doğuştan yalancı mıyız?

MENEKŞE POLATCAN SERBEST

Amerikalı psikolog Bella DePaulo, 147 yetişkinle yalan üzerine bir deney yapar. Deneklere günlük tutmalarını ve günlüklerine gün içerisinde insanlara söyledikleri yalanları da yazmalarını ister.

Araştırma sonucunda yetişkinlerin gün içinde ortalama iki yalan söyledikleri ortaya çıkar. Buradaki iki yalan, büyük yalan olarak adlandıracağımız türden olanlardır. Bir de kendimize söylediğimiz, kötüyken iyiyim dediğimiz yalanlar vardır ki, bunlarla günlük yalan sayımız 200' e kadar çıkabilir.

Peki yalan söylemek doğuştan mı yoksa sonradan öğreniyor muyuz? Yapılan bir diğer araştırmada çocukların ilgisini çekebilecek oyuncaklarla dolu bir odaya üç yaşındaki çocukları getirirler. Araştırmacılar bir oyuncağı kovanın altına koyar ve onlar gelene kadar çocuklara kovayı kaldırmamalarını söyler. Odayı terk eden görevliler, kovayı kaldıran çocukların kaç tanesinin daha sonra sorulduğunda yalan söylediğine bakar. Çocukların yüzde 90'ı araştırmacılar odadan çıktıktan sonra kovanın altına bakmıştır, ancak sadece yüzde 62'si sorulduğunda yalan söyler. Aynı araştırma beş yaşındaki çocuklarla yapıldığında ise tamamının yalan söylediği görülür: Yani, yalan sosyal öğrenmeyle gelişen bir olgudur. Zaman içinde yalan söyleyerek kendimizi zor durumlardan kurtarabileceğimizi öğreniriz.

Oğuz Benlioğlu, Yalan Radarı kitabında yalanı anlamak ve ipuçlarını yorumlamak üzerine kapsamlı bir rehber sunuyor. İçinde oldukça ilginç bilgi ve örneklerin de yer aldığı eseri okuduktan sonra eşinizin veya ekibinizdeki çalışanların davranışlarını asla eskisi gibi yorumlamayacağınıza emin olabilirsiniz.

Beş adımlı Yalan Radarı'nın ilk adımını Resmet ve Temel Al oluşturuyor. Kişinin yalan söylemediği durumlardaki temel davranışlarını referans alarak, yalan söyleyebileceği durumlardaki değişiklikleri gözlemlememiz gerektiğini söyleyen Benlioğlu, bu adımda karşımızdaki kişi hakkında ne kadar çok veri toplarsak o kadar işimize yarayacağının altını çiziyor. İkinci adım ise Anı Yakalamak.

Temel yüz ifadeleri içinde yalan söylendiğinde özellikle üç tanesi ön plana çıkıyor: korku, üzüntü ve mutluluk. Yalancı, yalanını söylerken en çok içeriği düzenlemeye vakit harcadığı için yüz mimiklerini kontrol etmek ikinci plandadır. 1960'lı yıllarda Paul Ekman'ın çalışmaları sonucunda ortaya çıkmış olan Mikro İfadeler, 40 ila 500 milisaniye, yani saniyenin 1/25'i hızla hissettiğimiz anlık duyguların yüzümüzde mimik olarak ortaya çıkması olarak ifade ediliyor. Yalan söylenip söylenmediğini anlamaya çalışırken faydalanabileceğimiz en önemli ipucu, karşımızdaki kişinin mimikleri ile sözlerinin uyumudur. Birisi mutlu olduğunu söylerken mutluluk ifadesini göstermeyebilir ve bu bizim için biripucudur. Üçüncü adım ise Davranış Değişikliklerini Gözlemleyerek insanların beden diliyle verdikleri yalan tepkilerini incelemektir. Çelişkili veya tutarsız bedel dili ya da küçük sinyallerden, mesela gövdenin hareketsiz kalmasına rağmen el ve kolların hızlanmasından, yalan anında kendine dokunma hissinin artmasından anlayabiliriz.

Dördüncü adımda, Benlioğlu okurlara Aç Kulağını Dinle diyor ve ses tonu ve kelime seçiminin de yalan söylenip söylenmediğini etkilediğini ifade ediyor. Örneğin, sesin yükselmesi ya da alçalması, derin nefes alış verişler ve duraksamalar ciddi yalan belirtileri olabilir. Kelime kullanımında ise bazen özden uzaklaşma, bazen de anlamsız detaylar ve parazit kelime kullanımı yalan radarımızı açmamız gereken önemli ipuçlarıdır. Son olarak da Rahatsız Edici Sorular Sormak adımı geliyor. Önce muhatabınızı rahatlatıcı sorular sorarak açılmasını sağlayabilirsiniz. Şayet sorularınızı sorarken bir şeylerin yanlış gittiğini görürseniz, o noktada biraz daha derine inmeniz gerekebilir. O zaman biraz daha fazla soru sorabilirsiniz.
Hayatın bir gerçeği de üç yaşındaki çocuktan seksen yaşındaki bir kişiye kadar herkesin yalan söylediğidir. Ancak ipuçlarını doğru yorumlarsanız yalanı anlamak da mümkündür. Yeter ki Yalan Radarını hayata geçirirken birden çok ipucunu değerlendirdiğinize emin olun. Unutmayın, dünyanın en iyi yalancısı, hiç yalan söylemediğini söyleyen kişidir!

YALAN RADARI: 5 ADIMDA YALANI VE YALANCIYI YAKALAMAK, Oğuz Benlioğlu, Mona Kişisel Gelişim, 264s.