Yapısal reform

Yine bir küresel salgın ve yangın dönemi. Bölgemizdeki savaşlar yetmezmiş gibi. ABD seçimine az süre var. Göstergelerin ço­ğu resesyon diyor. ABD enflasyonu, tahville­ri, dolar endeksi, parite ve altın onsu Eylül’de faiz indirimi var diyor. Son iki krizde Fed bi­lançosu önce 5 sonra 2 katına çıkmıştı.

Bureau of Labor Statistics (BLS) verilerin­de ABD TÜFE’sinde gıda kalemleri ve kira çıkarken, otomobil, uçak biletleri, (yavaşla­yarak) enerji düşüyor. Yolcu sayısı artarken uçak biletleri düşüşü enerjiden. Oto ve bakım giderleri ise resesyon emaresi. Bu arada is­tihdam verilerini hala geriye dönük ciddi ra­kamlarla güncelliyorlar.

Muhteşem iletişimle ve sabırla

İşsizlik artış oranı ve KOBİ kredi faiz oranları ise 2008 öncesi gibi (Game of Tra­des). Pandemiden bu yana konut değerle­ri %65 artarken senelik fiyatlar %6 artmış. KOBİ satışları ise resesyon öncesi gibi dü­şüyor (Kobeissi Letter). Şirket iflasları artı­yor (Zerohedge).

Fed sıkı para politikası kiraya ve konut sa­tışlarına etki etmemiş. Sıkı para politikasın­da Fed bilanço daraltırken kredi kanalı ise hızla artışına devam etmiş (FRED). Kredi kartları, tüketici kredileri hız kesmiyor.

Big Mac menü 1980’de 1.60 dolar iken şu anda 5.69 dolar. Artış %256 iken sosyal med­yada ayrıca shrinkflation ile %40 içerik bo­yut kaybı iddiası var. BLS sayfasından 1.60 doların bugün enflasyonla 6.47 dolar ettiği görülüyor. Buna göre artış oranı %304. Ara­daki fark muhtemelen bu iddianın kanıtı.

ABD enflasyonu hız kesmiş gibi kağıt üze­rinde görünse de, bu Fed’in ortodoks para ve faiz politikası ile olmadığı gibi dolar enflas­yonu 2000 yılına göre %86, 2008’e göre %49 ve 2020 COVID-19 başlangıcına göre %22 yukarıda. Bütçe açığı ise 35 trilyon 170 mil­yar dolarla rekora doymuyor.

Sıkı ortodoks para politikasına maliye poli­tikası eşlik etmezken durum buyken, ABD ya­pısal reform mu yapmıyor? Kazan doğurursa ölebilir de. Bizde malum faiz enflasyona etki etmeyip baz etkisi ile ancak düşünce ana akım ortodoks yorumlar bunları öne çıkarıyor.

İktisat bilimi kuralları

Faiz artışını salt çözüm, ortodoks para poli­tikasını tek doğru, neoklasik okulu tek iktisadi görüş şeklinde sunan ana akımda, faiz artışla­rı ile iddia edilen kurun baskılanması, enflas­yonun düşüşü, rasyonellikle bütçe dengesi bir türlü olmayınca yapısal reform olmadı, maliye politikası eşlik etmedi, ondan deniyor.

Köprü ve otoyollara gelen zamma ana akımda enflasyonla mücadeleye ket vurur deniyor. Geçen senenin faiz giderini bütçede ilk 7 ayda gördük. Bütçe açığı için harç, vergi artışları olunca sıkı para politikasına maliye politikası eşlik etmiş olmuyor mu?

Phillips Eğrisi ile acı reçete şart, faiz ila­cı içilmezse, ekonomi soğumazsa enflasyon düşmez denirken, asgari ücret, kur ve Brent petrol sabitken enflasyon salt baz etkisi ile gerilerken, son gelen sanayi üretim endek­si, işsizlik verileri ile yanıldık demek yerine stagflasyon kapıda, slumpflasyon geliyor, Ey­lül’de faiz düşüşü gerekir deniyor.

Cari açıktaki azalma(nın 37 milyar doları) enerji ve altından. Ara ve sermaye malı dü­şerken, tüketim malları ithalatı yoluna de­vam ederken, ihracatçı kurdan muzdaripken, enflasyonun sebebi kurdur söyleminden vaz­geçip kurun artması gerektiğini, swap kanalı­nın da açılmasını ekliyorlar.

Temmuz’da konut satışları arttı, hem de kredisiz. Sebebi kirada narhın kalkması ile ar­tan fiyatlar. Demek ki faiz artışı hizmet enflas­yonuna ve konut talebine engel olamıyormuş.

Merkez bankacılığı örneği

Para politikasında doğru ilacı sabırla uygu­lamak ABD’de sonuç verdi dendi. Yukarıdaki yarattıkları sorunlara ek geçen sene 6 banka batırdılar. Bankaların taşıdığı tahvil zararı 600 milyar dolar.

ABD hazinesini uzun zamandır pandemide, krizde fonlamak adına, bilançosunun %95’i olan tahvillerden olan 1.1 trilyon dolar zarar Fed için sorun değilse, bütçemizde yıllık 975 milyar TL faiz giderinden az 833 milyar TL zararla, enflasyonla mücadelede kuru baskı­lamakta kullanılan KKM niye sorun oldu?

Kamala Harris fahiş fiyat kanunu ve bizde­ki kira zammı gibi gıda fiyatlarına narh geti­receğini söyledi. İşin ilginci Fed ortodoks pa­ra politikasının ne kadar başarılı olduğu gibi söylemler ana akımda sürekli yer bulurken, bu gelişmeler hiç paylaşılmıyor. Bizde ger­çekten yapısal reform şart ama nerede?