ARKA PLAN / M. Uğur CİVELEK
Önde gelen kredi değerlendirme kurumlarından biri, ABD'nin kredi notuna ilişkin görünümü negatife çevirmesi piyasalardaki eğilimleri etkilemiş gibi görünüyor. Bu son gelişmeyi sahneye konma hazırlıkları şimdilik devam eden oyunun bir parçası olarak görmek daha mantıklı gibi görünüyor. Doların kısmen de olsa değer kazanması ve başta petrol olmak üzere emtia fiyatlarının gerilemesi, olumsuzlaşan elfsayon ve faiz beklentilerinin kısmen farklılaşması özellikle mali sektör için hayat öpücüğü niteliği taşıdı. Bu süreçte sermaye piyasalarının da kısmen gerilemesi kontrollü bir yan tesir niteliğinde idi. Ne olup bittiğini anlamak için ABD ekonomisinin içinde bulunduğu koşulları irdelemek gerekiyor.
ABD'de para politikası aşırıya kaçan ölçüde gevşek ve böyle kalmaya devam etmesi gerekiyor. Fakat bir yandan devasa boyutlardaki bütçe açıkları ve hızla yükselen borç stoku, diğer yandan doların değer kaybı ve enflasyon baskılarının tırmanması sıkıntı yaratıyor. Böyle devam eder ise dolardaki değer kaybının hızlanması, enflasyon ile faiz beklentilerinni iyice artması, riskten kaçınma eğiliminin paniğe dönüşmesi ihtimali oldukça yüksek! Bir şeyler yapmak ihtiyacı giderek büyüyor; bir şekilde doların değerlenmesi, enflasyon baskısı yaratan emtia fiyatlarındaki yükselişin durdurulması veya terse çevrilmesi gerekiyor. Aksi takdirde gelişmeler tümüyle kontrolden çıkabilir.
Bu durumda para politikası cephesinde bir şey yapılamıyor ise maliye politikasında ihtiyaca yönelik bir uygulama düşünülebilir. Eğer maliye politikası sıkılaşır, bütçe açığı ve borç yükü konusundaki olumsuzlukları kontrol altına almakta kararlı olunduğu mesajı verilir ise ihtiyaç karşılanabilir. Standart & Poors'un ABD'nin kredi görünümünü negatife çevirmesini de bu amaca yönelik bir zorlama olarak kabul edilebilir. Obama yönetiminin 12 yılda 4 trilyon dolarlık tasarruf planı zaten bu amaçla kurgulanmış idi, fakat Demokratlar ile Cumhuriyetçiler detaylar konusunda anlaşamıyordu. Bir taraf vergileri daha çok artırmak istiyor, diğer taraf ise harcama kısıntıları ile sonuca ulaşılması için çaba harcanmasında ısrar ediyordu. 2012 yılı Kasım ayındaki başkanlak seçimine ilişkin endişe ve stratejiler uzlaşıyı zorlaştıran bir faktör olmayı sürdürüyordu. Görünümün negatife çevrilmesi kamuoyunun dikkatini çekmek, siyasiler üzerindeki baskıyı kademeli olarak artırarak onları bir an önce uzlaşmaya zorlamak amacı taşıyor olabilir.
Bir an için bu zorlamanın işe yaradığını veya piyasaların bu yönde fiyatlama yapmaya başladığını düşünelim; kısa vadede ABD'de bir rahatlama yaşanabilir fakat küresel düzeyde yaşanacaklar açısından belirsizlik ve kırılganlığın artış eğiliminde olabileceğini söylemek kehanet sayılmaz. Dolardaki toparlanma küresel düzeyde riskten kaçınma eğilimini tetikleyip sermaye hareketlerinde hatırı sayılır bir daralma yaratabilir, finansal piyasalarda oynaklığın artması ile birlikte eğilimlerin paniğe dönüşmesi önlenemeyebilir. Yaşanacak sıkıntıları aşmak için gündeme gelecek tepkiler mevcut sorunları iyice ağırlaştırabilir. Piyasalardaki eğilimlerin yönü zor kullanarak değiştirilebilir fakat yeni eğilimlerin kontrollü olmasını sağlamak veya yıkıcı hale gelmesini engellemek pek mümkün olamayabilir. ABD'deki bu yaklaşım küresel krizde ikinci dip hareketini merkez üssü farklı olacak şekilde tetikleyip daha büyük bir istikrarsızlığa sebep olabilir.
Gelişmelere bakılır ise küresel krize, uzlaşıya dayalı küresel çözüm üretmek konusu rafa kalktı; ABD'nin yapmaya çalıştığı gibi herkes kendi başının çaresine bakmaya çalışabilir ve korumacı eğilimler çeşitlenebilir. Günü kurtarmaya çalışanlar, yağmurdan kaçar iken doluya tutulabilir...