Tarım aslında hep önemli bir sektördü. Ancak pandemi, deprem, küresel krizler, iklim değişimi, gıda milliyetçiliği, gıda enflasyonu ve lojistik sorunlar tarımın önemini derinden hissetmemize neden oldu.
Tarımın ekonomik yönünün dışında sosyal ve stratejik yönleri de var. Tarım politikaları oluşturulurken ekonomik kaygıların ötesinde insanı, çevreyi, güvenliği ve gıdada yeterliliği dikkate almanız gerekiyor.
Dünyada ve ülkemizde tarımda planlama bir şekilde hep vardı. Destekleme politikaları uyguluyorsanız arkasında bir planlama zaten olmak zorundaydı. Ancak sorun, planlamanın öncelikleri ve etkinsizliğiydi.
Planlama her şeyden önce bir önceliklendirme meselesidir. Kaynaklarınız sınırsız olmadığı için kaynak kullanımını ve neyi, ne kadar, nasıl üretmeniz gerektiği konusunda önceliklendirme yapmanız gerekiyor. Planlama, esnek, sade olmalı, kolay yönetilebilmeli ve sağlıklı etki analizleri yapılabilmeli.
Ülkemizde tarımsal üretim planlaması ve onun bir enstrümanı olan yeni destekleme modeli, iki yıl süren bir hazırlık aşaması sonrasında hayata geçirildi.
Planlamanın planlanması aşaması diyebileceğimiz bu süreçte, tüm paydaşlarla görüşüldü, yasal altyapı hazırlandı ve eğitimler verildi.
Ağırlaşan kış şartları nedeniyle zaman zaman ara verilen Cuma Buluşmaları, benzeri tarihimizde hiç olmayan, teşkilatın, paydaşların ve üreticilerin bir araya geldiği, her hafta yüz binlerce katılımcı ile devam eden muhteşem bir platforma dönüştü. Bu sayede dezenformasyonun önüne geçiliyor, sahadan gelen tepkiler ilk elden dinleniyor ve planlamanın daha iyiye gidebilmesi yönünde revizyonlar için altlık oluşturuluyor.
Yeni destekleme sisteminde üç ana başlık olmakla birlikte, asıl kontrolün katsayı ve katsayı değerinde olduğu düşünülmeli.
Sistemi “vana metaforu” üzerinden bir kez daha anlatmak, konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Kapalı bir sulama sisteminde tarla başındaki bir ana borudan, tek bir vana ile suyun tarlaya bırakıldığını düşünün. Tarlanın istenilen parsellerine suyun transferini sağlayan ikincil borular ve vanaları olsun. Yeni sistemde, ana borudaki vanadan gelen su miktarını “katsayı değeri” (244 TL), ikincil boruların vanalarını ise katsayılara benzetebilirsiniz. Tarıma aktarılacak toplam destek miktarı ana vana ile ayarlanabilir. Örneğin, 244 TL’yi 300 TL’ye yükselttiğinizde, katsayılarına göre tüm destekleme kalemlerine bu artış yansıyacaktır. İsterseniz ikincil vanaların ayarlarını (katsayıları) değiştirerek, öncelikli veya stratejik ürünlere, sahalara veya araçlara yapılan transferleri değiştirebilirsiniz.
Böylece üretim sezonu başlamadan katsayıları ve katsayı değerini tespit ederek devasa bir sektörü çok daha kolay bir şekilde yönetebilmek ve farklı senaryoların muhtemel etkilerini anlayabilmek mümkün hale gelmiştir. Aslında farklı üretim sezonlarına göre, yıl boyunca katsayılarla oynayarak daha dinamik bir yapı oluşturulabilir.
Yeni model uygulamaya geçmeden hazırlanan ve ilk uygulamaları başarıyla devam eden örgütlenme, sözleşmeli üretim, kayıtlılık, ÇKS, tarım sayımı, arazi yönetimi, OTB’ler, sistemin önemli unsurları.
Birinci derecede başarılı 105 örgütün açıklanması ve bunlara sağlanacak avantajların somut hale gelmesi önemli bir gelişme. TARSİM’de bu örgütlere ilave indirimler yapılacak olması başarılı örgütleri teşvik edecektir.
Güçlü örgütler hem mikro hem de makro düzeyde planlamaya daha fazla katkı sağlayacaklardır. Devlet, planlamanın ve destekleme mekanizmasının yükünü, olabildiğince, kademeli olarak tarımsal örgütlere devredebilir. Bu yaz başlayacak olan Tarım Sayımı, nüfus sayımında olduğu gibi bir fotoğraf çekiminden çok anlık güncellemelerin yapılabildiği bir video çekimine dönüştürülmeli. Tarımsal Planlama Kurulu’nun etkinliği, güncel veritabanları üzerinden yapay zekâ destekli karar sistemleri yardımıyla artırılabilir. Hayvansal üretim planlamasında ilk yıl tamamlandı. Etkileri ve sonuçları dikkatlice tartışılmalı.