725 milyon TL'lik fırsat 'kafese' girdi

Sedat ALP - Sayime BAŞÇI

İZMİR/İSTANBUL - Yıllık 14 milyar adete ulaşan üretimi ve 2,5 milyar dolarlık cirosu ile sanayileşme atağını tamamlamaya çalışan yumurta sektörü, yeni bir miladın eşiğinde. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından alınan karar doğrultusunda  tüm yumurta tavukçuluğundaki kafes sisteminin 2015 yılına kadar değiştirilmesi öngörülüyor. Hayvan refahı kapsamında ve AB'ye uyum çerçevesinde çıkarılan bu yönetmelik ile kafes alanlarının şimdikinin iki katına kadar artırılması söz konusu. AB'nin 13 yılda gerçekleştirdiği bu reform için verilen 3 yıl süreyi az bulan üreticiler erteleme için sesini yükseltirken, kafes üreticileri için ise yeni bir fırsat kapısı doğdu. Eski sisteme göre metrekare başına 7 TL daha maliyetli olan bu sistem, tüm sektör düşünüldüğünde 725 milyon TL'lik bir kafes pazarı yaratıyor. Güres, Kutlusan gibi sektörün önde gelen firmaları biz değişime hazırız mesajı verirken, firmalar,  yasada ertelemenin olmaması durumunda, kafes üretim kapasitesinin yetersiz kalacağından endişeli.

Tüm dünyada 'cage free' olarak anılan bu sistem, 90'lı yılların sonunda Avrupa'da hayvan severlerin tavukların hareket alanını tamamen kısıtlayan kafes sistemine verdiği tepkiler sonrası doğdu. Basit bir protesto ile başlayan bu süreç, tüketicilerin tavuk ve yumurta tüketimini önemli ölçüde kısıtlayarak büyümesinin ardından, üreticileri ve siyasi otoriteleri harekete geçirdi. AB, aldığı kararlar doğrultusunda, hayvan refahını en asgari düzeyde sağlayacak olan yeni bir kafes sistemini devreye aldı. Yeni sistemde, yumurta tavuklarına kafes dışında da gezinebilecekleri alanlar yaratılması sağlandı.

Sektörün büyüklüğü ve firmalara getirdiği yüksek maliyetler nedeniyle bu uygulama aradan 13 yıl geçmesine rağmen AB ülkelerinde tümüyle hayata geçmiş değil. Ocak ayında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın yürürlüğe koyduğu bu yönetmelik, tam bu noktada üreticilerin tepkisini çekiyor. Yasa kapsamında, bundan sonraki yatırımların tamamının yeni kafes sistemi ile gerçekleştirilmesini, eski sistemlerin de 2015 yılına kadar değiştirilmesini öngörülüyor. Bu değişim kafes maliyetlerinde önemli bir artış yaratıyor. Mevcut sistemde tavuk başına kafes maliyetinin 5 TL olduğunu aktaran Yumurta Üreticileri Merkez Birliği Genel Sekreteri Hüseyin Sungur, yeni sistemde bu rakamın 12 TL olduğunu kaydetti. Türkiye genelinde 65 milyon yumurta tavuğunun olduğuna işaret eden Sungur, yaklaşık 725 milyon TL'lik yeni bir maliyet oluştuğunu açıkladı. Mevcut sistemde 100 tavuğun yer aldığı bir kafesin yeni sistemde 50 tavuk için kullanılması öngörülüyor.

Yumurta üreticileri, yönetmeliğe bir yandan itiraz ederken, bir yandan da yerli üreticilerin kafesleri zamanında yetiştirmeyeceği endişesi içinde. Bu nedenle sektörde ithalat kanalları da inceleniyor. Bu alanda öne çıkan ülke ise Almanya. Ancak bu noktada yine maliyet çıkmazı, üreticiyi kara kara düşündürüyor. Çünkü 40 bin tavukluk ithal kümesin fiyatı 400 bin dolar. Bu rakamın, kafesin yerli üreticilerinden temin edilmesi durumunda yarı yarıya düşeceği tahmin ediliyor.  Üreticilerin bu endişesine karşılık kafes firmaları ise biz hazırız mesajı veriyor. Sektörde birkaç büyük kafes üreticisi firma var. Yumurta, yem ve kafes üreticisi olan Güres'in yeni sistemde üretim için incelemelerde bulunduğu gelen haberler arasında. 

Sektörde yüzde 70'lik paya sahip olan Kutlusan Kafes ise yeni sisteme hazır olduğunu açıkladı. 3 yıldır, yeni yönetmeliğe uygun kafes ve ekipman ürettiklerini anlatan Kutlusan Kafes Teknik Danışmanı Serkant Paksoy, bu ürünleri Fransa'ya ihraç ettiklerini anlattı. Türkiye'de ise 2 ay içinde 170 bin kapasiteli yeni bir üretim yatırımı yapacaklarını kaydeden Paksoy, "Biz yeni sisteme uygun yatırım yapmak isteyen firmalara zenginleştirilebilir kafes sistemi de üretiyoruz. Bu sisteme yönetmelik uygulamaya geçtiğinde sineklik ve folluk eklenip, ara bölmesi kaldırıldığında istenilen standart sağlanmış olur. Böylece maliyetin bir bölümü uygulama başlayıncaya kadar ertelenmiş oluyor" dedi.

