyet de uygun gördü. Üç devlete komşuyuz. Borualan kapısı yeni açılacak. Rakım 850 metre. Gelen heyet Hakkari'ye de gitti, çamura battılar. Hopa Limanı'na yakınız. Biz de konuşu gündemde tutuyoruz ama bizim 1 AKP milletvekilimiz var, Ağrı'nın 5-6. Vanlı Bakan Hüseyin Çelik var. Tabii onlar illeri için çalışıyorlar. Bizim il olarak kişi başına gelirimiz 730 doların altında. Bunun dikkate alınması lazım.

19 serbest bölge var

Türkiye'de serbest bölgeler ihracata dayalı yatırım ve üretimi teşvik etmek amacıyla 1987'de kurulmaya başlandı. Bu bölgeler mevzuatında zamanla bazı değişiklikler yapılsa da genel avantajlarını koruyorlar. Türkiye'de halen 19 serbest bölge faaliyet gösteriyor.

Bu bölgeler şöyle: Mersin, Antalya, Adana-Yumurtalık, İzmir (Ege), Denizli, İzmir Menemen, İstanbul Atatürk Havalimanı, İstanbul Deri, İstanbul Trakya, Avrupa, Kocaeli, Tübitak-Mam, Bursa, Trabzon, Rize, Samsun, Mardin, Gaziantep ve Kayseri. İran'la serbest bölge çalışmasının Türkiye'de faaliyette olan serbest bölgelerle aynı statüde olup olmayacağı henüz belirsiz. Çünkü sınır ticareti de telaffuz ediliyor. Bu bölgenin ikili anlaşmalara dayalı özel bir bölge olması muhtemel gözüküyor. Mevcut serbest bölgelerde şu avantajlar var:

- Satış kazançları, Gelir veya Kurumlar Vergisi'nden istisna

- Personele ödedikleri ücretler gelir vergisinden müstesna

- Üreticilerin işlemleri ve düzenlenen kağıtları damga vergisi ve harçlardan müstesnadır.

- Yatırımcı kullanıcılara Hazine'nin özel mülkiyetinde bulunan arazi, arsa ve binalar kiralanabilir veya bunlar üzerinde 49 yıla kadar irtifak hakkı tesis ediliyor.

- Serbest bölge faaliyetlerinden elde edilen kazanç ve gelirler, hiçbir izne tabi olmaksızın yurtdışına veya Türkiye'ye serbestçe transfer edilebiliyor.

- Serbest bölge kullanıcıları Türkiye'den ihraç fiyatına (KDV'siz) mal ve hizmet satın alabiliyor.

- Serbest bölgeye getirilen Türkiye veya Avrupa Birliği menşeli mallar, Türkiye'ye veya Avrupa Birliği üyesi ülkelere girişinde gümrük vergisi ödemiyor.

- Serbest bölgede sağlanan teşvik ve avantajlardan yerli ve yabancı bütün firmalar eşit olarak yararlanıyor.

- Fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına verilen yetkiler serbest bölgelerde uygulanmıyor.

- Başvuru ve faaliyet süresince her türlü bürokrasi en aza indiriliyor.