robotlar ve "yaratıcı yıkım"

DOĞAN SELÇUK

Gelişen bilgi teknolojisi bizi yeni bir devrilme noktasına doğru itiyor. O noktadan sonra bütün ekonomi, çok daha az emek-yoğun, çok daha fazla sermaye-yoğun hâle gelecek. Üstelik bu dönüşüm sandığımızdan çok daha çalkantılı veya umulmadık biçimde olabilir.

Korkutucu gerçek şu ki, eğer gelişen teknolojiyi fark edip sonuçlarına ayak uyduramazsak, kendimizi farklı belaların aynı anda kapımızı çaldığı bir gelecekte bulabiliriz.

Fabrikalarda robotların varlığı yeni bir şey değil. Otomobilden yarı-iletkenlere kadar artık neredeyse tüm imalat sektörlerinde robotlarvazgeçilmezönemesahip. Uluslararası Robotik Federasyonu'na göre 2000-2012 yılları arasında endüstriyel robotların satışı yüzde 60 arttı. Martin Ford'a göre, "Her türlü ticari, endüstriyel ve tüketiciye yönelik işte kullanılmak üzere her çeşit robotun üretileceği bir inovasyon patlamasının eşiğinde duruyoruz. Ayrıca, gelişen bilgi teknolojisinin büyük bir dönüşüme yol açmakta olduğuna işaret eden en az 7 ekonomik trendten söz edebiliriz." 1. Ücretler yerinde sayıyor. 2. Emeğin payı küçülüyor, şirketlerin payı büyüyor. 3. İşgücüne katılım azalıyor. 4. Yeni iş yaratımı azalıyor, işsiz toparlanmalar uzuyor, uzun vadeli işsizlik yükseliyor. 5. Eşitsizlik arttıkça artıyor. 6. Yeni üniversite mezunlarının maaşları düşüyor, iş bulmaları zorlaşıyor. 7. İstihdamda kutuplaşma artıyor.

Youtube 2005'te üç kişi tarafından kurulmuştu. İki yıl geçmemişti ki Google tarafından 1,65 milyar dolara satın alındı. O sırada şirkette çoğu yüksek vasıflı mühendis olan 65 kişi çalışıyordu. Bu da çalışan başına 25 milyon dolar ediyor. 2014 Şubat'ında Facebook mobil mesajlaşma şirketi WhatsApp'ı 19 milyar dolara satın aldı. WhatsApp'ta 55 kişi çalışıyordu ki bu da çalışan başına 345 milyon dolar ediyor. Şirketlerin çalışan başına değerindeki bu inanılmaz artış, hızlanan bilgi ve iletişim teknolojilerinin küçücük bir işgücüyle nasıl büyük değerler ve kârlar yaratabildiğini gösteriyor. Dahası, teknolojiyle istihdam arasındaki ilişkinin nasıl değiştiğinin de canlı örnekleri bu şirketler.

Sanayi devriminden günümüze kadar olan tarihsel kanıtlara bakılarak oluşturulan genel kanıya göre, teknoloji bir yandan işleri, hatta endüstrileri bozarken, öte yandan yeni işler ve endüstriler yaratır ve "yaratıcı yıkım" süreci böyle sürüp gider. Yazar ayrıca, gelecekte büyüme ihtimali büyük olan iki teknolojiye de değiniyor: Üç boyutlu baskı ve şoförsüzarabalar.
Eğer otomasyon tüketicilerin işlerini elinden alıyorsa veya gelirlerini aşağı çekiyorsa, modern kitle ekonomisinin nasıl sürdürülebileceği şüphelidir. Robotlar gerçekten de maaşları aşağı çekebilir veya işsizliğe yol açabilirler. Böyle bir durumda fiyatların düşmesi sorunu çözmez. Ayrıca ortalama bir aile bütçesinin en önemli kalemlerinden bazıları, teknolojiden etkilenmeyecektir. Örneğin arazi, barınma ve sigorta masrafları emlak piyasasına bağlıdır ki oda genel yaşama standardına bağlıdır.

Yazara göre, "Fabrika işleri bütün dünyada hızla tükeniyor. Daha verimli hâle gelen tarım teknikleri ırgatlık işlerini de insanların ellerinden alabilir. En kötü senaryoda, ekonomik belirsizliğin, kıtlığınve artan gıda fiyatlarının etkileri birleşerek sosyal ve siyasi istikrarsızlığa yol açabilir. Fakat gelişen teknolojinin sunacağı avantajları doğru kullanır, istihdam ve gelir dağılımına yapacağı etkileri iyi anlayarak önlemlerimizi alırsak, gelecek çok daha güzel olabilir."

ROBOTLARIN YÜKSELİŞİ, Martin Ford, Türkçesi: Cem Duran, Kronik Kitap, 336s.