Kümeslerin yüzde 35'i kadar daha alan lazım

Sitemin ayrıntılarına ilişkin bilgi veren Paksoy, yeni standarta uygun ekipman için tavuk çiftliklerinde binaların 1 metre daha yüksek yapılması gerektiğini belirtti. Uygulamanın bir tavuk için taban alanını 450 santimetrekareden 750 metrekareye çıkardığını vurgulayan Paksoy, yeni sistemle ilgili şu bilgileri verdi: " Türkiye'de yumurtacı tavukların kapasitesi 60-65 milyon arası. Yönetmelik tavuk başına istenilen taban alanını 450 santimetrekareden 750 santimetrekareye çıkarıyor. Yeni uygulama ile, mevcut kümes binalarına ilave yaklaşık yüzde 35 bina ve ekipman kurulması  gerekiyor ki 60-65 milyon hayvan kapasitesini yakalanabilsin.  Kafesin göz aralıkları, folluk durumu, kaşınma alanı, tırnaklarını törpüleyecekleri alanlar ve sineklik gibi düzenlemeleri içeren yeni yönetmelik ekipman yatırımını da yüzde 25'in üzerinde arttırıyor."

Fiyatları artırabilir, yönetmeliğin ertelenmesi isteniyor

AB'deki uygulamanın aradan geçen 13 yıllık süreye rağmen halen istenilen düzeye ulaşamadığına dikkat çeken sektör temsilcileri, 3 yıllık süreye itiraz ediyor. Sektörün büyüklüğüne ve açılan ihracat pazarlarına dikkat çeken yetkililer, maliyetlerdeki artışın önümüzdeki dönemlerde yumurta fiyatlarını yukarı çekebileceğine işaret ediyor. Sektörün çatı örgütü olan YUMBİR Başkanı Derya Pala, son 3 yıldır yeni yatırımlarla sektörün yüzde 20 büyüdüğüne işaret etti.

AB 13 yılda hazırlanmalı

Bakanlık tarafından tanınan hazırlık sürecinin çok kısa olduğunu vurgulayan Pala, yasa ile ilgili "Yasa çıkalı 3 ay oldu, hazırlık için 3 yıl süre verdiler. AB, aynı standartların oluşturulması için sektöre 13 yıllık süre vermesine rağmen halen birçok ülke geçişi tamamlayamadı. Kısa vadede değişiklik olacak bir konu değil. Biz 2011 Aralıkta yasa çıkar çıkmaz, hazırlık için verilen 3 yıllık sürenin yeterli olmadığına dair Bakanlığa itiraz başvurumuzu yaptık. 2015 süre yaklaşmadan Bakanlığın süreyi uzatmak gibi bir yaklaşımı yok. Yasa çıkalı 3 ay oldu 3 yıl süre verildi. Sürenin dolmasına 1 yıl kala bir uzatma olabilir diye bekliyoruz. Süre yaklaştıkça duruma göre tekrar değerlendireceklerini söylediler, her halde ne kadar geçiş olduğunu görecekler. AB'ye 13 yıllık süre verilmesine rağmen halen pek çok ülke tamamlayamadı. Türkiye'de ise 3 yılda geçilmesi mümkün değil" ifadelerini kullandı.

Yönetmelik, yatırımları frenliyor
 
"Şu aşamada kimse yeni sisteme geçiş yapmıyor. Son 2-3 yıldır herkes kapasite arttırıcı yatırımlarını yaptı, üretim kapasitesi yüzde 20 arttı. Şu anda ihtiyaçtan fazla üretim var. Sektör üretim fazlasını ihracatla dengelemeye çalışıyor. Mevcut kapasite iç ve dış talebi karşılıyor. İhracat talepleri, potansiyel pazarlar devreye girdikçe ona bağlı olarak yeni yatırımlar devreye girecekti ama yönetmelik bunu frenledi."

Tavukların özgürlüğü 1 milyon euroya mal oldu

Sektörde tartışmalar devam ederken, yeni sisteme ilişkin yatırım haberleri de gelmeye devam ediyor. Kayserili yumurta üreticisi Umut Tavukçuluk 'Green Ranch' markası ile marketlerde yer alan ürünlerini yeni sistemler üretiyor. Sistem için Almanya'dan 400 bin euroya kafes ithal eden şirket, toplamda 40 bin tavuk kapasiteli üretim hattı için 1 milyon Euro yatırım yaptı. 5 yıl içinde 5 kafesini daha yeni sisteme entegre etmeyi planlayan şirket bunun için 2015 yılına kadar toplamda 10 milyon euroluk yatırım hedefliyor.