8500 yıllık şehrin tematik tarihi

Konumuyla,Boğaz'ıyla, tabii güzelliğiyle, stratejik mevkiiyle, uzun tarihiyle; imparatorların, kralların, hanların, hakanların, halifelerin ve sultanların hayalini süslemesiyle; Roma, Doğu Roma/Bizans ve Osmanlılara 1600 yıllık payitahtlığıyla; 15-20 milyon kilometre kareye ulaşan coğrafyanın yönetim merkezi oluşuyla; kadim medeniyetlere ev sahipliğiyle; kurucu, inşacı ve kucaklayıcı kimliğiyle; geleneğiyle, anıtlarıyla, çeşitli halkları ve farklı unsurları bir arada yaşatma tecrübesiyle; siyasi, sosyal, dini, kültürel, ticari, bilimsel, hukuki etkileriyle; süreklilik arz eden etkinliğiyle, insanlığın sadece geçmişine değil ufkuna da hitap edişiyle kaç şehir İstanbul ile yarışabilir?

Şehirlerin Sultanı, Sultanların Şehri, Payitaht-ı Zemin, Konstantinopolis, Yeni Roma, Ümmü'd-dünya, Rûmiyyetü'l-kübrâ, Kayser-i Zemin, Kostantiniyye, Belde-i tayyibe, Dârü'l-hilâfeti'l-aliyye, Hasretü'lmülûk, Deraliyye, Dergâh-ı Muallâ, Melce-i Dünya, Dersaâdet, Âsitâne… Şehir'dir İstanbul!

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş. ve İslam Araştırma Merkezi (İSAM) işbirliğiyle hazırlanan Büyük İstanbul Tarihi, işte bu kentin dünya şehirleri içindeki yerini belirleyerek şehri topografyası, mimarisi, dini ve sosyal hayatı, yönetimi ve iktisadi hayatıyla bir bütün olarak ele almayı hedefl iyor. Alanında uzman isimlerin kaleme aldığı eser, hem genel okuyucunun beklentilerine cevap veriyor, hem de araştırmacı ve öğrenciler için kaynak kitap olma özelliği taşıyor.

M. Akif Aydın'ın proje yönetimini yaptığı Büyük İstanbul Tarihi'nin editörlüğünü Coşkun Yılmaz üstlenmiş. Eseri, alanın uzmanı 270 akademisyen kaleme almış. İstanbul'un bütün asırlarını tanıtan eserin tarihçiler, edebiyatçılar ve akademisyenlerden oluşan yayın ve danışma kurulunda Halil İnalcık, İlber Ortaylı, İskender Pala, Haluk Dursun, Mehmet Genç, Erhan Afyoncu, Beşir Ayvazoğlu, Sadettin Ökten, Uğur Derman, Çiçek Derman, Feridun Emecen, Mehmet İpşirli, Coşkun Çakır, Kemal Beydilli, İsmail Erunsal, Korkut Tuna, Tuncay Başoğlu, Mustafa İsmet Uzun, Yunus Uğur ve Turhan Kaçar bulunuyor.

Tüm dönemler

Büyük İstanbul Tarihi, kentin tüm tarihi dönemlerini ele almasıyla alanındaki en hacimli ve kapsamlı çalışma olma özelliğini taşıyor. Kitap, tematik bir anlayışla biçimlendirilmiş, konuları makaleler halinde yazılmış. Ana makalelerde yeterince üzerinde durulamayan konuların daha iyi anlaşılmasını sağlayacak detaylar ise çerçeve ve derkenar yazılar ile derinlikli olarak incelenmiş. Temaların kendi içindeki kronolojilerinin oluşturulmasında şehrin kimliğini belirleyen ve tarihi akışında dönüm noktasını oluşturan üç dönem esas alınmış. Bunlar, Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri.

Antik Çağ'dan 21. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi'ni diğer şehir tarihlerinden ayıran özelliklerin başında geniş yazar kadrosu, uluslararası akademik katkılar, görsel materyal zenginliği ve hacmi geliyor.

10 cilt, 4 bin 500 sayfa!

Tamamı 10 cilt ve 4 bin 500 sayfayı bulan eserin "Emperyal Dönüşümler" başlığını taşıyan birinci cildinde, şehrin siyasi, zihni, sosyal, dini ve mimari alandaki büyük dönüşüm ve buhranları inceleniyor. "İstanbul'da Siyaset ve Yönetim" başlıklı ikinci ciltte, İstanbul'un yaşadığı siyasi hadiseler, yönetim özellikleri ve hukuk düzeni ele alınıyor. "İstanbul'un Demografisi" adını taşıyan üçüncü cilt, İstanbul demografi tarihine dair tüm detayları, gelişim ve değişim süreçlerini, kriz dönemlerini ve keskin kırılmaları anlatıyor.

Toplumun fenomenleri

Giyim kuşamdan yemek kültürüne, halk eğlencelerinden törenlere geniş bir yelpazede toplumun fenomenlerini ele alan "İstanbul Toplumu" başlıklı dördüncü ciltte kahvehaneler, hamamlar, piknik ve gezinti alanları gibi toplumun sosyalleşme alanları da kendi renkliliği içerisinde ifade ediliyor. "İstanbul'da Dini Hayat" başlıklı beşinci ciltte, İstanbul'un dini hayatının, misafir ettiği ırk ve milletler, üzerinde kurulan muhtelif imparatorluklar veya medeniyetler, dinler, mezhepler, mistik akımlar kadar çok çeşitli olduğu vurgulanıyor. "İstanbul'un Ulaşım ve Haberleşme Tarihi" adını taşıyan altıncı ciltte, İstanbul'un gerek şehir içi gerekse uzak ve yakın çevresiyle olan ulaşım ve haberleşmesinin tarihi serüvenini ele alınıyor. "İstanbul'da Edebiyat, Sanat ve Kültür" başlığı altındaki yedinci cilt, kronolojik ve tematik olarak bütün dönemleri ve çeşitliliği yansıtıyor.

