Tüketici fiyatları bazında aylık enflasyon haziranda, ertelenen zamların da etkisiyle yüzde 1,64’le piyasa beklentilerinin altında geldi. 20 milyon dolayındaki memur ve emeklinin ikinci yarı zamlarına esas olacak ilk altı ayın enflasyonu yüzde 24,73 olurken, mayıs sonunda yüzde 75,45’e kadar çıkan yıllık enflasyon ise 11 ay sonra gelen ilk düşüşle yüzde 71,60’a indi.
İkinci yarıyılda, SSK ve BAĞ-KUR emekli aylıkları ilk yarıyılın enflasyonu kadar artırılacak; memur ve emeklileri ise yeni bir düzenlemeye gidilmezse ilk altı ayda oluşan enflasyon farkının ikinci yarı yıl toplu sözleşme artışına eklenmesiyle hesaplanacak yüzde 19,31’lik zammı alacak.
Memur ve emekli maaş ve aylıklarına yapılacak ikinci yarıyıl artışlarının oranını ve bütçeye yükünü daha fazla ağırlaştırmamak amacıyla başta yüzde 38’lik elektrik zammı ve akaryakıttaki olmak üzere kamu zamlarının temmuz ayına ertelenmesi, bunda etkili oldu. TÜFE’yi oluşturan ana harcama grupları içinde haziranda önceki aya göre en yüksek artış yüzde 3,79’la konutta yaşandı ve bu da aylık yüzde 1,64 olan genel enflasyona 0,55 puan katkı yaptı.
Aylık artışta konutu yüzde 3,47 ile eğitim, yüzde 3,09’la lokanta ve oteller, yüzde 2,54’le haberleşme izledi. TÜFE’de yüzde 24,98’le en büyük ağırlığa sahip olan gıda ve alkolsüz içecekler harcama grubunda aylık artış yüzde 1,78 olurken, aylık genel enflasyona konuttan sonra en büyük katkıyı 0,44 puanla gıda yaptı. Aylık bazda fiyat artışı sağlıkta yüzde 1,69, ev eşyasında yüzde 1,62, çeşitli mal ve hizmetlerde yüzde 1,56, eğlence ve kültürde yüzde 0,26, alkollü içecekler ve tütünde yüzde 0,07 olurken, önceki aya göre fiyatların yüzde 0,58 düştüğü giyim ve ayakkabı aylık genel oranı 0,04 puan; aylık 0,13 fiyat düşüşü yaşanan ulaştırma da 0,02 puan aşağı çekti.
Haziran TÜFE verileri ile birlikte memur ve emeklilerin ilk aylık gerçekleşmeye göre belirlenen ikinci altı ay yasal zam oranları da netleşti. Yılın ilk altı ayında gerçekleşen artışın yüzde 24,73 olması dolayısıyla, ilk altı ayda toplu sözleşme ile yüzde 15 zam alan memur ve emeklileri için yüzde 8,46 oranında bir enflasyon farkı doğdu. İkinci yarı yıl için yüzde 10 olan toplu sözleşme zammına bu farkın eklenmesiyle memur ve emeklileri yılın ikinci yarısında yüzde 19,31 oranında zam alacak. Toplu sözleşme hakları bulunmayan SSK ve BAĞ-KUR emeklilerinin aylıkları ise 5510 Sayılı Yasa uyarınca her yıl ocak ve temmuz ayları başında, bir önceki altı ayda gerçekleşen enflasyon kadar artırılıyor.
Bu nedenle TÜFE bazında enflasyon ocak-haziran döneminde yüzde 24,73 olarak gerçekleştiği için bu emeklilere yılın ikinci yarısında bu oranda yapılacak. Buna göre ilave bir düzenleme yapılmazsa memur ve emeklilerinin ikinci yarıyıl zammı, SSK ve BAĞ-KUR emeklilerine uygulanacak oranın altında kalacak. Maaş ve aylıklar için belli olan zam oranları; Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) nisan ayı itibarıyla açıkladığı son verilere göre ülke genelinde 3 milyon 650 bin 715 memur ve 2 milyon 498 bin 155 memur emeklisi ile 10 milyon 914 bin 147 SSK ve 2 milyon 890 bin 785 BAĞ-KUR emeklisi olmak üzere toplamda 20 milyona yakın bir nüfusu ilgilendiriyor.
Geçen yıl haziranda yüzde 38,21’e kadar indikten sonra ikin ci yarıdan itibaren yükselişe geçen TÜFE bazında yıllık enflasyon, bu yıl mayıs sonunda yüzde 75,45’e kadar çıkmıştı.
