"...Bu yıl ilk çeyrekte sanayi üretimi yüzde 6.8 artış gösterdi. Üretimdeki bu artıştan yola çıkarak, ilk çeyrekteki GSYH artışının yüzde 6-7 dolayında gerçekleşebileceğini, daha geniş bir marjda ise yüzde 5.5-7.5 bandında bir oran beklenebileceğini söyleyebiliriz..." 10 Haziran tarihli Eko Analiz köşemizde bu tahminde bulunmuştuk. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından geçen hafta başında açıklanan ilk çeyreğe ilişkin büyüme de, tahminimiz doğrultusunda geldi ve yüzde 6.6 oldu.
İlk çeyreğe ilişkin GSYH artışı, hele yıllık hedef de dikkate alınırsa çok iyi sayılabilir. 2008'in büyüme hızı başlangıçta yüzde 5.5 olarak öngörülmüş, daha sonra bu oran yüzde 4.5'e revize edilmişti. Dolayısıyla yüzde 6.6, hem başlangıç hedefinin, hem revize hedefin çok üstünde bir oran ve bu yüzden bir iyimserlik dalgası yaratabilir. Tamam, kötümser olmaya gerek yok ama, yalnızca ilk çeyrek oranına bakarak yılın tümü için yine yüksek bir büyüme gerçekleşebileceğini sanmak da yanlış olur. Çünkü, büyüme hızının yönü yukarı değil, aşağı...
Büyüme yavaşlıyor
GSYH artışı ilk çeyrekte geçen yıla göre yüzde 6.6 olarak gerçekleşti. Geçen yılın aynı dönemindeki oran yüzde 7.6 olmuştu. Bu iki oranın kıyaslaması çok açık ki bir yavaşlamaya işaret ediyor. Ancak, çeyrek bazında kıyaslamalar her zaman çok sağlıklı sonuçlar vermeyebilir. O yüzden, karşılaştırmayı yıl bazına getirmekte ve kapsama önceki yılları da almakta yarar var.
2000-2008 dönemi için her yılın ilk çeyreği itibariyle yıllık GSYH büyüklüklerini oluşturduk ve bu büyüklüklerin değişimini hesapladık. Yani GSYH'yi, herhangi bir yılın son üç çeyreği ile sonraki yılın ilk çeyreği olarak yıllık hale getirdik ve bu şekilde bulduğumuz rakamları karşılaştırdık. Karşımıza ilginç bir tablo çıktı.
İlk çeyrek itibariyle hesaplanan yıllık GSYH değişim oranı 2005'te zirve yaptı ve yüzde 9'a ulaştı. Yine ilk çeyrek itibariyle yapılan hesaba göre, 2006'daki GSYH değişimi yüzde 7.8, 2007'deki değişim yüzde 7.3 düzeyinde. Bu yıla geldiğimizde çok hızlı bir gerileme var. 2008'in ilk çeyreği sonu itibariyle hesaplanan yıllık GSYH değişimi yüzde 4.3 düzeyine inmiş durumda.
İlk çeyrek rakamları dikkate alınarak yapılan yıllık hesaba göre, bu yılki yüzde 4.3'lük gerçekleşme, 2000'den bu yana oluşan en düşük üçüncü oran. Aslında, yüzde 4.3, bir bakıma en düşük oran. Daha önce 2000 yılında ilk çeyrek itibariyle yıllık oranda büyüme değil, yüzde 1.1 küçülme yaşanmıştı. Aynı şekilde, 2002 yılında da yüzde 5.9'luk küçülme vardı. 2000-2008 döneminde bu iki yıldaki negatif oranlar dışında en düşük gerçekleşme yüzde 4.3 ile bu yıl yaşanmış oldu.
