Türkiye ‘hibrit soğan tohumu üreterek para kazanacak

Zehra ORUÇ

BURSA - Son 5 yıl itibariyle dünyanın toplam baş soğan üretimi yaklaşık 80 milyon tona, üretim alanı da 45 milyon dekara ulaşmışken, Türkiye’de ise yaklaşık 650 bin dekar alanda 2 milyon ton baş soğan üretimi gerçekleştiriliyor. Dünya soğan tohumu pazar hacmi yıllık 45 bin ton iken, Türkiye’nin pazar hacmi ise 600-700 ton civarında.

Niğde Üniversitesi Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi Tarımsal Genetik Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Ali Fuat Gökçe, Türkiye’nin soğan tohumunda dışa bağımlılığı azaltmanın peşine düşerek 15 yıl Ar-Ge’sini yürüttüğü hibrit soğan tohumlarının üretimine başladı. Bu proje ile ülkenin soğan ihtiyacını karşılamayı ve talep fazlası üretimi de ihraç etmeyi hedefleyen Gökçe, söz konusu hibrit tohum çeşitlerinin sektöre kazandıracağı katma değerin de hesabını yapıyor.

Standart soğan çeşitlerinin ıslah yatırımını yapan şirketlerin tohumu muhafaza etmekte zorluk çektiğini, ancak bu hibrit çeşitlerle yaşanan pek çok sorunun önüne geçildiğini belirten Gökçe, söz konusu hibrit soğan tohumlarının hem üretici firmayı, hem de çiftçiyi güvence altına alacağını vurguladı. Gökçe, “Standart soğan tohumunun kolaylıkla çoğaltılabildiğini biliyoruz. Bu da tohum üretici firmanın rekabet gücünü azaltıyor. Ar-Ge çalışmalarımız kapsamında standart çeşitlerden ana ve baba hatlar geliştirerek, bunların melezi olan hibrit çeşitleri geliştirdik ve güvence altına aldık. Geliştirdiğimiz hibrit çeşitler, çiftçi için tek kullanımlık. Bu tohumlardan elde edilen ikinci bir tohum, orijinal soğan türünü vermiyor.Dolayısıyla çiftçinin aynı orijinallikte baş soğan üretebilmek için her yıl hibrit çeşidi alması gerekiyor. Bu durum, hibrit çeşidi geliştiren tohum şirketi için ekonomik güvence oluşturuyor” dedi.

Yüzde 50 verimlilik artışı sağladı

Tohumların soğan üretiminde yüzde 50’nin üzerinde verimlilik sağlayarak çiftçiye de kazandıracağının altını çizen Gökçe, “Türkiye ortalaması dekara 3 ton verirken, ıslah ettiğimiz standart çeşitler dekara 6-8 ton vermekte. Geliştirdiğimiz hibrit çeşitlerde ise yaptığımız ön denemelerde dekara 10-12 ton verim alınmıştır. Bu bile standart çeşitlere göre, bizim geliştirdiğimiz hibrit çeşitlerin yüzde 50 daha fazla verimli olduğunu göstermektedir” şeklinde konuştu.

Gökçe, öncelikli hedefini ise “yerli tohum şirketlerinin sadece Türkiye ticareti ile yetinmeyip dünya pazarına açılmaları ve uluslararası düzeyde kendilerine yer edinmelerini sağlamak” olarak açıkladı.

Geliştirilen hibrit tohumlarının depolama sürecinde de uzun ömürlülüğünü koruduğuna dikkati çeken Gökçe, tohumların 9-10 ay kadar depolanabilme özelliğine sahip olduğunu söyledi.

16 çeşit geliştirdi 440 tanesi de yolda

Yurtdışında görev yaptığı yaklaşık 7 yıllık süreçte ‘Soğan Islahı ve Genetiği’ üzerinde ciddi araştırmalar yürüttüğünü vurgulayan Ali Fuat Gökçe, bu çalışmalar sırasında Türkiye’ye getirdiğim 255 soğan hattı ile tarımda önemli bir gelişmeye öncülük ettiğini söyledi.

Türkiye’de 1998 yılında Yerli Soğan Islahı ve İl Hibrit Çeşit Geliştirme Programı’na başladığını, 2006’dan bu yana da Balıkesir’in Bandırma ilçesinde soğan tohumculuğu üzerine faaliyet gösteren MTN Tohumculuk şirketinin 70 dönümlük Ar-Ge sahasında hibrit soğan üretimi için çalıştığını anlatan Gökçe, şu anda Bandırma’daki arazide yılda dekara 10 tonun üzerinde verim aldıklarını vurguladı.

Projeye 1998’den bu güne Cepbank, 2006’dan beri MTN Tohumculuk ve 2011’den beri de TÜBİTAK’ın kısmi destek sağladığını anlattı. Gökçe, 15 yılda 16 çeşit yeni melez soğan türü geliştirdiğini ve ürettiği soğanlara Kader, Bereket, Hazar, Kantartopu, Seç, Victoria  ve Cemre isimlerini verdiğini söyledi. Şu an 8 farklı erkek kısır ana hat ve 55 farklı hibrit tohum üretimi için baba hattın mevcut olduğunu ifade eden Gökçe, bu hatlardan 440 farklı hibrit çeşit elde edeceklerini bilgisini verdi.

600 ton soğan tohumunun 150 tonu ihraç ediliyor

Türkiye’den yurtdışına soğan tohumu satışı ağırlıklı olarak Beyaz Rusya, Ukrayna, Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan, Azerbaycan, İran, Irak, Suriye, Filistin, Ürdün, Mısır, Libya, Japonya, Kore, ABD, Macaristan, Yunanistan, Almanya ve İtalya’ya yapılıyor. Son 20 yıldır Türkiye’nin 65 bin hektar baş soğan, 20 bin hektar taze (yeşil) soğan olmak üzere toplam85 bin hektar alanda soğan tarımı yapılıyor. Yıllık soğan tohumu ihtiyacı ise 500 ton civarında. 2 milyon ton olan yıllık baş soğan üretiminin 1 milyon 800 bin tonu iç tüketimde kullanılırken, 150 bin tonu ihraç ediliyor. Baş soğan üretimi ülke ihtiyacının yüzde 5 ile 10 arasında fazla olmasına rağmen, yıllık 5-15 bin ton civarında baş soğan komşu ülkelerden ithal ediliyor. Üretilen baş soğanın 25-30 bin tonu ise yeniden tohum üretimi için kullanılıyor. Günümüzde üretilen yaklaşık 600 ton soğan tohumunun 150 tonu ihraç edilmekte.