Büyük Tuz Gölü ‘tarımsal faaliyet’ tehdidi altında

Başak Nur GÖKÇAM

Amerika Birleşik Dev­letleri’nin (ABD) Utah eyaletinde yer alan Bü­yük Tuz Gölü, son 30 yılda 15 milyar metreküpten fazla su kaybetti. Göl, yılda 4 inç yani ortalama 10 santimetre sığla­şıyor. Yapılan su bütçesi analiz­leri, gölü kurtarmak için sula­manın azaltılması gerektiğini gösteriyor.

Göldeki kuraklaşma üzerine araştırma yapan Ore­gon Eyalet Üniversitesi ekolo­ji araştırmacıları, göle ulaşan nehir suyunun yüzde 62’sinin insan kullanımına yönlendiril­diğini, bunun da yaklaşık dörtte üçünün tarımsal faaliyetlerde kullanıldığını belirtti. Araştır­ma, Environmental Chanllen­ges dergisinde yayımlandı.

Çalışmaya ilişkin açıklama­da bulunan Oregon Eyalet Üni­versitesi ekoloji profesörü ve çalışma yazarı William Ripple, "Araştırma, gölün hızla tüken­mesinde hayvanları beslemek için kullanılan suyun endişe verici rolünü vurguluyor. Ta­rımsal su kullanımının yüzde 80'inin yonca ve saman bitki­lerini sulamak için kullanılıyor.

Gölün dengesini sağlamak ve onu yeniden doldurmaya baş­lamak için yazarlar, Büyük Tuz Gölü havzasındaki insan su tü­ketimini yüzde 35 oranında azaltmayı, sulama amaçlı yon­ca üretiminin azaltılmasını, bölgedeki sulama amaçlı otlat­ma alanlarının çoğunun nada­sa bırakılmasını ve gelir kaybe­den çiftçilere ve çiftlik sahip­lerine vergi mükelleflerinin ödediği tazminat ödenmesini öneriyorlar” dedi.

Tüm değerler tehlike altında

OSU Ormancılık Koleji üyesi Ripple, "Göl, bölgede ve ötesin­de muazzam ekolojik, ekono­mik, kültürel ve manevi öneme sahip. Gölün son birkaç on yılda dramatik bir şekilde tükenmesi nedeniyle tüm bu değerler cid­di tehlike altında” diye ekledi.

Araştırma sürecinde 1989'dan 2022'ye kadar olan yıllar için Büyük Tuz Gölü hav­zası için ayrıntılı bir su bütçe­si oluşturmak amacıyla Utah Su Kaynakları Bölümü'nden alınan veriler kullanıldı. Çalış­ma süresince göle gelen girdi­ler (nehir girişleri ve yağış) or­talama olarak yılda 500 milyon metreküp oranında tüketim ve buharlaşmanın gerisinde kaldı. Araştırmacılar, su bütçesinin son 100 yıldır açık verdiğini ve iklim değişikliği ve kuraklıkla birlikte rakamların daha da kö­tüleştiğini söyledi.

1987 yılından beri sığlaşıyor

1980'ler ve 1990'larda anor­mal derecede büyük kar erime­si akışı olduğunun vurgusunu yapan Ripple, “Göl seviyelerin­deki uzun vadeli düşüşü geçici olarak gizlemeye hizmet etti ve göl aslında 1987'de bir asırdan fazla bir süredir en yüksek se­viyesine ulaştı. Ancak o zaman­dan beri ortalama olarak yılda yaklaşık 4 inç (10.16 santimet­re) düşüyor" dedi.

Araştırmacılar; ürün kay­dırma, belediye ve endüstriyel kullanımı azaltma, sulamacı­lardan su haklarını kiralama gi­bi çeşitli koruma önlemlerinin harekete geçirilmesi gerektiği­ni söyledi. Bu kapsamda ayrıca daha az su kullanımından do­layı gelir kaybeden çiftçilerin ve çiftlik sahiplerinin 3.4 mil­yonluk nüfusa sahip eyalette Utah sakini başına yılda 29 ila 124 dolar arasında değişen bir maliyetle tazmin edilebileceği önerildi.

Araştırmayla ilgili açıkla­ma yapan Ripple, "Hem sula­nan yonca hem de otlu saman sığır yemi yetiştirmenin gelir­leri, Büyük Tuz Gölü havzasın­da Utah'ın gayri safi yurtiçi ha­sılasının yüzde 0,1'inden daha azını oluşturuyor. Ancak po­tansiyel çözümlerimiz havza­daki 20 bine kadar çiftçi ve çift­lik sahibi için yaşam tarzı deği­şiklikleri anlamına gelecektir. Gereken ekonomik ve kültürel düzenlemeler önemli ancak aşılamaz değil" dedi. Araştır­ma Ulusal Bilim Vakfı ve Utah Tarım Deney İstasyonu tara­fından finanse edildi.

Milyonlarca kuşa ev sahipliği yapıyor

Çıkışı olmayan Büyük Tuz Gölü, Batı Yarımküre'nin en büyük tuzlu gölü ve dünyanın sekizinci büyük gölüdür. 21bin mil karelik drenaj havzası, havzanın su yenilenmesinin çoğunu sağlayan kar yağışıyla Wasatch Dağları'nı içerir. Biyolojik çeşitlilik merkezi olan göl, 10 milyondan fazla göçmen kuşa ve 350 kuş türüne ev sahipliği yapıyor. Fakat göl seviyesindeki bu düşüşler, kritik yaşam alanlarını tehdit ediyor ve besin ağlarını bozma riski bulunuyor.

9 bin kişi gölden geçiniyor

Yapılan araştırmada ayrıca gölün doğrudan 9 bin kişiye iş sağladığı ve rekreasyon, madencilik ve tuzlu su karidesi hasadı şeklinde yılda 2,5 milyar dolarlık ekonomik faaliyet sağladığı belirtildi. Büyük Tuz Gölü; küresel su ürünleri yetiştiriciliğinin temelini oluşturan bir besin kaynağı olan tuzlu su karidesi yumurtalarının da dünyadaki en büyük tedarikçisi konumunda yer alıyor. Ancak göl küçüldükçe ve tuzluluk arttıkça karidesler fizyolojik olarak strese giriyor ve bu durum iyi üretim yapmalarına engel oluyor.

Açığa çıkan tuz insan sağlığını da tehdit ediyor

Ayrıca göl küçüldükçe, açığa çıkan tuzlu göl yatağından veya playadan rüzgarla taşınan toz şeklinde insan sağlığı riski de artıyor. Büyük Tuz Gölü playasının yüzde beşi akciğerlere girebilen ve bir dizi akciğer sorununa neden olabilen ince partikül maddelerden oluşuyor ve bilim insanlarının söylediğine göre özellikle sorunlu olan, bölgenin madencilik, eritme ve petrol rafinerisi geçmişinin kalıntıları olan toksik ağır metallerin varlığı