Kuraklık, Türkiye'nin haşhaş stokunu eritti

ANKARA - Birleşmiş Milletler (BM) gözetiminde gerçekleştirdiği haşhaş üretiminde 2011 yılının olumlu iklim koşullarında 41 bin tona yakın ürün elde eden Türkiye'de, geçen yıl stok azaltmaya yönelik tedbirlere kuraklığın da eklenmesiyle üretim yüzde 91,5 azalarak 3 bin 497 tona düştü. Üretimdeki gerileme, yıllık ortalama 20 bin ton kapasitesi bulunan Afyonkarahisar Alkaloidleri Fabrikası'nda 2011'de stoklanan kapsüller kullanılmaya başladı.
 

Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü yetkililerinden alınan bilgiye göre, uyuşturucu maddelerin ekimi, üretimi, ithali ve ihracı, Türkiye'nin de taraf olduğu BM Uyuşturucu Maddelere Dair 1961 TEK Sözleşmesi (Single Convention on Narcotic Drugs) ve tadiline ilişkin 1972 protokolüne göre düzenleniyor.
 

Bu kapsamda haşhaş ekimi, BM denetiminde yasal ana üreticiler Türkiye, Hindistan, Avustralya, Fransa, İspanya, Macaristan tarafından gerçekleştiriliyor. Türkiye ve Hindistan, "geleneksel haşhaş üreticisi ülkeler" olarak kabul ediliyor.

Haşhaştan elde ettiği ürünlerin yüzde 5'ini iç piyasaya sunarken, yüzde 95'ini ihraç eden Türkiye, son beş yıllık kesin verilerin ortalamasına göre dünya yasal haşhaş ekim alanlarının yüzde 54'üne sahip bulunuyor.
 

Ancak Türkiye'nin ekim alanının geniş olması, üretimini de buna paralel yapacağı anlamına gelmiyor. BM, 1 yıllık stok sağlayacak kadar üretim yapılmasına izin veriyor. Bu nedenle de bir önceki yıldan iyi verim alan ülkenin, elindeki stokları eritmesi gerekiyor.

 

 

Türkiye, yıllık ortalama 20-22 bin ton haşhaş üretimi planlarken, iklim koşulları bunu etkileyebiliyor. Bu kapsamda, Türkiye'de 2010-2011 döneminde 22 bin ton üretim için izin verilmesine rağmen, iklim koşullarının iyi geçmesiyle 41 bin ton kapsül haşhaş hasat edildi. Aynı dönem, ürünün ekildiği diğer ülkelerde de iklimsel açıdan iyi geçtiği için dünya genelinde yüksek miktarda stok oluştu.
 

BM'nin bu konudaki kuralları ve Afyon Alkaloidleri Fabrikası'nın 20 bin tonluk kapasitesi nedeniyle Türkiye, 2011-2012 üretim dönemi için stok eritmeye dönük tedbirler alarak, teknik argümanlarla planlama yaptı. Bunun yanı sıra geçen yıl birçok tarım ürününü olumsuz etkileyen kuraklık, haşhaş üretimine de olumsuz yansıdı.
 

2011 yılında 40 bin 979 ton haşhaş üretimi yapılan Türkiye'de, geçen yıl kuraklığın da eklenmesiyle üretim yüzde 91,5 azalarak 3 bin 497 tona düştü. Üretimdeki düşüşün ardından Afyonkarahisar Alkaloidleri Fabrikası'nda 2011'de stoklanan kapsüller kullanılmaya başladı.
 

Haşhaşın kapsülünün yanı sıra yüzde 50 civarında yağ içerdiği için tohumu da kullanılıyor. Özellikle geleneksel gıda olarak kullanılan haşhaş tohumu sektörünün ekonomik büyüklüğü 150 milyon dolar seviyesinde bulunuyor.
 

Her yıl kapsülün yüzde 10-15 fazlası kadar da haşhaş tohumu elde ediliyor. İklim değişikliği nedeniyle oluşan tohum stokları, üretici için avantaj oluşturuyor. Kuraklıktan çok etkilenen bir bitki olduğu için stoklanan tohumlar, olumsuz iklim koşulları oluştuğunda yüksek fiyatla satılabiliyor.

 

 

Haşhaştan elde edilen tıbbi ve bilimsel amaçlı opiyat (çizilmemiş haşhaş kapsüllerinin en az yüzde 9,5 oranında morfin içeren sütünden elde edilen uyuşturucu ilaçlar grubu) tüketimi yılda 350 tona yaklaşırken, en büyük opiyat hammadde ithalatçısı ABD, ürünün yüzde 80'lik kısmını Türkiye ve Hindistan'dan, yüzde 20'lik kısmını diğer ülkelerden alıyor.
 

Afyon Alkaloidleri Fabrikası modern teknolojisiyle ve yıllık 20 bin tonluk çizilmemiş haşhaş kapsülü işleme kapasitesiyle alanında dünyanın en büyük fabrikası olma özelliği taşıyor. Üretilen haşhaş kapsülleri Afyon Alkaloidleri Fabrikası'nda işlenerek üretilen morfin ve türevlerinin yaklaşık yüzde 95'i ihtiyaç sahibi ülkelere ihraç edilirken, küçük bir bölümü de yurt içi taleplerin karşılanmasında kullanılıyor. Morfin, kodein, tebain, noskapin ve papaverin gibi tıbbi öneme sahip ana alkaloidlerin yanı sıra yaklaşık 30 değişik alkaloid ihtiva eden kapsülü, katma değeri yüksek, yarı sentetik ilaç aktif hammaddeleri üretmede kullanılıyor. Haşhaştan ayrıca tıpta analjezik (ağrı kesici), anestezik (uyuşturucu) ve antitüssif (öksürük kesici) olarak yararlanılıyor.