Mimarideki dinamizm

Eserin sekizinci cildinde, "İstanbul Mimarisi" başlığı altında İlk Çağ, Antik Çağ, Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde mimarlık alanındaki dinamizm gözler önüne seriliyor. Dokuzuncu ciltte yer alan "İstanbul'da Eğitim, Bilim ve Teknoloji" bölümü, Osmanlı bilimi ile birlikte Osmanlı öncesi bilim ve eğitim faaliyetlerini iki ana başlık halinde inceliyor. "Hafızalardaki İstanbul" adını taşıyan onuncu ve son ciltte, mimar Turgut Cansever'den Bizans Tarihçisi Semavi Eyice'ye, Türk müziğinin ünlü hocası Nevzat Atlığ'dan bir İstanbul beyefendisi Sadettin Ökten'e kadar adı bu şehirle özdeşleşen birçok ünlü isim, çocukluklarının İstanbul'unu anlatıyorlar.

Büyük İstanbul tarihi hakkında ne dediler?

Mehmet Akif Aydın (proje yöneticisi)

Geçmişi 8 bin 500 yıl öncesine kadar giden bu şehri, sahip olduğu bütün güzellikleriyle tanıtmak bizim sorumluluğumuz dâhilindedir. İşte 300 kadar bilim adamının katılımı ile İstanbul tarihini bu düşünce ile hazırladık. Biz tematik olarak bu şehrin sadece siyasi yönünü sadece demografik yönünü sadece mimari yönünü ele almadık 13 başlık altında İstanbul'u bütün yönleriyle tanıtmak istedik. Bu sebeple de 10 ciltlik dev bir eser ortaya çıktı. Zannediyorum bu çapta İstanbul hakkında hiçbir çalışma yok. Bu çapta diğer dünya şehirleri adına bir çalışma sayı olarak az.

Coşkun Yılmaz (proje editörü)

Şunu unutmamak gerekiyor, tarih yazmak bir iddia sahibi olmak demektir. Sizin var olduğunuzun temel göstergelerinden birisi tarihinizi yazmanız, yazabilmenizdir. Bu bakımdan, İstanbul tarihini farklı yönleriyle ortaya koyan bir çalışma ne yazık ki yoktur. İstanbul tarihi bu ihtiyaca cevap vermek için hazırlandı. Bu eserin kendine mahsus özelliklerinden bir tanesi zengin yazar kadrosudur.

İskender Pala

Elinize aldığınız bu 10 cilt aslında on binlerce yılın sizin avucunuzda duran bir İstanbul'unu verir ki şehir zaten bu demektir. O şehrin bir özelliğini burada bu kitabın içerisinde okuyucu mutlaka keşfedecektir. Kitabın sayfaları arasında dolaşırken yahut yüzyılların penceresinden girip de o yüzyıllara uzanırken, çok uzun bir tarihi birikimle yüzleştiğimizi görüyoruz. Bu yüzleşmede eseri inceleyenler belki renkleri, desenleri, çizgileriyle o yüzyılları, o dönemin kültür ve sanat arka planıyla medeniyet birikimini de görmüş olacaklar. Büyük İstanbul Tarihi'nin bu konulara ayrılan her cildi, bir bakıma okuyucunun İstanbul kültürüne, sanat ve edebiyatına giriş kapısını aralayacak ve doyurucu bilgiler almasını sağlayacaktır. Yüzyıllar içerisinde çeşitli zamanlara ait makaleleri inceledim. Kitabın içerisinde birbirini tamamlayan bilgilerin ve makalelerin olduğunu görmek okuyucu açısında iyi olacaktır.

Erhan Afyoncu

Türkiye'de son 30 yılda şehirlerin tarihi yazılmaya başlandı, ama maalesef İstanbul tarihi yazılmamış bir şehirdi. Büyüklüğüne nazaran İstanbul tarihi şimdiye kadar ele alınmamıştır. Bu bağlamda, İstanbul'un tarihinin yazılması önemli adımdır. Bu eser, İstanbul'un sadece siyasi, tarihi değil toplum yaşantısından tutun eğitime, mimarisinden topografyasına kadar bir çok alanı aydınlatan İstanbul'un binlerce yıllık tarihini ortaya koyan birçok bilim adamının yazıları bir araya getirdi. Kitabın tasarımında seçilen görsellerin de dikkate değer olduğunu düşünüyorum.

Beşir Ayvazoğlu

Bu 10 cildi gözden geçiren İstanbul meraklısının arayıp da bulamayacağı bir şey yoktur. Çok titiz bir edisyondan geçmiş bir kitaptır. Daha da önemlisi belki de çoğu ilk defa yayınlanan son derece önemli fotoğraflar ile zenginleştirildiği için aynı zamanda bir çeşit İstanbul albümü niteliği taşımaktadır. Tabii onun gücü ciltlerin sonunda yer alan İstanbul kronolojisi ve İstanbul biyografisi çok önemlidir. 10. ciltteki sözlü tarih çalışması diyebileceğimiz İstanbul'u bütün güzelliğiyle, estetiği ile yaşamız entelektüellerin İstanbul hatıralarına ihtiva eden röportajların da çalışmaya ayrı bir değer kattığını söylemeliyim.