Haziran ayında aylık TÜFE artışının geçen yılın aynı ayındaki yüzde 3,92’lik oranın epey altında gelmesi sonucu baz etkisiyle yıllık enflasyon yüzde 71,60’a indi. Böylece yıllık enflasyon 11 ay sonra ilk düşüşünü kaydetmiş oldu. Fiyat hareketlerinin yaz aylarında mutedil bir seyir karakteri kazanmasının yanında geçen yılın baz etkisiyle yıllık enflasyonda düşüşlerin izleyen üç ayda da hızlanarak sürmesi bekleniyor.
TÜFE’de aylık artışlar geçen yıl temmuzda yüzde 9,49, ağustosta yüzde 9,09 ve eylülde yüzde 4,75’le yüksek düzeylerde gerçekleşmişti. Bu yılın aynı aylarında fiyatlarda olası mutedil seyir ve baz etkisi ile birlikte yaşanacak sert düşüşlerle, yıllık enflasyonun izleyen üç ayda 25 puan dolayında düşerek eylül sonunda yüzde 50’nin altına inmesi güçlü olasılık görülüyor. Yıllık basit enflasyonda aylar sonra aşağı yönlü ilk kırılma görülürken, mayıs sonu itibarıyla yüzde 62,51 olan on iki aylık ortalamalara göre yıllık TÜFE enflasyonu ise yükselişini sürdürerek haziran sonunda yüzde 65,07’ye çıktı.
TÜFE kapsamındaki harcama grupları içinde son bir yılda en yüksek artış yüzde 107,11’le eğitimde yaşandı. Bu harcama grubunu yüzde 94,72 artışla konut, yüzde 90,67 ile lokanta ve oteller, 78,51’le sağlık, yüzde 68,08’le gıda ve alkolsüz içecekler, yüzde 67,93’le alkollü içecekler ve tütün, yüzde 67,72 ile ev eşyası, yüzde 65,67 ile ulaştırma, yüzde 64,27 ile çeşitli mal ve hizmetler, yüzde 61’le eğlence ve kültür, yüzde 52,27 ile ulaştırma izledi. Giyim ve ayakkabı ise yıllık bazda yüzde 47,84’le en düşük artış yaşanan harcama grubu oldu.
Harcama gruplarının endeksteki ağırlıkları farklı olduğu için genel enflasyona etkileri de farklı bir tablo oluşturdu. Yıllık artışta 4’üncü sırada yer alan gıda, endeksteki yüzde 24,98’lik ağırlığı dolayısıyla yıllık enflasyona en büyük katkıyı verdi. Yıllık enflasyonun yüzde 17,99’luk bölümü, tek başına bu alandan geldi. Enflasyonun başlıca kaynağını oluşturan gıda fiyat artışları dünyadaki trendin aksine devam ediyor. Son bir yılda konut 12,28, ulaştırma 10,48, lokanta ve oteller 7,85 puanla enflasyona en fazla katkı veren diğer harcama gruplarını oluşturdu. Bu dört harcama grubunda oluşan yıllık enflasyon yüzde 48,6’ya ulaştı. Başka deyişle diğer alanlarda fiyatlar hiç artmasa bile yıllık enflasyon bu oranda gerçekleşecekti.
Öte yandan TÜİK ile diğer bazı kurum ve kuruluşların açıkladığı enflasyon oranları arasındaki makas haziranda daha da açıldı. İstanbul Ticaret Odası (İTO) haziran ayında İstanbul’da perakende fiyat hareketlerinin göstergesi olan “Ücretliler Geçinme İndeksi”nde aylık artışı yüzde 3,42, bağımsız kuruluş ENAG ise ülke genelinde aylık enflasyonu yüzde 4,27 olarak açıklamıştı. İTO’ya göre İstanbul’da yıllık tüketici enflasyonu yüzde 82,14, ENAG’a göre ise Türkiye genelinde yüzde 113,08 oldu. Buna göre özellikle TÜİK ve ENAG tarafından açıklanan yıllık enflasyon oranları arasında 41,48 puanlık fark dikkati çekti.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, dezenflasyon sürecinin başladığını vurguladı. Bakan Şimşek, enflasyon verileri ile ilgili olarak sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, “Mevsimsel düzeltilmiş üç aylık hareketli ortalamanın yıllıklandırılmış değerinin ima ettiği enflasyon eğilimi yıl sonu hedefimizle uyumludur. Yüzde 1,64’lük aylık haziran verisi ise yüzde 22’lik yıllıklandırılmış enflasyonu işaret ediyor” dedi. Şimşek, “Finansal istikrar, sürdürülebilir cari açık, rezerv birikimi ve gri listeden çıkış gibi birçok alanda elde ettiğimiz başarıyı programımızın ana hedefi olan dezenflasyonda da belirgin bir şekilde göreceğiz.” diyerek, fiyat istikrarına ulaşana kadar programı kararlılıkla uygulayarak kalıcı refah artışını sağlayacaklarını kaydetti.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz enflasyon verisine ilişkin olarak sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, “TÜFE, haziran ayında piyasa beklentilerinin altında yüzde 1,64 oranında artmıştır. Aylık enflasyonun artış hızının yavaşlamasıyla birlikte yıllık enflasyon bir önceki aya kıyasla 3,8 puan azalarak yüzde 71,60 düzeyine gerilemiştir.
