Kaide değil, istisna olmak!

MENEKŞE POLATCAN SERBEST

İktisatçı Michael Housman, neden bazı müşteri hizmetleri çalışanlarının mesleklerini daha uzun sürdürdüklerini bulmayı hedefleyen bir projeyi yürütüyordu. Ancak, farklı değişkenleri incelemiş olduğu halde kişilerin bağlılıklarını etkileme ihtimalini öngörecek ipuçlarına ulaşamadığını fark etti. Bir gün, çalışmayı incelerken elinde adayların hangi internet tarayıcısını kullandığı bilgisine de bakıp kişilerin işten ayrılma olasılığıyla bağlantısına odaklandı.

Korelasyonu yakaladığında büyük şaşkınlık yaşadı: İnternette gezinirken Firefox veya Chrome kullananlar, Internet Explorer veya Safari kullananlara göre işyerinde yüzde 15 daha uzun süre çalışıyorlardı. Bunun bir rastlantı olabileceğinden kuşkulanan Housman, işe devamlılığı da incelediğinde, yine aynı sonuçla karşılaştı; Firefox veya Chrome kullananlar Internet Explorer veya Safari kullananlara göre yüzde 19 daha çok devamlılık gösteriyordu.

Peki bunun sebebi ne olabilirdi? Bir dizi ek araştırmadan sonra ortaya çıkan şuydu: Farkı yaratan bu kişilerin internet tarayıcısını nasıl elde ettikleriydi. Eğer PC satın alırsanız, Windows ile birlikte zaten Internet Explorer yüklü olarak gelir. Mac kullanıyorsanız da Safari yüklüdür. Müşteri hizmetleri çalışanlarının üçte ikisi varsayılan tarayıcıyı kullanıyor, daha iyisinin olup olmadığını hiç sorgulamıyordu. Firefox ve Chrome yüklemek için biraz emek vermeniz ve araştırmacı olmanız gerekiyordu. Bu sembolik örnek, kişilerin işyerlerinde olaylara nasıl yaklaştıklarıyla ilgili bir fikir veriyordu. Bazıları satış görüşmesinde önlerindeki metne sadık kalıyor, müşteri şikâyetlerini ele alırken standart prosedürleri uygulamaya koyuyordu. Bazıları ise satış yapmak ve müşteri sorunlarını ele almak için yeni yollar araştırıyordu. Yani, orijinaldi. Orijinaller ise kaide değil, istisnaydı.

"Orijinal", kelime anlamıyla ilginç ya da çekici bir biçimde başkalarından farklı olan insanı ifade ediyor. Günümüzün üretken genç kurgudışı yazarlarından Adam Grant, başarıyı yorumlama açısından benzersiz bir bakış açısı sunan "Orjinaller" kitabında, psikologların başarıya giden iki yol olduğunu keşfettiğinin altını çiziyor: Konformizm ve orijinallik. Konformizm, geleneksel yollarda kalabalığı takip etmeyi ifade ederken, orijinallik daha az gidilmiş yoldan giderek yeni bir fikir veya değer kümesini benimsemek anlamına geliyor.

Orijinal olmak, yeni bir iş kuran veya alanında fark yaratan kişilerin sahip olduğu bir özellik. Aynı zamanda bazı noktalarda bakış açımızı değiştirdiğimizde de geliştirebileceğimiz bir özellik. Grant, kitap boyunca nasıl bir bakış açısının bize orijinal olabilme becerisi kazandıracağının ipuçlarını veriyor.

bir bant, sadece bant değildir

Çoğu zaman etrafımızdaki dünyaya bakış açımız sabit olduğu için fikirlerin farkına varmayız; bu da bizi orijinal olmaktan uzaklaştırır. Klasik bir deneyde psikolog Ellen Langer ile Alison Piper, deneklere bir lastik bant, bir kalem ve saç kurutma makinesi dağıttı; sonra da nesneleri fiyatlarına göre sıralamaları için talimatlar yazılı bir kâğıt verdi. Ayrıca deneklere yazmaları için kurşunkalem verildi, ancak silgi verilmedi. Sonra kasıtlı bir biçimde, sıralamada hata yapmaları sağlandı ve hatalarını düzeltmeleri istendi. Elindeki talimatlarda "Bu bir lastik banttır," yazan katılımcıların yalnızca yüzde üçü, hatalarını bantla silebileceklerinin farkına vardılar. Halbuki talimatlarda "Bu bir lastik bant olabilir," ibaresi geçtiğinde, katılımcıların yüzde 40'ı bantla hatalarını giderebileceklerini anladılar. İfadedeki küçük bir farklılık, kişilere daha geniş bir bakış açısıyla bakabilme özgürlüğünü vermişti.

Eğer yöneticiyseniz, zıtlıkların varolmasına izin vermek de orijinallik için faydalı bir yöntem olabilir. Bu anlamdaki muhtemelen en güzel örnek, Macintosh ekibinin 1981'den başlayarak her yıl Steve Jobs'a karşı gelen birini ödüllendirmesi ve Jobs'un bu kişileri terfi için öncelikli yetenekler olarak görmesidir. Şirket içinde genel kabul gören varsayımların tartışılması, "Bunun aksi de doğru olabilir" bakışı, her zaman kazandırır. Yeter ki yöneticiler bunu kendilerine karşı bir tehdit olarak algılamasın.

ORİJİNALLER: GELENEKLERE UYMAYANLAR DÜNYAYI NASIL İLERİ TAŞIYOR?, Adam Grant, Modus Kitap, 268 s.