işe yaramazlık hissi ve başarı
Wheeler'a neden yaptığı sorulduğunda önce inkâr etti. Kendisine kamera görüntüleri gösterildiğinde ise tam bir şok içinde şunu söyledi: "Ama nasıl olur? Yüzüme limon sürmüştüm!"
MENEKŞE POLATCAN SERBEST
Takvimler 1995 yılını gösterirken, ABD'nin Pittsburg kentinde yaşanan ilginç bir hırsızlık olayı manşetlere taşınmıştı. Olayda, bir kişi gündüz vakti iki bankayı soyup kaçmayı başarmıştı. Haberde ilginç olan, hırsız McArthur Wheeler'ın kısa boylu ve 120 kilo biri olarak hemen tanınacağını düşünmeden, maske bile takmadan soygunları gerçekleştirmiş olmasıydı. Tahmin edileceği üzere, Wheeler çok kısa süre içinde yakalandı.
Wheeler'a neden yaptığı sorulduğunda önce inkâr etti. Kendisine kamera görüntüleri gösterildiğinde ise tam bir şok içinde şunu söyledi: "Ama nasıl olur? Yüzüme limon sürmüştüm!" Wheeler, çocukluğundan hatırladığı, deriye limon sürüp ısıtınca görünür olma oyununu uygulamaya koymuştu. Yüzüne soğuk limon suyu sürerse, güvenlik kameralarında yüzünün görünmez olacağına inanmış ve uygulamaya geçmişti. Üstelik, öncesinde polaroid makina ile yaptığı denemede her nedense yüzü tam çıkmayınca bu fikrini uygulamaya geçirmeye kararvermişti.
kifayetsiz ve habersiz
Gazetede Wheeler'ın ilginç hikâyesini okuyan Cornell Üniversitesi'nden Prof. David Dunning, bu konuda bir araştırma yapmaya karar verir. Profesör, Wheeler bankaları bu ahmakça planla soymaya kalkacak kadar ahmaksa, asla bir banka soyguncusu olamayacağını da bilemeyecek kadar ahmak olmalı diye düşünür ve öğrencisi Justin Kruger ile beraber "kifayetsizliği fark etme kifayetsizliği" üzerine makalelerini kaleme alırlar. Makalede, niteliksiz insanların kendilerini abartma eğiliminin kendilerini tanımadaki yetersizliklerinden, nitelikli insanların yanlışının ise başkalarını değerlendirme hatasından kaynaklandığını savunurlar. İşte bu durum, Ferrari'yi Çalan Fil İnsan Neyi Neden Yapar? kitabının yazarı Şafak Altun'a göre niteliksizlerin kariyer basamaklarını neden nitelikli insanlardan daha hızlı çıktığı sorusunun da bir nevi cevabıdır.
Wheeler'ın durumunun tam tersi de geçerlidir ve bu durum da "Bill Nighty Etkisi" olarak anılır. İngilizlerin ödüllü aktörü Bill Nighty, mükemmeliyetçi yapısıyla her şeyi daha iyi yapabileceğini düşünen ve kendisini acımasızca eleştiren bir yapıya sahiptir. Financial Times köşe yazarı Lucy Kellaway, bir gün kendisiyle röportaj yapmak için görüştüğünde, aktör 90 dakika boyunca sadece kendi yetersizliklerinden bahseder. Bununla da yetinmez, ertesi gün Kellaway'e ulaşarak röportajın tekrar yapılmasını ister, çünkü röportaj istediği kadar iyi değildir. Ancak, bu takıntılı yaklaşımı onun hep daha iyiye gitmesini sağlar.
Bill Nighty'yle ilgili hikâye, Richard Nixon'un Dışişleri Bakanı Henry Kissinger'ın ekibiyle olan iletişimiyle çok benzer: Personel şefi bir gün Kissinger'a dış politikanın bir boyutuyla ilgili bir rapor hazırlamıştı. Kissinger, raporu aldığında sadece şunu sordu: "Yapabileceğinin en iyisi bu mu?"
Personel şefi bir an düşündü ve yöneticisinin raporun yeterince iyi olmadığını düşünmesinden endişe ederek, şöyle cevap verdi: "Sayın Kissinger, sanırım daha iyisini yapabilirim." Böylece Kissinger raporu ona geri verdi. İki hafta sonra personel şefi, revize edilmiş raporu getirdi. Kissinger raporu bir hafta boyunca tuttu ve sonra bir not iliştirilmiş olarak iade etti: "Yapabileceğinin en iyisinin bu olduğuna emin misin?" Bir şeylerin eksik olduğunu anlayan Şef, raporu tekrar yazdı. Bu defa raporu yöneticisine verdiğinde, "Sayın Kissinger, bu yapabileceğimin en iyisi" dedi. Bunu duyan Kissinger cevap verdi: "O halde artık raporu okuyabilirim."
FERRARİ'Yİ ÇALAN FİL İnsan Neyi Neden Yapar?, Şafak Altun, Hayy Kitap, 292s.