Enflasyonun ana eğilimini yansıtan çekirdek enflasyon göstergelerindeki gerileme de fiyatlardaki artış eğiliminin zayıfladığını göstermektedir “ dedi. Temel hedeflerinin vatandaşın öncelikli meselesi olan enflasyonu asgari seviyeye düşürmek olduğunu belirten Yılmaz, “Bu hedef doğrultusunda enflasyonla mücadelede uyguladığımız para ve maliye politikaları sayesinde dezenflasyon sürecine girmiş bulunuyoruz.
Yapısal reformlarla desteklediğimiz enflasyonla mücadele sürecinde büyüme, istihdam ve ihracat hedeflerimizi de gözetmeye devam edeceğiz. Kararlılıkla uyguladığımız ekonomik program ve ortaya koyduğumuz güçlü siyasi iradeyle yılın ikinci yarısında enflasyondaki azalmanın hızlanarak sürmesini bekliyoruz. 2026 yılında ise enflasyon oranını tekrar tek haneli seviyelere düşürmeyi hedefliyoruz” diye konuştu.
Yurt içi üretici fiyat endeksinde (YİÜFE), haziran ayında önceki aya göre artış yüzde 1,38, ocak-haziran dönemindeki yüzde 19,49 oldu. Yİ-ÜFE bazında yıllık enflasyon önceki ayın sonuna göre 7,59 puan düşerek yüzde 50,09’a indi. Ancak ve on iki aylık ortalamalara yıllık oran ise mayıs sonundaki yüzde 47,24 düzeyinden haziran sonunda yüzde 47,97’ye çıktı.
Aylık bazda, sanayinin dört sektöründen madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 2,67, imalatta yüzde 1,18, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 2,72 ve su temininde yüzde 4,20 artış yaşandı. Yİ-ÜFE bazında aylık enflasyon, ana sanayi gruplarından ara mallarında yüzde 0,71, dayanıklı tüketim mallarında yüzde 1,57, dayanıksız tüketim mallarında yüzde 1,95, enerjide yüzde 2,22 ve sermaye mallarında yüzde 1,53 olarak gerçekleşti.
Sanayinin dört sektörünün yıllık değişimleri; madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 72,33, imalatta yüzde 52,80, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 10,78 ve su temininde yüzde 78,43 oldu. Yıllık artışlar ara mallarında yüzde 46,89, dayanıklı tüketim mallarında yüzde 63,36, dayanıksız tüketim mallarında yüzde 64,13, enerjide yüzde 30,41 ve sermaye mallarında yüzde 53,68 olarak belirlendi.
Konutlarda kira zam tavanını yüzde 25 olarak belirleyen yasal düzenlemenin sona ermesi ile enflasyonun baz alındığı eski sisteme geri dönüldü. Buna göre kira sözleşmelerinde, TÜİK’in TÜFE endeksinde haziran sonu itibarıyla on iki aylık ortalamalara göre yüzde 65,07 olarak gerçekleşen enflasyon oranı, bu ay yenilenecek sözleşmelerde kira artışının üst sınırını oluşturacak, yapılacak zamlar bu oranı geçemeyecek. 11 Haziran 2022’de Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7409 sayılı Kanun ile izleyen bir yıllık dönemde yenilenecek konut kira sözleşmelerinde artışların yüzde 25’i geçemeyeceği hükme bağlanmış, bu uygulamanın 1 Temmuz 2023’te dolan süresi daha sonra bir yıl uzatılmıştı. Bu yıl aynı tarih itibarıyla ikinci yılını dolduran uygulamada yeni bir süre artırımına gidilmedi ve bu uygulama 1 Temmuz itibarıyla sona erdi. Böylece konut kira artışlarında önceki ay sonu itibarıyla gerçekleşen on iki aylık ortalamalara göre yıllık TÜFE artışının baz alındığı eski uygulamaya geri dönüldü.