Doğalgaz fiyatları, enerji santrallarında sıkıntıyı büyütüyor

İbrahim EKİNCİ

Doğalgaz santrallarından bir süredir sıkıntı sinyalleri geliyor. Elektrik üretimindeki payları bu yıl ilk 6 ayda, geçen yıl ortalamasına göre 9 puan düşmüş. Edindiğim bilgilere göre doğalgaz santrallarında kapananlar veya sökülüp Afrika’ya satılanlar dolayısıyla devreden çıkan kapasite 3 bin 3 bin 500 MW civarında. Bu da az bir kayıp değil. En az 3 - 4 milyarlık yatırım demek!

Enerji uzmanı Nejat Tamzok, “Bu yıl ilk 6 ay doğalgazın elektrik üretimindeki payı yüzde 29 oldu. Geçen yılın ortalaması yüzde 38 idi. Bir yandan kömürlü santrallere teşvik verilmesi diğer yandan doğalgaz maliyetlerinin yükselmesi bu 9 puanlık düşüşe neden oldu diye düşünüyorum. Bu nedenle doğalgaz santrallerinin bir bölümünün üretimini sınırlaması doğal. Önümüzdeki 1-2 yılda doğalgaz yap-işlet ve yap-işlet-devret santrallerinin önemli bir bölümünde fiyat ve alım garantileri sona erecek. Bu santrallerın payının daha da düşeceğini tahmin ediyorum” dedi. Sektörde borçluluk yüksek. TÜSİAD için hazırlanan rapora göre durum parlak gözükmüyor. Yapılandırmaya giden şirketler oldu. Arkası gelebilir.

Mevcutlar, doğalgaz fiyatları arttığı için elektrik fiyatlarının görece yükseldiği pik saatlerde üretim yapıyor. Diğer zaman-

larda maliyet - fiyat tutmuyor. Geçtiğimiz günlerde Çerkezköy OSB’yi ziyaretimizde konu tekrar gündeme geldi. Başkan Eyüp Sözdinler, OSB’nin 30 ila 35 milyon dolar maliyetle kurulabilen tesisinin çalışmadığını söyledi. “Doğalgaz fiyatı yükselince fiyatlar kurtarmıyor” dedi. Böyle çok sayıda tesis var. Konuyu bu vesile ile tekrar gündeme getiriyorum.
TEİAŞ kayıtlarına göre 2017 yılı sonunda doğalgaz santrali sayısı 286, Haziran 2018 itibariyle 297 olmuş. Sayı aslında artmış. Bunların daha önceden başlayan yatırımlar olduğunu düşünebiliriz. Çünkü son dönemde teşvik alan yatırımlar listesinde doğalgaz çevrim santrali yatırımı yok. İthal kömür santrallarından da 4 büyük yatırım başlamadan bitti,

durduruldu. Hükümet doğalgaz santrallarındaki sorunu hafifletmek için bir süredir destek mekanizması uyguluyor. Bununla birlikte sürekli destekle ayakta tutulmaları sürdürülebilir değil. Kalıcı bir çözüm gerekiyor. Kolay da değil. Nihayetinde Türkiye doğalgazın alıcısı. Fiyatı kaynak ülkeler, uluslararası piyasalardaki arz talep dengeleri belirliyor.

Yatırımcının hesabı şaştı

Doğalgaz santralları ile ilgil söylenenler şöyle:

- Piyasadaki fiyatlar doğalgaz santrallarının maliyetini karşılamıyor. Pik saatlerde fiyatlar yükselince devreye giriyorlar. Tamamen kapatılanlar da tam kapasite çalıştırılmayanlar da var.

- Eski santrallar doğal olarak eski teknoloji ile yapılmış. Sorun bunlarda daha ağır hissediliyor. 10 yaşından genç santrallarda kapasite mekanizması kurtarıcı olabiliyor. Emre amade olurlarsa kapasite ödemesi yapılıyor. Sektör buna “Ayakta kalma desteği” diyor.

- Sorunu büyüten yeni santralların genellikle döviz kredileri ile finanse edilmesi. Eğer tam kapasite çalışıp para kazanamazlarsa, sorunun krediler yönünden büyüme riski var.

- Sıkıntıyı büyütecek bir başka risk alanı da doğalgaz fiyatları. Eğer daha yukarı giderse maliyet-fiyat dengesizliği büyüyecek.

- Piyasanın önerisi, elektrik fiyatlarının “maliyet bazlı” olması. “Doğalgaz fiyat artışları elektrik fiyatlarına yansıtılmazsa sıkıntı büyür” deniliyor.

- Oysaki piyasa takas fiyatı yıllardır geri gidiyor. 2010’dan bu yana yarı yarıya düştü. 80 dolar MW/ saat’ten 40 dolara geriledi. Sektör yetkilileri, “Bu yatırımlar yapılırken fizibilitesi 70 - 80 dolar olacak, 100 olacak diye yapıldı. Dolayısıyla hesaplar şaştı” diyor.