Yatırımsızlık can sıkıcı boyutta; teşvikli yatırımlar yarı yarıya düştü

Her kriz döneminde yaşanan en çarpıcı olumsuzlukların başında, geleceği görememek ve iyi planlayamamak, hatta hiç planlayamamak geliyor. Bu yüzden de, elini taşın altına koyarak yatırım yapmak durumunda olanlar, böylesi kriz dönemlerinde yatırımdan olabildiğince uzak durmayı tercih ediyor. Türkiye, böyle bir dönemden geçiyor. İlk çeyreğin rakamları, teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarının geçen yılın yarısına bile ulaşmadığını gösteriyor.

Yani işadamı, yatırım yapmaktan kaçıyor. Yatırım maliyetlerinin nereye varacağı kestirilemiyor. Yatırım gerçekleştikten sonra pazar sorunun nasıl aşılacağı bilinemiyor. Halen mevcut tesisler bile çok düşük kapasiteyle çalışırken, iç ve dış pazarlarda talep çok düşük seyrederken, yeni yatırımları devreye sokmak büyük risk olarak görülüyor. Bu yüzden de, yatırım yapmak isteyenler adeta beklemeye geçmiş, krizin atlatılmasını, en azından sisin dağılmasını ve geleceğin daha kolay planlanabilir olmasını bekliyor. Bu sürenin ne kadar olacağını ise kimse bilmiyor.

Yüzde 57 azaldı

 Hazine Müsteşarlığı verilerine göre, geçen yılın ilk üç ayında 7.6 milyar lira olan teşvik belgeli yatırım tutarı, bu yıl yüzde 57 azaldı ve 3.2 milyar lirada kaldı. İlk çeyreklerdeki yatırım tutarı 2007 yılında 7 milyar, 2006 yılında 8.2 milyar liraydı.

Üç aylık dönemdeki yatırım tutarı, geçen yıla göre imalatta 3 milyardan 1.4 milyara, enerjide 1.7 milyardan 823 milyona, hizmetlerde 2.6 milyardan 779 milyona, madencilikte 272 milyondan 175 milyona, tarımda 58 milyondan 36 milyona indi.

İlk çeyrekte 3.2 milyar lira düzeyinde oluşan teşvik belgeli yatırımların 2.5 milyar liralık kısmının normal yörelerde, 773 milyon liralık kısmının ise kalkınmada öncelikli yörelerde yapılması öngörülüyor.

Ne kadar yatırım, o kadar istihdam!

Yatırım tutarındaki düşüş, doğal olarak yaratılacak istihdamı da aşağı çekiyor. İlk çeyrek yatırımlarıyla 2006 yılında 46 bin, 2007'de 36 bin, geçen yıl ise 27 bin kişilik istihdam öngörülüyordu. Bu yıl istihdamın 12 bine kadar gerilediği dikkati çekti. Üstelik bu rakamlar, yatırımların öngörüldüğü gibi gerçekleşmesi durumunda geçerli. Yani bir hedef. İstihdam, yatırımın ne ölçüde gerçekleştirildiğine bağlı olarak daha aşağıda da kalabilir. İstihdamın, öngörülen düzeye eriştiğini varsaysak bile, geçen yılların ne kadar altında kalındığı ortada.

Yeni yatırımlar yüzde 60 azaldı

Türkiye için yeni yatırımların önemi büyük. Ancak, teşvik belgesine bağlanmış komple yeni yatırımlarda geçen yılın ilk çeyreğine göre tam yüzde 60 bir azalma var. Geçen yıl ilk çeyrekte 5.7 milyar lira düzeyinde bulunan komple yeni yatırımlar, bu yıl 2.3 milyar lirada kaldı.

Tevsi yatırımları 886 milyondan 558 milyona, tamamlama yatırımları 285 milyondan 153 milyona, yenileme yatırımları ise 499 milyondan 39 milyona indi.

Marmara'nın payı düştü

Teşvik belgesine bağlanan yatırımların bölgesel dağılımında Marmara yine ilk sırada. Ancak, Marmara Bölgesi'nin payında geçen yıla göre kayda değer bir gerileme var. Geçen yılın ilk çeyreğinde teşvik belgesi verilen yatırımların yüzde 39'u Marmara Bölgesi'nde gerçekleştirilecekti, bu yıl ise oran yüzde 29'a indi. Marmara Bölgesi'ndeki teşvikli yatırımların tutarı üç aylık dönemler itibariyle yaklaşık 3 milyar liradan 937 milyon liraya indi.

Yatırım tutarının arttığı tek bölge, Güneydoğu Anadolu Bölgesi oldu. Bu bölgede yapılacak yatırımların tutarı 332 milyondan 408 milyona yükseldi. Güneydoğu Anadolu, bu yatırım tutarıyla İç Anadolu, Ege ve Doğu Anadolu Bölgeleri'ni geride bıraktı.

Güneydoğu istihdamda ikinci

Teşvikli yatırımların artış gösterdiği tek bölge olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi, burada yapılacak yatırımların emek-yoğun yatırımlar olmasının etkisiyle istihdamda ikinci sıraya yerleşti. İlk çeyrek yatırımlarıyla yaklaşık 12 bin kişilik istihdam öngörüldüğünü belirtmiştik. Bu istihdamın 3 bin 364'ü Marmara Bölgesi'nde oluşacak. İkinci sırada 2 bin 284 kişiyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi var. İstihdamın bölgelere dağılımında daha sonra İç Anadolu, Ege, Akdeniz, Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgeleri geliyor.