Yabancı döviz getirip TL'de değerlendiriyor, o dövizi de Türk vatan

Geçen yılın eylül sonundaki verilere göre yabancıların Türkiye'deki portföy yatırımları yaklaşık 169 milyar lira, yani 114 milyar dolar düzeyinde. Yabancıların portföy yatırımlarının daha yeni tarihlerdeki düzeyini de biliyoruz, ama Türk vatandaşlarının yatırımlarıyla karşılaştırma yapabilmek için eylül sonu rakamlarını kullandığımızı belirtelim.

Bu 114 milyar doları, yabancıların getirdiği paranın toplamı gibi düşünmemek gerekiyor; bu tutar, eylül sonundaki stoku gösteriyor. Getirilen para daha azdır, elde edilen karla bu düzeye çıkılmıştır. Aslında, yabancının burada ne kadar kazandığı da ikinci planda. Yabancı yatırımcı Türkiye'ye döviz getirip bunu Türk Lirası'na çevirip nemalandırmayı tercih ediyorsa, demek ki bir kar elde ediyor.

Eylül sonu verilerine göre, yabancının parasının 71 milyar dolarla yüzde 62.6'sı hisse senedinde, 30 milyar dolarla yüzde 26.7'si devlet iç borçlanma senedinde, 11 milyar dolarla yüzde 9.8'i mevduatta, 1.1 milyar dolarla da yüzde 1'i Eurobond'da bulunuyor.

Bu dövizi kim taşıyor?

Yabancı döviz getiriyor, bunu TL'ye çeviriyor ve eline geçen TL'yi değerlendiriyor. İyi de, yabancının getirdiği bu döviz ne oluyor, nereye gidiyor?

Türkiye yüklü bir cari açık veriyor, gelen bu dövizin bir kısmı bu açığa gidiyor. Aslında burada "yumurta-tavuk" durumu da var; gelen döviz mi açığın kapatılmasında kullanılıyor, yoksa bu döviz mi açık verilmesini teşvik eden bir rol oynuyor?

Ama biliniyor ki, cari açıktan daha fazla döviz girişi var. Fazla dövizi, kur daha da düşmesin diye Merkez Bankası alıyor almasına ama, bu dövizi taşımaya gönüllü bir kesim daha var: "Yerli tasarruf sahipleri…"

Yabancıların sahip olduğu portföy yatırımının büyüklüğü eylül sonu itibariyle yaklaşık 114 milyar dolar. Aynı tarihte yurtiçinde yerleşik olanların portföy yatırım stokunda 142 milyar liralık döviz tevdiat hesabı bulunuyor. Bir başka ifadeyle, yurtiçinde yerleşik olanlar 96 milyar dolar tutarında döviz hesabına sahip durumda.

Yabancıların Türkiye'de 114 milyar doları var; ama, belki getirilen para, yani anapara 96 milyarın altında. Yani, bir bakıma getirilen paranın belki de tümünü Türk vatandaşları "gönüllü olarak" taşımaya razı olmuşlar. Vatandaşların taşıma gücünü aşan tutar da zaten Merkez Bankası'nca alınıyor.

Ya dövizsiz kalırsak…

Ne kadar tuhaf bir tabloyla karşı karşıyayız değil mi… Yabancı döviz getirip TL'ye çevirerek değerlendiriyor ve para kazanıyor; Türk vatandaşı ise elindeki TL ile yabancının dövizini alarak para kazanacağını umuyor.

Türk vatandaşının adeta genlerine işleyen bir korkusu ve bir beklentisi var.

Korku; bir gün döviz biterse, ülke dövizsiz kalırsa korkusu…

Beklenti; aslında bu korkunun bir yansıması, döviz bitince kurlar fırlar gider, artışı kaçırmayayım beklentisi.

Bu kaygı ve beklenti, Türk halkının tasarrufunun en az beşte birini döviz hesabı olarak tutması sonucunu doğuruyor. Üstelik, bu beşte birlik oran, bankacılık sistemindeki tasarrufları gösteriyor. Yastık altı olarak nitelenen tasarrufların boyutunu kestirebilmek hiç mümkün değil. Dolayısıyla, bankacılık sistemi dışındaki tutarla birlikte toplam içinde döviz tasarruflarının payı belki dörtte bir, belki üç bir düzeyinde seyrediyor.

Türk halkını "her an yükselebilir" beklentisiyle dövize yönelten ve kısmen haklı görünmelerini sağlayan bir etken de yok değil. Mevduat gibi, DİBS gibi sabit getirili yatırım araçlarının reel getirisi neredeyse sıfırlandı. Türkiye'de yaşayan, TL cinsi kazancı olan ve tasarrufunu TL cinsinden yapanlar için reel faiz neredeyse yok. Dolayısıyla, "olası reel faiz" umudu, tasarruf sahiplerinin döviz tutmasında bir etken oluyor.

Yalnızca döviz mi fırlıyor?

Dövizin seyrini neredeyse günü gününe izleyen ve bir zaman gelip kurların fırlayacağından endişe eden yerli tasarruf sahipleri, hep geçmişteki kötü örnekleri gündeme getiriyor. Aslında bunda tümüyle haksız sayılmazlar. Hatırlayabilenler 1980'deki devalüasyonu gündeme getiriyor; sonra 1994 krizi anımsatılıyor; 2001'deki çıkışa dikkat çekiliyor ve son olarak küresel krizle birlikte 2009 ilkbaharında yoğunlaşan yükselmeye işaret ediliyor. Bu kriz dönemleri elbette önemli ve bu dönemlerde kurlarda hızlı artışlar görüldü.

Ancak göz ardı edilen bir önemli gerçek var; bu dönemlerde kurlar yükselirken, faiz oranlarında da çok hızlı artışlar görüldü. Örneğin 1994'te üç ay vadeli ve yüzde 50 faizli Hazine bonosu çıkarıldı. 2001 krizi sürecinde gecelik faizler, birkaç günlüğüne de olsa binli oranları gördü.

Dolayısıyla, kurların fırlayıp gittiği dönemlerde dikkatler biraz diğer alanlara çevrilse, o dönemde kar edecek başka yatırım araçları olduğu da pekala görülebilir.

Yüzde 81 üç alanda

Yurtiçinde yerleşiklerin eylül sonunda 676 milyar lira düzeyinde bulunan yatırım stokunun yüzde 81'i üç alanda toplanmış durumda. Yatırım stokunun yüzde 51 oranında 345 milyar lirası TL cinsi mevduatta bulunuyor. Döviz tevdiat hesapları, 143 milyar lira ve yüzde 21'lik payla ikinci sırayı alıyor. Üçüncü sırada ise 60 milyar lira ve yaklaşık yüzde 9'luk payla TL cinsi devlet iç borçlanma senetleri geliyor.

Yurtiçi yerleşiklerin tasarruflarında hisse senetlerinin payı yüzde 7.4, katılım bankalarındaki katılma ve cari hesapların payı yüzde 4.5, yatırım fonlarının payı yüzde 4.4 düzeyinde bulunuyor.  Toplamda emeklilik yatırım fonları yüzde 1.7, Eurobonlar yüzde 0.7, repo yüzde 0.3, yabancı para cinsi devlet iç borçlanma senetleri ise yüzde 0.1 pay alıyor.