Türk ekonomisinin tarihi markaları

ANTALYA - Ekonomik hayatta her yıl binlerce şirket kuruluyor, binlerce şirket de çeşitli nedenlerle iflas ediyor, bazı markalar ise asırlara meydan okuyor. 

Halen Türkiye'de yaklaşık bini şirket (anonim ve limited) olmak üzere 3 milyonun üzerinde girişim bulunuyor. Bu şirketlerin yüzde 85'inin 1996, yüzde 65'inin de 2000 sonrasında kurulduğu belirtiliyor. 

"Birinci kuşak kurar, ikinci kuşak yönetir, üçüncü kuşak da batırır" sözünün sıklıkla kullanıldığı Türk ekonomisinde bir aile şirketinin ortalama ömrü 25 yıl. 

Türk ekonomisinde sayısı az da olsa Osmanlı İmparatorluğu döneminde kurulmuş ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna tanıklık etmiş şirketler bulunuyor. 

Türkiye'nin en eski markalarının önemli bölümü gıda sektöründe faaliyet gösteriyor. Türkiye'de 100 yılı deviren şirket sayısının az olmasının önemli nedenlerinden birinin Osmanlı'dan Türkiye Cumhuriyeti'ne geçiş sürecinde mevcut şirketlerin çoğunun faaliyetine son vermesi olarak gösteriliyor. 

En eski şirket 237 yaşında 

Türkiye'nin en eski şirketi 1777 yılında kurulan Hacı Bekir Lokumları. Kastamonu'nun Araç ilçesinden İstanbul'a gelerek 1777 yılında Bahçekapı'da açtığı küçük şekerci dükkanında, lokum, akide gibi şekerleri imal edip satmaya başlayan ve daha sonra 1817-1820 yıllarında hac görevini yerine getirmesiyle Hacı Bekir olarak anılacak olan, Şekerci Hacı Bekir Efendi'nin kurduğu şirket, bugün beşinci kuşak tarafından yönetiliyor. 

Hacı Bekir Efendi'nin İngiliz müşterilerinden bir gezgin, beraberinde götürdüğü lokumları ülkesinde kendi takmış olduğu ad ile ikram etmekteydi, "Turkish Delight". Lokumun, o günden bugüne İngilizce konuşulan memleketler ve dünya genelinde "Turkish Delight", Fransa ve Balkanlar'da ise "Lokoum" olarak anıldığı söyleniyor. 

Türk ekonomisinin en eski ikinci markası ise 1860 tarihinde kurulan İskender de gıda sektöründe faaliyet gösteriyor. Kuzu etini sinir ve kemiklerinden ayıran ve ilk kez dikey çubuğa yerleştiren Mehmetoğlu İskender Efendi'nin döner kebabı Türk ve dünya mutfak kültüründe asırlardır yer buluyor. 

"Hafız Mustafa, Vefa Bozacısı, Karaköy Güllüoğlu, Kuru Kahveci Mehmet Efendi, Altan Şekerleme, Koska, Pandeli, Yenigün, Uludağ, Erden Gıda, Komili, Çögenler Helvacılık, Cemilzade, Hacı Abdullah, Konyalı Lokantası ve Bebek Badem Ezmecisi" de gıda sektöründe yüzyılı deviren markalar arasında yer alıyor. 

En eski banka Ziraat 

Kayıtlara göre Türkiye'nin en eski bankası 151 yıllık Ziraat Bankası 19. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı İmparatorluğu'nda, ticaret ve finansmanda batılı modellerin benimsenmesiyle birlikte, yabancı bankalar ülke toprakları içinde faaliyet göstermeye başlamıştı. O dönemlerde ülkede henüz, ulusal niteliğe sahip bir bankacılık sisteminin kurulması için yeterli sermaye birikimi oluşmamıştı ve bir kaynak yaratma aracı olarak milli bankaların varlığından söz edilemiyordu. 

Ziraat Bankası'nın kuruluşu Mithat Paşa'nın 1863 yılında Pirot Kasabası'nda kurduğu Memleket Sandığı ile başlıyor. Türk gelenekleri arasında zaten var olan ve karşılıklı yardımlaşma esasına dayanan imece geleneğinden esinlenerek kurulan Memleket Sandığı, 1867 yılında "Memleket Sandıkları Nizamnamesi"nin yürürlüğe girmesiyle Osmanlı Devleti'nin her yanında faaliyete başladı ve uzun yıllar başarıyla hizmet verdi. 1883'te aynı amaçlar doğrultusunda "Menafi Sandıkları" kuruldu, 15 Ağustos 1888'de Menafi Sandıkları'nın yerine işlevlerini üstlenecek modern finans kuruluşu olarak Ziraat Bankası resmen faaliyete geçti. 

İlaç sektörünün en eskisi Abdi İbrahim 

1912 yılında İstanbul'un Küçükmustafa semtinde kurulan eczanede 1916 yılında "yapma ilaç" üretimine geçildi. Şirket 1919 yılında ilk ilaç üretim fabrikasını kurdu, 1975 yılında da şirketin ismi Abdi İbrahim İlaç Sanayi ve Ticaret AŞ olarak değiştirildi. 

Bu arada, Kore Bankası tarafından yayımlanan bir rapora göre, 41 ülkede yapılmış araştırma sonucunda dünyada 5 bin 586 şirketin 200 yıldan eski tarihi bulunuyor. Bu şirketlerinden 3 bin 146'sı Japonya'da, 837'si de Almanya'da kurulmuş. 

Türkiye'nin en eski şirketlerinin bazıları, kurucuları ve kuruluşları şöyle: 

   Şirketin adı   Kurucu   Kuruluş tarihi  
  
   Hacı Bekir Lokumları   Hacı Bekir   1777  
  
   İskender   Mehmetoğlu İskender Efendi   1860  
  
   Ziraat Bankası   Mithat Paşa   1863  
  
   Hafız Mustafa   İsmail Hakkızade   1864  
  
   Altan Şekerleme   Karagözoğlu Emin Bin   1865  
  
   Vefa Bozacısı   Hacı Sadık   1870  
  
   Karaköy Güllüoğlu   Hacı Mehmet Güllü   1871  
  
   Kuru Kahveci Mehmet Efendi   Mehmet Efendi   1871  
  
   Sabuncakis   İstiraki Sabuncakis   1874  
  
   Erden Gıda Sanayi   Mahir ve Kamil Kardeşler   1878  
  
   Komili   Komili Hasan   1878  
  
   Çögenler Helvacılık   Rasif Efendi   1883  
  
   Cemilzade   Şekerci Udi Cemil Bey   1883  
  
   Hacı Abdullah   Abdullah Efendi   1888  
  
   Hacı Şakir   Hacı Ali   1889  
  
   Teksima Tekstil   Mehmet Botsalı   1893  
  
   Tuzcuoğlu Nakliyat   Tuzcuzade Ahmet Bey   1893  
  
   Konyalı Lokantası   Ahmet Doyuran   1897  
  
   Alevli AŞ   Yuda Levi   1898  
  
   Pandeli Lokantası   Pandeli   1901  
  
   Arkas Holding   Gabriel Arcas   1902  
  
   Bebek Badem Ezmecisi   Mehmet Halil Bey   1904  
  
   Koska   Hacı Emin Bey   1907  
  
   İlancılık   David Samanon, Jak Hulli   1909  
  
   Ece Ajandası   Mehmet Sadık Bey   1910  
  
   Abdi İbrahim   Eczacı Abdi İbrahim   1912  
  
   Uludağ   Mehmet Hakkı Bey   1912  
  
   Yenigün Reçelleri   Mahmut Yağcılar   1914