Tazminatların gider yazılmasında ilke Gelir ve Kurumlar Vergisi kanunları, işle ilgili olmak şartıyla, sözleşme, mahkeme kararı veya kanun emri gereği ödenen tazminatların, gelir ve kurumlar vergisi matrahının hesaplanmasında indirimine izin vermektedir.
Bu genel kuralın istisnası olarak, işletme sahibinin veya şirket ortak ve yöneticilerinin suçlarından doğan tazminatlar ise indirim konusu yapılamamaktadır. Bu iki kural oldukça açık görülmekle birlikte, uygulaması görüldüğü kadar basit ve sorunsuz değildir. Aşağıda genel olarak tazminatların gider yazılmasına girilmeyecek, gider yazılamayacak tazminatlara biraz daha ayrıntılı bakılacaktır.
Hangi suçlar, gider yazmaya engeldir?
Yukarıda da belirtildiği gibi, işle ilgili olarak sözleşmeye, mahkeme kararına veya kanun emrine istinaden ödense de, işletme sahibinin veya şirket ortak ve yöneticilerinin suçlarından kaynaklanan tazminatların gider kaydedilmesi mümkün değildir.
Buradaki işletme sahibinin veya şirket ortak ve yöneticilerinin suçlarından doğan tazminatlar, bu kişilerin ceza kovuşturmasını gerektiren fiilleri nedeniyle ödenen tazminatlardır. Kişilerin ceza kovuşturmasını gerektirmeyen, ticari hayatın normal akışı içerisinde yapılan yönetim hataları nedeniyle ödenen tazminatlar bu kapsamda değildir.
Danıştay Dördüncü Dairesi’nce verilen bir kararda; teşebbüs sahibinin ceza kovuşturmasına tabi bir suçundan bahsedilemediği durumda, hukuk mahkemesince hükmedilen tazminatın gider kaydedilebileceğine karar vermiştir. Bu karar konuyla ilgili bizce anahtar kavramları vermekte, hangi tazminatların gider kaydedilemeyeceğini açıklıkla göstermektedir.
Gider yazılacak / yazılamayacak tazminat örnekleri
İşletmelerin ödemek zorunda oldukları tazminatların büyük bir kısmını, istihdam edilen personelin verdiği zararlar nedeniyle ödenen tazminatlar oluşturmaktadır. Gelir İdaresi’nce verilen özelgelerde genel olarak, istihdam edilen kişinin kusurundan kaynaklanan tazminatların, işverene izafe edilecek bir suç bulunup bulunmadığına bakılmaksızın, gider yazılamayacağı görüşü yer almaktadır.
Yasal düzenlemeye bakılırsa, bir fiil nedeniyle ödenen tazminatın gider olarak kabul edilip edilmemesi açısından, tazminat ödemeyi gerektiren fiili işleyenin değil, işverenin durumuna bakmak gerekir. Bu çerçevede Gelir İdaresi’nin özetlenen görüşüne katılmak mümkün değildir. Tazminat ödenmesini gerektiren durumda, teşebbüs sahibine suç izafe edecek bir fiilin bulunmaması halinde, fiili işleyenin personelin bir suçu olsa da, tazminatın gider olarak dikkate alınmaması için yasal bir neden yoktur.
Diğer koşullara bağlı olarak gider
yazılacak/yazılamayacak tazminat örnekleri İşle ilgili olarak sözleşmeye, mahkeme kararına veya kanun emrine istinaden ödenen bazı tazminatlar işletme sahiplerinin, şirket ortaklarının veya yöneticilerinin suçlarının olup olmadığına bağlı olarak gider yazılabilir veya yazılamaz. Koşullara bağlı olarak gider yazılacak veya yazılamayacak tazminatlara şu basit örneği verebiliriz.
İstihdam edilen şoförün yaptığı trafik kazasında meydana gelen hasar için ödenen tazminat veya işletmeye ait aracın yaptığı kazada yaralanan şahsa veya ölen şahsın ailesine ödenen tazminat gider yazılabilir.
Ancak;
-Kazaya, kanunların aradığı niteliklere sahip olmayan ehliyetsiz bir personel neden olmuşsa,
-Kazaya neden olan araç, kanunlar gereği trafiğe çıkması yasak olan bir araçsa,
- Kaza teknik eksikliklerden kaynaklanmışsa, ödenen tazminatın gider olarak dikkate alınması kabul edilmemektedir.
Yönetici hatasından doğan ödemeler gider yazılabilir mi?
Geçmişte Maliye Bakanlığı‘nca verilen bazı özelgelerde, bir kısım giderlerin, yöneticilerin yanlış kararlarından kaynaklandığı gerekçesiyle kabul edilmeyeceğine ilişkin açıklamalar yer almıştır. Örneğin bazı ödemelerin zamanında yapılmamasından kaynaklanan zam ve faizlerin gider yazılması kabul edilmemiştir. Bu görüşün gerekçesini de, geç ödemenin yöneticilerin kusurundan kaynaklandığı ve ödenen zam veya faizin tazminat niteliğinde olduğu oluşturmaktadır.
Maliye Bakanlığı‘nın bu görüşünü daha sonradan değiştirdiği ve bu gibi ödemeleri finansman gideri olarak kabul ettiği ve gider yazılmasında da sakınca görmediği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, işletme yöneticilerinin yanlış işletme kararlarından kaynaklanan giderleri vergi matrahından indirmeme eğilimi zaman zaman karşımıza çıkabilmektedir.
Yayın yoluyla işlenen fiiller nedeniyle ödenen tazminatlar Gelir ve Kurumlar Vergisi kanunlarında, basın yoluyla işlenen fiillerden veya radyo ve televizyon yayınlarından doğacak maddi ve manevi zararlardan dolayı ödenen tazminatların gider yazılmasını önleyen özel düzenlemeler yer almaktadır.
Görüldüğü gibi tazminatlarla ilgili genel hükümde suçlardan doğan tazminat kavramı kullanılırken, basın yayın yoluyla işlenen fiiller nedeniyle ödenen tazminatların gider kaydedilemeyeceğine ilişkin düzenlemede suç kavramına yer verilmemiştir. Buna göre, basın yoluyla işlenen fiil suç niteliğinde olmasa da, özel düzenleme nedeniyle söz konusu tazminatlar, mahkeme kararına dayanılarak ödense de gider yazılamamaktadır.