Büyümeyi yavaşlatan etkenler
Türkiye İstatistik Kurumu verileri, ilk çeyrekte geçen yıl yüzde 7.6 olan büyüme hızının bu yıl yüzde 6.6'ya inmesinde en büyük etkiyi imalat sanayinin yaptığını gösteriyor. GSYH'nin dörtte birini oluşturan imalat sanayinde geçen yıl ilk çeyrekte yüzde 10.2 olan büyüme hızı, bu yıl yüzde 7'ye geriledi. GSYH'de yüzde 15'le imalattan sonra en büyük paya sahip olan ulaştırma-haberleşme sektöründeki büyüme hızı da yüzde 8.4'ten yüzde 7.7'ye indi. GSYH'deki payı yüzde 10 dolayında bulunan mali aracı kuruluş faaliyetlerindeki gelişme hızı da yüzde 12.7'den yüzde 8.9'a düştü.
En dramatik gerileme ise inşaat sektöründe ortaya çıktı. İnşaat sektöründe geçen yılın ilk çeyreğinde yüzde 8.8 düzeyinde bulunan gelişme hızı, bu yıl aynı dönemde yüzde 2.8'e indi.
Tarım toparlanıyor mu?
Tarım sektöründe kuraklık yüzünden geçen yıl ciddi bir daralma yaşanmıştı. Geçen yıl ilk çeyrekte yüzde 6.9 daralan tarım sektörü, bu yıl yüzde 5.6'lık bir büyüme gösterdi. Tarım, ilk çeyrekteki bu büyümeye rağmen, yine de 2006 yılındaki düzeye ulaşmış değil. Tarımın milli gelirdeki payı ise iki yıldır yüzde 3.9 düzeyinde bulunuyor.
GSYH'yi oluşturan ana sektörlerden olan toptan ve perakende ticaretteki gelişme de hızlandı. Geçen yıl ilk çeyrekte yüzde 6.3 büyüyen bu sektör, bu yıl yüzde 9.9 düzeyinde bir gelişme gösterdi. Söz konusu sektörün GSYH içindeki payı da yüzde 13.7'den yüzde 14.1'e çıktı.
Deflatör yüzde 10
GSYH'nin cari ve sabit fiyatlarla artışı arasındaki oransal farkın sonucu olarak ortaya çıkan zımni fiyat deflatörü yüzde 10.2 olarak bulundu. GSYH, ilk çeyrekte geçen yıla göre cari fiyatlarla yüzde 17.5 arttı. Sabit fiyatlara göre artış ise yüzde 6.6 düzeyinde gerçekleşti. Bu iki oranın arasındaki fark, fiyat artışını gösteriyor. Söz konusu oran da yüzde 10.2 düzeyinde bulunuyor.
Teorik olarak, eğer geçen yılın ilk çeyreğinden bu yılın aynı dönemine kadar geçen bir yıllık sürede fiyatlar hiç değişmemiş olsaydı, GSYH hem cari fiyatlarla hem de sabit fiyatlarla yüzde 6.6 artış gösterecekti.
İlk Çeyrek İtibariyle (Yıllık) Takvim Yılı İtibariyle (Yıllık)
1998 1998
Fiyatlarıyla Gelişme Fiyatlarıyla Gelişme
GSYH (YTL) Hızı (%) GSYH (YTL) Hızı (%)
2000 68.622.349 -1,1 2000 72.436.399 6,8
2001 72.638.406 5,9 2001 68.309.352 -5,7
2002 68.359.413 -5,9 2002 72.519.831 6,2
2003 73.766.601 7,9 2003 76.338.193 5,3
2004 78.001.693 5,7 2004 83.485.591 9,4
2005 85.052.627 9,0 2005 90.499.731 8,4
2006 91.685.739 7,8 2006 96.738.320 6,9
2007 98.342.642 7,3 2007 101.045.514 4,5
2008 102.539.843 4,3
İlk Çeyrek Gelişme
Hızı (Yüzde) Pay (Yüzde)
2008 2007 2008 2007
Tarım 5,6 -6,9 3,9 3,9
Madencilik 8,4 9,3 0,7 0,7
İmalat Sanayi 7,0 10,2 25,8 25,7
İnşaat 2,8 8,8 6,3 6,5
Toptan-Perakende Ticaret 9,9 6,3 14,1 13,7
Ulaştırma-Haberleşme 7,7 8,4 15,4 15,2
Mali Aracı Kuruluş Faaliyetleri 8,9 12,7 10,3 10,1