Osmanlı'da kadın koleksiyonerler

Sabancı Üniversitesi, İstanbul Şehir Üniversitesi ve Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi’nin (ANAMED) desteğiyle, Prof. Dr. Tülay Artan ile Prof. Dr. Hatice Aynur tarafından ilki geçen yıl yapılan Osmanlı Kitap Koleksiyonerleri sempozyum dizisinin ikincisi “Tecessüs ve İhtiras” başlığıyla gerçekleştirildi.

Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi’nde düzenlenen sempozyumda üç oturum düzenlendi. Sempozyuma Ekmeleddin İhsanoğlu, Cemal Kafadar, Hakan Erdem, Gülru Necipoğlu gibi çok sayıda tarihçi katıldı.

“İlk Kitapseverler” konulu ilk oturumda sanat tarihçisi Prof. Zeren Tanındı 15. yüzyılda Bursa’da yaşamış olan Timurtaş Paşa’nın oğlu Umur Bey’in kütüphanesinin oluşum sürecinden ve kütüphanesinde bulunan kitapların sanat özellikleriyle içinde bulundukları dönemin paralelliğinden yola çıkılarak koleksiyonerlerin kültür ve sanat tarihi için öneminden bahsetti. İlk oturumdaki diğer sunumda Berat Açıl, II. Mehmed dönemi Osmanlı Sadrazamı olan Mahmud Paşa’nın topladığı kitaplardan, Kadir Turgut ise Şeyh Vefa’nın Konya ve İstanbul’da bulunan kütüphanelerinin oluşum sürecinden ve kütüphane içerisinde bulunan kitapların özelliklerini anlattı. İlk oturumun son konuşmasında ise Zeynep Atbaş II. Bayezid’in oğlu Şehzade Mehmed’in kitap merakından bahsederken aynı zamanda saray çevresinde oluşan müstakil kitaplıklar ve kitap dolaşımı hakkında önemli bilgiler verdi.

Hamilik ilişkileri

Mehmet İpşirli’nin oturum başkanlığını yaptığı ikinci oturumun ilk konuşmasında Judith Pfeiff er 16. yüzyılda yaşamış bir Osmanlı alimi olan Müeyyedzade Abdurrahman Efendi’nin kitaplarının toplanma serüveninden ve sonrasında kitapların başından geçen olaylardan bahsederken dönemin hamilik ilişkilerinin kitap kültürü üzerindeki etkisinin önemini detaylarıyla anlattı. Programın en ilginç sunumlarından olan Tülay Artan’ın konuşmasından ise 16. yüzyılın ikinci yarısında Budin’de zaimlik görevinde bulunan Ali Çelebi’nin biriktirdiği kitap ve diğer eşyaların kayıtlarından Tülay Artan’ın tabiriyle “zamanından önce doğan bir Osmanlı çelebisinin” dünya algısını ve koleksiyonundaki birbirinden ilginç kitap ve eşyaların hikâyesi konu edildi.

Kadınların kitapla ilişkisi

Sempozyumun son oturumda ise Dagmar Riedel Katip Çelebi’nin Keşfü’z-zunûn eserinin koleksiyonerlik bağlamında incelenip dikkat edilmesi gereken temel meseleleri ele alırken bu yapıtın Osmanlı edebiyatında nerede durabileceği üzerinden detaylı bir sunum gerçekleştirdi. 17. yüzyılda Üsküdar’daki kitap koleksiyonerlerini dönemin tereke defterlerini inceleyerek tanıtan Zeynep Karayel Muhacir’in konuşmasından sonra programın son tebliğini Erken Dönem Osmanlı Kadınlarının Kitap Koleksiyonerleri başlığıyla Hatice Aynur sundu. Prof. Dr. Hatice Aynur’un sunumundan hem saray çevresinden hem de dışından kadınların oluşturdukları kütüphanelerin sayılarına ve eserlerinin durumuna bakıldığında dönemin kadınlarının kitapla olan ilişkisinin hiç de azımsanmayacak bir derecede olduğu anlaşılıyor.